De kloof tussen de pers en de burger


Hoe komt het dat de pers zich tegenover vluchtelingen genereuzer opstelt dan een groot deel van de bevolking? Dat vraagt om nuchtere reflectie. Morele verontwaardiging staat inzicht in de weg.

Natuurlijk tonen heel wat mensen solidariteit met de vluchtelingen en worden er allerlei acties opgezet. Maar wie op veel verschillende plekken komt en met mensen spreekt, merkt dat het enthousiasme niet algemeen is.

Wegens racisme, xenofobie, egoïsme? Zeker, de sceptische burgers zijn geen heiligen. Maar schoften zijn ze ook niet. Er bestaat geen scherpe scheidingslijn tussen goede en slechte mensen, tussen gelukzaligen en verdoemden zoals op de schilderijen van Jeroen Bosch. Naast een beetje slechtheid die ieder mens kenmerkt, zie ik voor de scepsis van vele burgers twee redenen.

Vooreerst is er het begrip ‘vluchtelingen’ zelf. Mijn vader, geen drie jaar oud, was een vluchteling na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Via Middelburg vluchtte hij met zijn ouders naar Londen, waar ze een huis huurden, Holland Road 174. Ze werden er uitstekend onthaald. Mijn grootvader, een arts, legde er een examen af waardoor hij zijn beroep mocht uitoefenen in het hele British Empire. Hij kon onmiddellijk in Hammersmith Hospital aan de slag om er zijn landgenoten te verzorgen. Ofschoon hij had kunnen blijven, bleef hij niet. Hetzelfde gold voor andere vluchtelingen. Ze mochten allemaal blijven, omdat iedereen wist dat de meesten dat niet zouden doen. Generositeit kon omdat iedereen aanvoelde waar haar grenzen lagen.

Dat is vandaag anders. Van de vluchtelingen die Europa overspoelen, weten we dat ze niet enkel vluchtelingen, maar tegelijk migranten zijn. Niet een zeker percentage, maar praktisch allemaal. Het begrip ‘vluchteling’ heeft in werkelijkheid een andere betekenis dan in juridisch-technische zin. Dat verklaart gedeeltelijk het beperkte enthousiasme.

Er is nog een tweede verklaring. Bij liefdadigheids- en solidariteitsacties bepalen mensen zelf hoe solidair ze willen zijn. Gulheid is even begrensd als gevaarloos. Hulp na aardbevingen in Nepal of Haïti is eenrichtingsverkeer. We geven veel, of we geven weinig, we gaan ter plaatse helpen, of blijven in onze fauteuil zitten. Maar wat we doen of niet doen, houden we perfect onder controle. De pijn wordt geleden of gelenigd in een ver land.

En dat is nu net niet het geval. De personen met wie we solidair zijn of zouden kunnen zijn, lopen in lange linten door Europa. We ontmoeten ze op straat. Ze dringen in ons bestaan binnen. We kunnen onze solidaire gevoelens, woorden en daden niet langer scheiden van ons eigen leven. We lossen niet enkel problemen van anderen op, we zijn zelf een deel van het probleem.

Mensen zijn geen heiligen, solidariteit is niet grenzeloos. Verwijt sceptici geen gebrek aan moraliteit. Neem hun angsten weg, formuleer helder en ondubbelzinnig wat kan en wat niet, en ze zullen verder gaan dan nu. Toch kent solidariteit altijd grenzen. We kunnen ze verleggen, maar niet opheffen.

Ondertussen pleit onze pers voortdurend voor meer menselijkheid en mededogen. Voor generositeit, het opgeven van het wederkerigheidsbeginsel, het verlaten van een troosteloos do ut des. Erg christelijk trouwens, al zouden heel wat journalisten bij deze gedachte alleen al een hartaanval krijgen of veinzen. Vrees niet, een herkerstening van onze media komt er niet aan.

Maar dat journalisten een morele rol willen spelen, desnoods tegen de mening van hun lezers, kijkers of luisteraars in, valt op.

De traditionele media zijn niet langer onze exclusieve nieuwsbronnen. Hun veranderde rol omvat naast de diepere analyse, die veel werk en bagage vergt, ook opiniëring. In het vluchtelingendossier beperkt onze pers zich niet tot commentaar op wat anderen doen, ze neemt zelf het voortouw. Ze bepleit nadrukkelijk meer solidariteit.

Onze kranten hebben geen specifieke kleur meer. Vroeger vertolkten journalisten de politieke mening van hun blad, al dan niet met volle overtuiging. Vandaag zijn journalisten een groep op zichzelf, die op een vrij gelijklopende manier naar maatschappelijke ontwikkelingen kijkt. Zoals ook het gedachtegoed van werkgevers, vakbonden of kunstenaars redelijk voorspelbaar is.

Die uniformiteit is minder fijn. Maar dat journalisten meer dan vroeger een morele rol opnemen, vind ik spannend, ook al zijn hun inspiratiebronnen niet altijd even duidelijk. Misschien ook voor zichzelf niet.


DS, 07-09-2015 (Rik Torfs)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB