Het verraad van de elite


OSCAR van den Boogaard maakte eergisteren in deze krant brandhout van de Nederlandse politieke voornemens. (,,Truttigheid in Nederland'' DS 17 april) Dat is makkelijk. Je zou wel gek moeten zijn om het omgekeerde aan te durven.


Vandaag wordt aan levensstijlen, voorkeuren en preferenties een vrijblijvend karakter toegeschreven en dat willen vrijheidsminnende intellectuelen zo houden. Het maakt niet uit wat iemand in zijn leven verkiest, als hij of zij het zelf maar de moeite waard vindt. Dat is vrijheid. Niets lijkt weerzinwekkender dan de morele druk om welbepaalde keuzes te maken. Wie het vrijblijvende karakter van keuzes verstoort door opmerkingen te maken over de meerwaarde van een moreel ideaal, creëert een mentaliteit waarin de optie voor dat ideaal, het onschuldige karakter van alternatieve keuzes bederft. Elk vertoog dat op die manier onze argeloosheid doorkruist, zal dan ook intuïtief saai en zeurderig worden gevonden terwijl een uiteenzetting die de oorspronkelijke onschuld van alle gegeven opties intact laat fris, ongedwongen en positief overkomt. Niemand maakt dus veel kans om het voor de Nederlandse coalitiepartners op te nemen.

Een verstandhouding waarin de vrijblijvendheid van morele en esthetische keuzes in stand wordt gehouden, lijkt de vrijheid van het individu meer kansen te geven. Maar het behoort tot diezelfde liberale traditie om aan te zetten tot een kritisch debat over wat een leven werkelijk de moeite waard maakt. Het is unfair dat debat dood te gooien met het epitheton 'truttig'. In een discussie op dat niveau neemt niemand het risico om plompverloren een elitair of paternalistisch profiel te worden aangemeten en word je als politicus veroordeeld om over ethische gezichtspunten te zwijgen. Je kan dan alleen nog opteren voor feel-goodstrategieën waarin je met beeldvoorstellingen appelleert aan voorspoed, vertrouwen en veiligheid.

De liberale adoratie voor de individuele vrijheid heeft ertoe geleid dat elk 'oordelen' als een 'ver-oordelen' wordt gezien. Daardoor is een mentaliteit ontstaan waarin geen 'beter' of 'slechter' meer gelden, alleen een 'anders' zoals in de tango van Enrique Santos Discépolo: ,,Todo es igual, nada es mejor''. De overtuiging dat er geen onderscheid meer mag worden gemaakt, heeft de indruk gewekt dat er geen klassen meer bestaan en dat iedereen op een eigen manier vorm kan geven aan zijn of haar leven. Maar wie eerlijk is beseft dat ondanks het feit dat klassenonderscheidingen vandaag irrelevant lijken, er in onze samenleving observeerbare verschillen blijven bestaan tussen mensen met meer en mensen met minder economisch en cultureel kapitaal. Dat verschil vertaalt zich in eetgewoonten, vrijetijdsbesteding, muziekvoorkeur en allerhande particuliere interesses. Niet al die omgangsvormen lijken even stijlvol en even beleefd en niet alle projecten bieden even veel ruimte aan creativiteit en interactie. Sommige gedragspatronen lijken er op gericht inspanning te dempen, sociale contacten tot een minimum te beperken of agressief af te breken.

Theodore Dalrymple, een Brits psychiater en befaamd columnist, beweert dat de actuele toonaangevende klasse verraad pleegt. Terwijl ze geen 'beter' wil voorstaan, weet ze maar al te goed dat een betekenisvol leven inspanning en toewijding vereist en zal ze zichzelf door die inspanning blijven onderscheiden. Door haar savoir vivre weet ze zichzelf in 'stand' te houden. De problemen van die mentaliteit worden pas manifest aan de onderkant van de samenleving. Dalrymple drukt het ongezouten uit: ,,Als de toonaangevende klasse weigert bepaalde praktijken moreel en cultureel verwerpelijk te noemen, staat het de onderklasse vrij te denken dat het leven alleen maar interessanter zal worden als men kan opteren voor nog meer roddel, bier, seks en televisie''.

De liefde voor vrijblijvendheid en de zelfcensuur die daarmee gepaard gaat, verlost ons van gezeur, maar vreet aan het kritische potentieel om schrijnende, onmenselijke of absurde praktijken aan de kaak te stellen. Als alle voorkeuren en meningen op het einde van een debat even goed moeten worden gevonden, kan de eerste beste maniak, fantast of fanaticus er zich op beroepen dat het truttig is om zijn mening in moreel opzicht te weerleggen.


DS, 19-04-2007 (Bart Pattyn, hoofddocent ethiek KU Leuven.)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB