In wiens naam spreekt Cameron?


De Duitse bondskanselier Angela Merkel zei het eerder al, de Britse premier David Cameron praat haar nu na: het multiculturalisme is mislukt. RIK PINXTEN vraagt zich af welk multiculturalisme ze bedoelen, want dat kan onvoorziene gevolgen hebben.


Ik zeg en schrijf al jaren dat multiculturalisme vele ladingen dekt, waaronder bitter weinig zinvolle. Ik schrijf dat als linkse humanist, en ben dus geen politieke vriend van de neoliberalen Angela Merkel of David Cameron.

Multiculturalisme kan slaan op een feitelijke situatie: door de verstedelijking is de populatie in Europa snel en intens cultureel en religieus gemengd geraakt. Dat is een feitelijke vaststelling. Het enige zinvolle antwoord daarop is om samenlevingsvoorstellen te ontwikkelen die daarvan uitgaan en die toch democratie en Europese zelfbeschikking (in vrijheid, gelijkheid en solidariteit) als basisprincipes behouden. Kosmopolitisme en identiteit moeten we samen laten bestaan, het tweede ondergeschikt aan het eerste.


Biefstuk-friet

Een andere interpretatie is die waarvan Merkel en Cameron zo graag het failliet verkondigen: een sterk moralistisch multiculturalisme. Het schrijft voor dat mensen die elders in de wereld neerstrijken daar exact hetzelfde leven moeten kunnen blijven leiden als ze in hun land van herkomst hadden. Alle vragen van aanpassing of vermenging van de ‘eigenheid' met de regels en waarden van het ‘land van aankomst', zijn dan een verwerpelijke ontkenning van het recht op identiteit.

Twee voorbeelden. De moslim uit centraal Saudi-Arabië (laat me fictief zijn) die hier komt leven en werken, moet volgens de moralistische multiculturalist volledig ‘zijn eigen cultuur (en religie)' kunnen beleven: ongelijkheid tussen de geslachten, geen scheiding tussen religie en politiek, creationisme in plaats van evolutieleer, geen eigen keuze van beroep, partner of woonplaats, maar een keuze die ondergeschikt is aan de wil van de vader of een geestelijke.

Een tweede voorbeeld, dat voor ons, westerse autochtonen iets meer inlevingsvermogen vraagt: een toerist heeft het recht om ‘volledig de eigen cultuur' aan te houden wanneer hij elders gaat: het recht biefstuk-friet te eten, het recht op het gebruik van een landschap, zolang hij maar betaalt, op ‘avontuurlijk reizen', op filmen van anderen als acteurs in ‘mijn' film van de wereld. Wij zijn tenslotte rijk en ontwikkeld, dus mogen we ons ook elders gedragen zoals thuis.


Verkramping

Beide voorbeeldjes geven dezelfde verkramping en onmogelijkheid weer om buiten de bekrompen eigen grenzen mens te zijn. Cameron en Merkel hadden het natuurlijk over het eerste voorbeeld. Niet — nooit — over het tweede, want dan moeten ze het ook hebben over herverdeling van welvaart en levenskansen in de wereld. En daar zitten zij aan de luxueuze kant.

De meerderheid van de migranten zullen zich beledigd voelen wanneer ze de opmerkingen van Merkel en Cameron weer eens over zich heen moeten laten gaan, en terecht. Want zij zijn wel aan het zoeken naar een ander evenwicht tussen hun religieuze of culturele eigenheid en de westerse context waarin zij leven en waar zij hun kinderen een toekomst willen geven.

Het zou toch een minimum aan democratisch fatsoen zijn, wanneer leiders van zo gemengde landen als het Verenigd Koninkrijk of Duitsland zouden leren spreken namens de héle bevolking waarvoor zij staan. En, nogmaals, die bevolking is gemengd. Het getuigt toch van eenzelfde enge ‘culturalistische' mentaliteit (zoiets als ‘mijn cultuur' tegen de ‘multicultuur') om al die mensen van andere afkomst in het hoekje te duwen van, ik zeg maar iets, de minderheid van gefrustreerde, bij hun eeuwig vaste en traditionele identiteit zwerende kernmoslims. Of misschien wel het hoekje van de gewapende terrorist.


Elitescholing

Is de kern-Engelsman — die via een exclusief elitair scholingssysteem en langs de traditionele en zeer exclusieve old boys circuits geprepareerd werd om een belangrijke politieke post in te vullen — dan een democratisch wereldburger? Is het verwonderlijk dat dergelijke mensen niet de bankmanagers of de onmachtige politici vanuit democratische verontwaardiging aan de kaak stellen, maar alle schuld afwentelen op de gekleurde onderlaag van onze maatschappij? Is het verwonderlijk dat zij geen maatschappelijk model voorstellen om de ongelijkheid ongedaan te maken, maar het probleem opgelost beschouwen door simpelweg de minst weerbare groep als de oorzaak van alle ellende van de meest welvarende groep aan te wijzen?

In de brand die nu woedt in Noord-Afrika en in het matige protest van dezelfde Facebook-generatie die de betoging in Brussel heeft samengeroepen horen we één woord terugkeren: ‘Schande'. Het is ook hier op zijn plaats.

Rik Pinxten, vergelijkend cultuurwetenschapper aan de Universiteit Gent


DS, 08-02-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB