‘De Segregatie in Parijs is even erg als in Chicago’


Ja, in Frankrijk heerst de ‘apartheid’, vindt de Franse socioloog Hugues Lagrange al lang. Hij viel dus niet over diezelfde uitspraak van premier Manuel Valls. ‘Maar kinderen van immigranten “normen en waarden” bijbrengen, heeft weinig zin.’


De aanpassing van het lespakket op scholen was een van de eerste maatregelen die de regering van Manuel Valls aankondigde na de aanslagen op Charlie Hebdo en de joodse supermarkt in Parijs. De Franse normen en waarden moeten opnieuw ingeprent worden bij immigranten en hun kinderen. Dan gaat het over vrijheid van meningsuiting, wederzijds respect en de scheiding van kerk en staat. Die pedagogische aanpak kan de radicalisering van jonge moslims wellicht stoppen, is de gedachtegang van de regering.

‘Het klinkt mij als een redelijk naïeve redenering’, zegt socioloog Hugues Lagrange. ‘Je kunt de problemen niet alleen oplossen door les te geven in normen en waarden. De regering moet ervoor zorgen dat iedereen in Frankrijk de kans heeft om zijn diploma te halen en te slagen in de maatschappij. Dat is het allerbelangrijkste. Je kunt het lespakket wel veranderen, maar jongeren die het slecht doen op school, die gediscrimineerd worden en die gefrustreerd zijn, die geloven die verhalen toch niet.’

Hugues Lagrange is een van de weinige onderzoekers in Frankrijk die weten wat er leeft in de achterstandswijken. Hij is een wetenschapper die kwantitatief onderzoek doet, maar ook een socioloog die zelf het veld in gaat. In 2006 schreef Lagrange een analyse over de banlieue-rellen van het jaar ervoor. In 2010 publiceerde hij een boek over problemen en misdaad in achterstandswijken. In 2013 verscheen zijn rapport over de opvallend toenemende religiositeit onder jonge immigranten(kinderen).


Geen voorbeelden

Uit al die onderzoeken doemt een alarmerend beeld op. Het beeld van een Frankrijk dat al jaren smeult. ‘De aanslagen van Mohammed Merah en Mehdi Nemmouche in 2012 en 2014 en de recente terreurdaden in en rond Parijs verbaasden me niet, nee’, antwoordt hij telefonisch vanuit India, waar hij momenteel onderzoek doet. Lagrange waarschuwt al langer voor naderend onheil. ‘Er loopt een groep jonge moslims rond in Europa die op zoek zijn. Ze voelen zich slecht behandeld in Frankrijk en andere landen. De economische situatie is slecht. Ze hebben een ideaal nodig om zich aan vast te houden, ze hebben houvast nodig om hun zelfvertrouwen terug te krijgen. De radicale islam biedt dat.’

Een van de oorzaken waarom die jongeren ontsporen, is volgens hem dat ze geen succesvolle voorbeelden hebben. ‘Een van de belangrijkste beloftes van westerse democratieën is dat inspanningen worden beloond. Wie zijn best doet, kan slagen in onze maatschappij. Maar die belofte wordt niet ingelost door Frankrijk. Jongeren met wortels in Noord-Afrika die een goed diploma hebben, eindigen veel vaker werkloos dan autochtone jongeren met dezelfde diploma’s. Alle studies laten zien dat er op de arbeidsmarkt wordt gediscrimineerd. Immigrantenkinderen met een goed diploma worden vaker werkloos. Dat is een ramp. Niet alleen voor die jongeren zelf, maar ook voor al degenen die hun voorbeeld zouden willen volgen. “Waarom zou ik gaan studeren? Wat is het nut daarvan?”, vragen die zich af. Stel, je woont in een achterstandswijk. Maar je broer gaat studeren en vindt daarna een passende baan. Dan is dat de beste motivatie om ook je best te doen op school. Dát zorgt voor sociale mobiliteit.’

Maar dat scenario blijft vooralsnog een droomscenario, zegt Lagrange. Want de ‘rolmodellen’ ontbreken. En ‘autochtone’ Fransen trekken zich terug uit ‘arme’ wijken zodra ze opklimmen op de sociale ladder. ‘Er bestaat apartheid in Frankrijk. Premier Manuel Valls had gelijk toen hij dat zei. Er is geen staatsrechtelijke apartheid, zoals ooit in Zuid-Afrika, maar wel sociaal. Bevolkingsgroepen wonen gescheiden van elkaar. Rijk en arm, blank en niet blank: ze leven apart. Dat is een feit.’


Culturele oorzaken

Daarmee stapelen de problemen zich steeds meer op in de ene (zwarte) wijk, en concentreert de welstand zich in de andere (blanke) wijk. En daarmee is ‘afkomst’ tragisch genoeg een verklarende factor geworden voor armoede, aldus de socioloog. Ben je allochtoon, dan is de kans statistisch gezien groot dat je ook arm bent.

‘Ik doe op dit moment onderzoek met een Amerikaanse collega. We vergelijken de segregatie in Amerikaanse en in Franse steden’, vertelt hij. ‘Ik dacht altijd dat Chicago een van de ergste steden in Amerika was, met de sterkste kloof tussen rijk en arm en tussen etnische groepen. Uit ons onderzoek blijkt nu dat Chicago en Parijs hetzelfde zijn. Je etnische afkomst is in allebei de steden een van de belangrijkste redenen waarom je in een arme of een rijke wijk woont. Dat het zo erg is in Parijs, was voor mij een grote verrassing.’

De politieke polarisatie is een gevolg van die vergaande segregatie. Genuanceerde oordelen moeten het afleggen tegen zwart-witdenken. ‘In heel Europa zie je de opkomst van extremisme. Extreemrechts zegt dat immigranten problemen veroorzaken, extreemlinks zegt dat de discriminatie de problemen van immigranten veroorzaakt. Daar draait het debat nu om in Europa, en die egelstelling is het drama van Europa.’

Hugues Lagrange probeert in zijn onderzoeken juist wel de nuance te zoeken. Hij legt de vinger op niet een, maar op verschillende zere plekken in Frankrijk.

Ja, er wordt gediscrimineerd, maar niet altijd en overal. ‘Die jonge schoolverlaters zonder diploma in de banlieues zeggen ook gediscrimineerd te worden, maar vaak is er gewoon geen werk voor deze groep laaggeschoolden. Ze hebben het voor een deel aan zichzelf te danken, door voortijdig de school te verlaten. De echte discriminatie situeert zich bij de allochtonen mét een diploma.’

Een veelgehoord theorie is dat sociale, economische en huisvestingsproblemen in probleemwijken van kinderen criminelen maken. Lagrange nuanceerde die opvatting in zijn onderzoek uit 2010, Le déni des cultures.

Hij ondervroeg meer dan 4.000 kinderen in achterstandswijken. De conclusie: ook culturele redenen vormen een verklaring voor criminaliteit. Families uit de Sahel-landen zijn vaak polygaam en groot: goed toezicht op alle kinderen ontbreekt. De vaders zijn ook vaak autoritair en gewelddadig. De gezinnen nemen weinig ‘culturele bagage’ mee naar Frankrijk. En de Franse samenleving zorgde nauwelijks voor opvang of begeleiding. Het gevolg: kinderen uit Sahel-landen ontspoorden en gingen het pad van de misdaad op, aldus Lagrange.


Nieuwe helden

In 2013 constateerde de socioloog al in een andere studie dat jonge allochtonen met bijvoorbeeld Algerijnse ouders zich in toenemende mate naar de islam keerden. ‘In heel Europa is er sprake van ontkerkelijking. De enige groep waarin religie nog volop leeft, zijn ouderen. Ze kampen met een zwakke gezondheid of zien de dood dichterbij komen. Het geloof biedt dan troost. Maar immigrantenkinderen waren de enige groep van jongere, gezonde mensen waar ik ook steeds meer gelovigen zag. Die keerden zich dus om andere redenen naar het geloof.’

De radicale islam bood hen een nieuwe identiteit. Al-Qaeda in het verleden en IS nu zien die jongeren niet als losers, zoals ze in Frankrijk wel worden gezien, maar juist als nieuwe helden. Dat zorgt voor zelfvertrouwen. De jongeren houden Frankrijk verantwoordelijk voor hun mislukkingen. Wat kan je dan beter doen dan je aansluiten bij een organisatie die het Westen in de beklaagdenbank zet? ‘En vergeet niet, die keuze voor een radicale islam is vaak ook een manier van tieners om zich gewoon af te zetten tegen hun eigen ouders die veelal gematigde moslims zijn.’


DS, 29-01-2015 (Frank Renout)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB