De (milieu)ramp genaamd TPP

Joseph E. Stiglitz


De wereldeconomie heeft een memorabel jaar achter de rug. Niet alleen viel de groei tegen, het globale economische systeem onderging ook ingrijpende – positieve en negatieve – veranderingen.


Het opmerkelijkste feit was het Parijse klimaatakkoord van vorige maand. Op zich volstaat het zeker niet om de klimaatopwarming te beperken tot 2° Celsius boven het pre-industriële niveau. Maar het is een belangrijk signaal: de wereld evolueert onverbiddelijk naar een groene economie.

Het akkoord is niet de enige belangrijke verandering in de wereldwijde geo-economische orde. In 2015 lanceerden de BRICS (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) de Nieuwe Ontwikkelingsbank, de eerste grote internationale financiële instelling die door opkomende landen wordt aangevoerd. En er was de stichting van de door China geleide Aziatische Investeringsbank, ondanks verzet van president Barack Obama. Ook werd de Chinese munt opgenomen in het eliteclubje van reservemunten van het IMF. En vijf jaar nadat de regering van Obama bescheiden aanpassingen van het stemrecht van China en andere groeilanden in het IMF had aanvaard – een kleine toegeving aan de nieuwe economische realiteit – keurde het Amerikaanse Congres de hervormingen eindelijk goed.

Maar de meest controversiële geo-economische beslissingen van het jaar hadden betrekking op de handel. Na jaren van rommelige onderhandelingen stierf de Doha Ontwikkelingsronde van de Wereldhandelsorganisatie een stille dood. Die moesten nochtans vroegere handelsakkoorden corrigeren die ontwikkelde landen begunstigden. De schijnheiligheid van de VS, die vrije handel bepleiten maar katoen en ander landbouwproducten blijven subsidiëren, was een onoverkomelijk obstakel.

De VS en Europa streven niet langer naar globale handelsverdragen, maar kiezen voor een strategie van verdelen en heersen, met overlappende handelsblokken en -akkoorden, een dissonant stelsel met verdragen van duizenden pagina’s vol ingewikkelde regels die botsen met de basisprincipes van de efficiëntie en van een vrije goederenstroom.

De Verenigde Staten hebben de geheime onderhandelingen afgerond over het Trans-Pacific Partnership (TPP), potentieel het slechtste handelsakkoord in decennia. De ratificering van dat akkoord door het Congres wordt een bijna onmogelijke opdracht, want alle leidende Democratische en veel van de Republikeinse presidentskandidaten willen er niet van weten. Dat heeft vooral te maken met het hoofdstuk ‘investeringen’, dat de reglementeringen voor het milieu, de veiligheid en gezondheid en zelfs de financiële regulering fors bemoeilijkt.

Het hoofdstuk geeft buitenlandse investeerders het recht om regeringen voor private internationale tribunalen te dagen als ze menen dat overheidsreglementeringen in strijd zijn met de bepalingen van het TPP (goed voor meer dan 6.000 pagina’s). In het verleden hebben dergelijke tribunalen de eis dat buitenlandse investeerders ‘eerlijk en rechtvaardig’ worden behandeld, geïnterpreteerd als een grond om nieuwe overheidsreglementeringen ongeldig te verklaren – zelfs als ze niet discrimineren en uitsluitend ingevoerd zijn om de burgers tegen enorme gevaren te beschermen.

De taal van het verdrag is complex, wat aanleiding zou geven tot dure processen waarin machtige multinationals het opnemen tegen slecht gefinancierde regeringen. Zelfs regels die de planeet tegen de uitstoot van broeikasgassen moeten beschermen, zijn kwetsbaar. De enige reglementeringen die veilig lijken, zijn die in verband met sigaretten (nadat processen tegen Uruguay en Australië, die een bescheiden etikettering over de gezondheidsgevaren hadden verplicht, te veel negatieve aandacht kregen). Maar er zijn nog een heleboel vragen over de mogelijkheid van processen in tal van andere domeinen.

Bovendien verzekert een bepaling in het verdrag over ‘meest begunstigde naties’ dat ondernemingen in elk verdrag van een gastland een voorkeursbehandeling kunnen eisen. Dat leidt tot een neerwaartse spiraal, dus net het omgekeerde van wat president Obama had beloofd.

Zelfs Obama’s argumenten voor het nieuwe handelsverdrag tonen het gebrek aan voeling van zijn regering met de opkomende wereldeconomie. De president heeft herhaaldelijk verklaard dat het TPP zal bepalen wie in de 21ste eeuw de handelsregels schrijft: Amerika of China. Maar de juiste aanpak bestaat erin dergelijke regels samen te bepalen, waarbij elke stem wordt gehoord, en dat op een transparante manier. Obama tracht de status-quo in stand te houden waarin Amerikaanse ondernemingen de regels voor de wereldwijde handel en investeringen maken, met de belangen van Amerikaanse ondernemingen op het oog. Onaanvaardbaar voor iedereen die democratische principes voorstaat.

De aanhangers van meer economische integratie zouden krachtig moeten pleiten voor wereldwijde hervormingen van de governance, want als het gezag over het binnenlandbeleid aan supranationale organismen wordt afgestaan, moet het democratische karakter van de spelregels en hun handhaving de grootste aandacht krijgen. In 2015 is dat jammer genoeg niet altijd gebeurd.

Laten we hopen dat het TPP in 2016 zal sneuvelen en dat we een nieuw tijdperk zullen beginnen van handelsverdragen die de machtigen niet belonen en de zwakken niet straffen. Het klimaatakkoord van Parijs kan een voorbode zijn van de geest en de mentaliteit die essentieel zijn voor een echte wereldwijde samenwerking.

Project Syndicate


DS, 12-01-2016 (Joseph E. Stglitz)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB