'Er is steeds minder vrijheid op internet'

Niet Leuk? Mijmeringen over nieuwe media, mensen en macht, Ben Caudron, Pelckmans, 236 blz., 19,5 euro.


In zijn nieuwste boek Niet Leuk? trekt socialemedia-expert Ben Caudron aan de alarmbel. Voor Knack schoof hij nog eens aan met zijn broer Jo, voor een gesprek over digitale mastodonten als Google en Facebook, de vrijheid van meningsuiting en de kenmerken van een terrorist. 'Mensen worden niet slimmer omdat er sociale media zijn.'


Ze hebben hem nog meegemaakt, die goeie ouwe tijd. In die dagen was het internet nog een exclusieve vrijhaven voor nerds en alternativo's die genoeg geduld opbrachten voor de inbelverbinding. E-mails waren toen nog een zeldzaam en gekoesterd goed. Bij gebrek aan Google gingen zoekacties toen nog via exotische zoekmachines als Altavista, Aliweb en W3Catalog. Ze hebben het nieuwsgierige ondernemers met handen en voeten moeten uitleggen, dat internet niet zomaar een insteekkaart is die je in je computer stopt. Dat internet de wereld zou veranderen. En dat er op dat internet weldra heel wat centen te verdienen zouden zijn. Maar dat het niet zou volstaan om alleen '.be' achter de naam van hun onderneming te plaatsen.

We spoelen voort naar 2012. De broers Caudron zijn ondertussen digitale veteranen, overlevers van de dot-combubble van 2001. De voorbije jaren hebben ze de 'nieuwe' media in bliksemsnel tempo zien veranderen, en niet altijd in positieve zin. Hun zakelijke wegen verlopen tegenwoordig min of meer gescheiden, maar langs digitale snelwegen komen de broers elkaar nog geregeld tegen.

Eendrachtig ingecheckt via Foursquare - je hebt een passie voor sociale media of je hebt het niet - nemen de broers plaats voor een gesprek. Deze keer is het Ben Caudron - die als oudere broer doorgaans de rol van criticus op zich neemt - die in de pen is gekropen. Zijn laatste pennenvrucht Niet leuk? Mijmeringen over nieuwe media, mensen en macht schetst een ontluisterend beeld van de groeiende invloed van sociale media op onze maatschappij. In tien uitgebreide mijmeringen ('de term essay klinkt zo zwaar') waarschuwt de oudste van de broers voor de snel groeiende macht van digitale mastodonten als Apple, Google en Facebook. 'Ik ga soms kort door de bocht', geeft Ben Caudron grif toe. 'Ik wil met dit boek vooral de mensen waarschuwen. De machtspositie van bedrijven als Apple is verontrustend, en wordt alleen maar sterker. We moeten vandaag reageren, nu we er nog iets aan kunnen doen.'


Wat is het probleem met Apple?

Ben Caudron: Apple heeft vandaag de dag de facto een monopoliepositie, en maakt daar misbruik van. Ze hebben een soort van gesloten ecosysteem gecreëerd, waarbinnen zij de baas zijn. Het is een soort zwart gat dat alles van digitaal mediagebruik wegzuigt naar de mobiele wereld. Daardoor verwerven ze een positie die niet noodzakelijk nog democratische waarden reflecteert: Apple beslist, en de gebruikers moeten maar volgen.

Jo Caudron: In de geschiedenis van de mensheid is een markt nog nooit zo snel gegroeid als die van de smartphones en tablets, en die markt heeft Apple nagenoeg volledig in handen. Ze hebben een systeem gecreëerd dat zowel muziek, media en telefonie naar hen toe zuigt. Afhankelijk van de studie heeft Apple in de markt van mobiele toepassingen, content en media 90 tot 92 procent van de omzet in handen.


Is dat geen tijdelijke situatie? Zal er na verloop van tijd geen concurrentie komen?

Jo Caudron: Dat dacht iedereen aanvankelijk: geef het wat tijd, er komt wel een concurrent. En met de komst van Android leek het even zo ver. Alleen is Android een verzameling van tientallen grote bedrijven die allemaal maar een klein deel van de koek hebben, terwijl Apple één groot bedrijf is. Het Apple-ecosysteem blijft intact. Meer nog, de snelheid waarmee het ecosysteem groeit, is ongezien. Apple heeft nu al meer dan 700.000 apps voor smartphones en tablets, en dat aantal blijft maar groeien. Dat geeft hen een geweldige voorsprong op bedrijven als Google of Microsoft. Eer een concurrent dat aantal haalt, heeft Apple tien jaar voorsprong.


Wat is het verschil met Microsoft? Die hadden met Windows indertijd toch ook nagenoeg een monopolie?

Jo Caudron: Toen waren virtuele producten een veel heterogener landschap: wie Microsoft niet lustte, kon gerust Linux of een ander besturingsprogramma gebruiken. Bovendien heeft Microsoft nooit gezegd dat een links-extremistisch of een rechts-religieus artikel niet op Windows zou mogen. Zij leverden de infrastructuur, maar bleven weg van de inhoud.


Heeft Apple niet het recht te bepalen wat er in hun winkel ligt?

Jo Caudron: Door zijn de facto monopolie is Apple een soort van openbaar nutsbedrijf geworden. Zij faciliteren de hele mediawereld, en dan mag je je eigenlijk niet met de inhoud bemoeien. Ze moeten zich als telecomoperator gedragen. Stel u voor dat u ruzie maakt aan de telefoon, en dat Belgacomtopman Didier Bellens uw gesprek zou onderbreken om u te zeggen dat u beleefd met elkaar hoort om te gaan. Dat zou u ook niet pikken?

Ben Caudron: Je ziet het tegenwoordig ook op Facebook. Daar worden om vage redenen steeds vaker pagina's gecensureerd. Dat leidt tot absurde toestanden, waarbij pagina's met klassieke schilderijen geblokkeerd worden, omdat er een blote borst te zien is. Doorgaans komen bedrijven als Apple en Facebook dan met het argument dat mensen niet verplicht zijn om van hun service gebruik te maken.

Jo Caudron:... terwijl dat natuurlijk onzin is. Want zonder die twee bedrijven kun je als ondernemer én als privépersoon nergens heen. Je móét er wel gebruik van maken. Apple is een fuif met zeer veel volk, bij de anderen zit niemand. Dan ga je vanzelf terug naar Apple.

Ben Caudron: Toen Google Plus gelanceerd werd, zorgde dat heel even voor interesse bij een aantal Facebookgebruikers. Tot Google Plus-gebruikers doorhadden dat hun meeste vrienden gewoon op Facebook bleven. Mensen hebben er veel tijd in geinvesteerd, een groot deel van hun privéleven staat erop. Om die gemaakte investering niet verloren te laten gaan, was het na de lancering van Google Plus nog redelijk gemakkelijk om foto's over te zetten, maar die mogelijkheid heeft Facebook snel geblokkeerd. Logisch: mensen hebben al hun foto's op Facebook staan. Dat is de grote troef van Facebook. Daarmee binden ze de klanten aan zich.


Nochtans verloopt de beursgang van Facebook rampzalig. Is dat geen teken aan de wand?

Jo Caudron: De waarde van het aandeel is gekelderd, maar heeft niets te maken met de economische realiteit van dat bedrijf. Zeg over Facebook wat je wilt, maar het blijft groeien. Het is een soort zwart gat dat alles aantrekt, ook al zijn er heel wat alternatieve platformen, die meer respect hebben voor privacy.


Hebben mensen wel oog voor privacy? De doorsnee Facebooker weet niet eens hoe hij zijn privacygegevens moet aanpassen.

Ben Caudron: Als je iets niet weet, kun je het je ook niet aantrekken. Pas als je de mensen informeert en wijst op de mogelijke effecten blijken ze wel om hun privacy te geven.

Jo Caudron: Er ontwikkelt zich nu wel een groep van eerder jongere gebruikers, die beginnen te beseffen dat hun ouders en docenten inzage krijgen in hun privéleven. Maar inderdaad: de bewustwording verloopt traag. Eigenlijk hebben we nu en dan een Jurgen Verstrepen nodig die iets doms zegt, waardoor de mensen leren dat ze moeten opletten met wat ze twitteren. Dingen die je op internet plaatst, krijgen eeuwigheidswaarde. Mensen snappen niet dat ze door sociale media een soort BV-status krijgen. Het medium vervangt als het ware de journalist.


Volgens Facebook-baas Mark Zuckerberg geven mensen vandaag niet meer om privacy.

Ben Caudron: (fel) Dat zou hij uiteraard maar al te graag willen. Dat is volledig in zijn commercieel belang. Google-topman Erik Schmidt gebruikte zelfs het compleet onzinnige argument dat enkel mensen die iets te verbergen hebben om privacy geven. Wie niets misdoet, hoeft zogezegd niets te vrezen. Dat gaat voorbij aan elke sociologische en psychologische realiteit. Vertel mij niet dat u niets te verbergen hebt. We hebben allemaal wel iets te verbergen. (Terzijde) Hoe herken je een terrorist?

Jo Caudron: (glimlachend) Die heeft geen Facebook-account, zeggen ze bij inlichtingen- diensten.

Ben Caudron:... want mensen die geen Facebook-account willen, hebben iets te verbergen. Mensen die hun leven niet te grabbel willen gooien, zijn verdacht, vertonen aberrant gedrag.


Moet de overheid daartegen optreden?

Ben Caudron: Ik verwacht niet dat de overheid snel zal optreden. Zolang bepaalde excellenties lopen te kwijlen als een puber die het Glazen Straatje ontdekt omdat ze naar de opening van Google mogen, verwacht ik niet dat er snel maatregelen komen om de markt van zulke bedrijven in te perken.

Jo Caudron: Ze treden niet op omdat ze de materie gewoon niet begrijpen. In de meeste gevallen snappen de betrokken overheden en bestuurders niet wat er aan de hand is.

Ben Caudron: (nadrukkelijk) Misschien doen ze dat omdat ze er zelf bij gebaat zijn.

Jo Caudron: Als je met een bevoegde beleidsmaker over de details spreekt, vallen ze soms steil achterover. Bovendien evolueert de situatie enorm snel. Het beleidskader heeft gewoon de tijd niet om alle technologische evoluties bij te benen. Beleidsmakers beslissen vandaag op basis van zeer onvolledige gegevens. De wereld is te complex geworden om te managen, en niet alle politici zijn even slim. Veel beslissingen komen niet voort uit kwade wil, maar uit opportunisme en domheid. Ik geloof niet in al die hidden agendas.


Kunnen grote bedrijven als Google en Facebook wel aan banden gelegd worden?

Jo Caudron: Daarover ben ik eerder pessimistisch. Ik denk dat we nog spijt krijgen van bepaalde dingen die Google nu aan het verwezenlijken is.

Ben Caudron: Eigenlijk moeten we alleen de bestaande regels toepassen. Met onze privacywetgeving is niets mis, alleen moet die ook voor bedrijven als Facebook en Google gelden.

Jo Caudron: Maar die regelgeving kun je enkel toepassen als iedereen de regels kent! Politici hebben zelfs niet door dat die bedrijven de regels schenden! Het systeem is zo complex dat het niet meer kenbaar is.

Ben Caudron: Dat is simpel op te lossen. Medicijnen hebben toch ook een bijsluiter? Waarom kunnen we bij elke iPhone dan geen briefje stoppen waarop duidelijk uitgelegd staat wat je met dat fototoestel mag doen?

Jo Caudron: Voor een fototoestel zou dat eventueel nog gaan, maar wat doe je dan met 3D-printers? Daarmee kun je binnenkort waarschijnlijk om het even welk voorwerp namaken, zelfs wapens. Dan moet je de volledige auteursrechtenwetgeving op die bijsluiter krijgen. Dat is gewoon te complex.

Ben Caudron: Je kunt toch kleine stappen proberen te zetten? Er is nu al heel wat informatie beschikbaar, daar kun je toch mee beginnen?

Jo Caudron: Het probleem is fundamenteler. Wie schrijft die bijsluiter? Wie kan al die mogelijke problemen voorzien?

Ben Caudron: Wanneer een voedingsproduct in de markt gezet wordt, heeft de juridische dienst van het bedrijf allang de lokale wetgeving uitgepluisd. Breid dat uit. En zorg ervoor dat Facebook de lokale wetgeving volgt.

Jo Caudron: Daarmee ga ik akkoord, vooral omdat de organisatorische modellen van Facebook voorlopig nog kenbaar zijn. Vandaag hebben we nog een soort referentiepunt: we kunnen het systeem nog bevatten. Al vrees ik dat dat nog hoogstens tien à twintig jaar zal duren.

Ben Caudron: Vandaag kunnen we er nog iets aan doen.

Jo Caudron: Ik hoop dat je gelijk hebt.

Ben Caudron: (lacht) Ik vrees van niet.


Zien jullie dan geen oplossingen?

Ben Caudron: Ik geloof in onderwijs. We moeten onze kinderen kritisch leren zijn. We moeten hen duidelijk maken dat mediabedrijven commerciële ondernemingen zijn, en dat wij als consumenten niet het centrale belang zijn.


Kranten zijn van oudsher toch commerciële ondernemingen? Wat is er dan nu veranderd?

Jo Caudron: De scheiding tussen krant en commercie is vandaag veel dunner dan tien jaar geleden. Vroeger hadden redactie en uitgever dezelfde belangen. Er werd veel meer gewaakt over kwaliteit en onafhankelijkheid.

Ben Caudron: Twintig jaar geleden zou de redactie van de grootste kwaliteitskrant van Vlaanderen nooit geleid kunnen worden door een marketeer. Vroeger hadden we een veel grotere diversiteit aan media, zeker als we verder kijken dan de lokale markt. Adverteerders steken geen centen in media die stukken brengen die een gevaar inhouden voor hun verkoop. Dat geld gaat dus naar media die die kritische stukken niet maken. Door de extra middelen kunnen die media zichzelf beter vermarkten, waardoor die kritischere media worden weggeconcurreerd. Dat is geen hidden agenda, dat is een natuurlijk proces.


Geldt internet dan niet meer als een baken van vrijheid?

Ben Caudron: Die vrijheid wordt steeds meer aan banden gelegd. Dat zag je al met WikiLeaks. Die vonden we allemaal sympathiek, tot ze iets te hard tegen de schenen van het establishment begonnen te stampen. Toen WikiLeaks het aandurfde een video te publiceren waarin onschuldige Iraakse burgers vanuit een Amerikaanse helikopter vermoord werden, blokkeerden private ondernemingen als Paypal en Visa alle giften die mensen aan WikiLeaks stortten, en haalde Amazon al hun geschriften uit de rekken.

Jo Caudron: Er is veel minder vrijheid dan tien jaar geleden. Toen waren er nog geen dominante spelers die het laken naar zich toe konden trekken.

Ben Caudron: Neem nu de heisa rond The innocence of muslims. Wat Europees Parlementsvoorzitter Martin Schultz twee weken geleden gezegd heeft, is ronduit hallucinant. Dat die anti-islamfilm een schande was, en dat hij de inhoud veroordeelde. Leven wij dan niet meer in een democratisch bestel? Is die vrijheid van meningsuiting dan niet belangrijk meer? Veel politici verdedigen de vrijheid van meningsuiting enkel als die vrijheid voor instemmende meningen zorgt. Terwijl de vrijheid van meningsuiting juist impliceert dat we ook vieze en compleet onwelvoeglijke meningen moeten kunnen ventileren.

Jo Caudron: Mensen hebben het recht om onzin te vertellen. Dat is een van de mooie dingen van het internet: je bent je eigen gatekeeper. En inderdaad, negentig procent van wat mensen op internet gooien is waardeloos. Maar in dat ene procentje vind je soms pure genialiteit, die vroeger via de klassieke kanalen nooit het daglicht had gezien.


Blijven sociale media niet vooral een verhaal van gemiste kansen?

Ben Caudron: Kijk naar de top tien van populairste twitteraars. Dat zijn op Barack Obama na stuk voor stuk plastieken marketingproducten: Lady Gaga, Justin Bieber... Dat is een gemiste kans. Sociale media zijn een doos van Pandora, maar de doos blijft wel gesloten. Ik geloof in digitale emancipatie. Door die sociale media heeft iedereen een stem gekregen die even ver draagt. Alleen gebruiken we die stem om stupiditeit te verkondigen.

Jo Caudron: Wat verwacht je dan? Mensen worden niet slimmer omdat er sociale media zijn. Het is niet omdat de mogelijkheden bestaan, dat ze die ook benutten.

Ben Caudron: Ik betreur dat ze eigenlijk vooral de traditionele media na-apen. Ik had gehoopt dat ze meer oog zouden krijgen voor de alternatieve versies van het nieuws van de dag.

Jo Caudron: Dat interesseert hen niet. Tien jaar geleden hadden we de keuze: de wereld veranderen of dezelfde pulp blijven consumeren. Vroeger wachtte iedereen tot VTM de pulp over hen uitgoot. Nu gieten gebruikers diezelfde pulp gewoon over elkaar.


Knack, 03-10-2012

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB