Harry Mulisch (83) overleden


Harry Mulisch, die gisteren in zijn woonplaats Amsterdam overleed, is zonder Nobelprijs gestorven, maar verder zijn al zijn literaire dromen uitgekomen. Toen in 2007 op de Frankfurter Buchmesse zijn tachtigste verjaardag werd gevierd, werd in elke toespraak door een andere internationale uitgever uitgeroepen dat het tijd werd Mulisch de allergrootste literaire prijs te geven: „Stockholm do you hear us?” Maar even prangend was de vraag wanneer Mulisch de pen weer ter hand zou nemen. Hij reageerde beleefd, maar bleek een uurtje later bij een glas rode wijn geen grote plannen meer te hebben: „Ben je gek? Ik doe toch gewoon lekker waar ik zelf zin in heb?”


Het had een lijfspreuk kunnen zijn van de schrijver, meer nog dan veelgeciteerde opmerkingen als „Ik ben de Tweede Wereldoorlog”. Die baseerde hij vooral op zijn persoonlijke geschiedenis en die van zijn ouders: Karl Victor Kurt Mulisch en Alice Schwartz. Zijn vader werd geboren in het toenmalige Oostenrijk-Hongarije en emigreerde na de Eerste Wereldoorlog naar Nederland. Zijn moeder was joods, geboren in Antwerpen. In 1936 scheidden Mulisch’ ouders. Tijdens de bezetting werkte zijn vader voor de collaborerende bank Lippman-Rosenthal, wat hem na de oorlog op drie jaar gevangenisstraf kwam te staan. Mulisch’ moeder emigreerde later naar de Verenigde Staten.

In 1944 verliet Mulisch het christelijk lyceum in Haarlem, de stad waar hij op 29 juli 1927 was geboren. Een diploma had hij niet. Hij publiceerde in 1947 het verhaal ‘De Kamer’ in Elseviers Weekblad. Vier jaar later werd het manuscript van zijn romandebuut Archibald Strohalm bekroond met de Reina Prinsen Geerligs-prijs. Bij de prijsuitreiking in Amsterdam kon de jury het echter niet nalaten het werk van Mulisch ook enigszins te kritiseren: er was sprake van ‘duidelijke overmoed’ en ‘een gebrek aan zelfdwang’ terwijl ‘gebruik van de schaar in eigen werk’ het resultaat had kunnen verbeteren. Maar ‘zijn eigen visie op mensen, zijn humor en barokke fantasie, didactiek en woord-associaties [hebben] stukken van zó grote kwaliteit doen ontstaan’ dat Mulisch de prijs toch won.

Met romans als De diamant (1954), Het zwarte licht (1956) en Het stenen bruidsbed (1959) steeg de ster van Mulisch de daaropvolgende jaren snel. Uit zijn boeken sprak een grote fascinatie voor kabbalistiek, magische en mythologische zaken, maar ook voor politiek. In de loop van de jaren zestig ging Mulisch steeds meer non-fictie schrijven. In 1962 verscheen De zaak 40/61, een verslag van het proces tegen Eichmann en in 1968 Het woord bij de daad, Mulisch veel bekritiseerde verdediging van de Cubaanse revolutie. Zijn filosofische ambities leidden in 1980 tot De compositie van de wereld, waarin Mulisch alle wereldlijke fenomenen uitlegde aan de hand van het concept van de ‘octaviteit’. Ook publiceerde hij poëzie en toneelwerk.


‘Grote drie’

Mulisch gold toen al jaren als een van de ‘grote drie’ van de naoorlogse Nederlandse literatuur, samen met Gerard Reve en Willem Frederik Hermans, zij het dat er behalve een grote schare Mulisch-bewonderaars ook altijd groepen lezers waren die weinig affiniteit met zijn werk hadden. Of die moeite hadden met ‘s schrijvers uitspraken over zijn eigen voortreffelijkheid, waarbij vaak niet duidelijk was hoever de ironie ervan reikte.

In 1982 publiceerde Mulisch zijn succesvolste roman tot op dat moment: De Aanslag, waarvan de verfilming (door Fons Rademakers) in 1987 met een Oscar werd bekroond. Het zou het begin zijn van een periode van ongekende creativiteit van de oeuvrebouwer Mulisch. Geleidelijk aan werd hij een internationaal befaamd auteur, een status die Reve en Hermans nooit wisten te bereiken. De kroon op het werk was het kolossale De ontdekking van de hemel (1992), dat hem in de internationale pers vergelijkingen met Homerus opleverde. Sinds dat boek ook in Duitse en Engelse vertaling een groot succes werd, dook Mulisch steeds vaker op in de favorietenlijstjes voor de Nobelprijs.

Het weerhield de auteur er niet van in hoog tempo door te schrijven: in 1998 verscheen de roman De procedure, twee jaar later gevolgd door het Boekenweekgeschenk Het theater, de brief en de waarheid. Begin 2001, tenslotte, verscheen Siegfried, de roman waarin Mulisch probeerde Adolf Hitler, het absolute kwaad, ‘te vangen in een net van fictie’. In Duitsland werd de vertaling in 2002 verdeeld ontvangen. ‘Een giftig stuk literatuur,’ noemde Die Zeit het, ‘dat aan alle kanten kwade vonken en bittere clous afgeeft’. Dat is waarschijnlijk precies wat Mulisch ermee voor ogen stond.


Laatste boek

Siegfried zou zijn laatste boek worden, al bleef Mulisch een prominente aanwezige in het Nederlandse literaire bedrijf, ook nadat zijn gezondheid de laatste jaren verslechterde.


Werken

• Archibald Strohalm (1952)
• Tussen hamer en aambeeld (1952)
• Chantage op het leven (1953)
• De diamant (1954)
• Het mirakel (1955)
• Het zwarte licht (1957)
• Manifesten (1958)
• Het stenen bruidsbed (1959)
• Tanchelijn (1960)
• De knop (1961)
• Voer voor psychologen (1961)
• Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, tijdens de Jongste Dag (1961)
• De zaak 40/61 (1962)
• Bericht aan de rattenkoning (1966)
• Wenken voor de Jongste Dag (1967)
• Het woord bij de daad (1968)
• Blauwdruk van de opera Reconstructie (1969)
• Paralipomena Orphica (1970)
• De verteller (1971)
• De verteller verteld (1971)
• Over de affaire Padilla (1971)
• De toekomst van gisteren (1972)
• Oidipous Oidipous (1972)
• Soep lepelen met een vork: tegen de spellinghervormers (1972)
• Het seksuele bolwerk (1973)
• Woorden, woorden, woorden (1973)
• Bezoekuur (1974)
• De vogels: Drie balladen (1974)
• Mijn getijdenboek (1975)
• Tegenlicht (1975)
• Twee vrouwen (1975)
• Volk en vaderliefde: een koningskomedie (1975)
• De taal is een ei (1976)
• De wijn is drinkbaar dankzij het glas (1976)
• Het ironische van de ironie: Over het geval G.K. van het Reve (1976)
• Axel (1977)
• De verhalen 1947-1977 (1977)
• Oude lucht (1977)
• Wat poëzie is: Een leerdicht (1978)
• Paniek der onschuld (1979)
• De compositie van de wereld (1980)
• De aanslag (1982)
• Opus Gran (1982)
• Egyptisch (1983)
• De toekomst van het boek (1984)
• Het boek (1984)
• Hoogste tijd (1985)
• De gedichten (1987)
• De pupil (1987)
• Grondslagen van de mythologie van het schrijverschap (1987)
• De elementen (1988)
• Theater 1960-1977 (1988)
• Het beeld en de klok (1989)
• De zuilen van Hercules (1990)
• De ontdekking van de hemel (1992)
• De kamer (1997)
• Zielespiegel (1997)
• De procedure (1998)
• Het theater, de brief en de waarheid (2000)
• Siegfried (2001)
• 'Anekdoten rondom de dood', in De Gids (1966) (herdrukt in Paralipomena Orphica).


NRC, 31-10-2010

Bijgesloten Plaatje(s)

 

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Mulisch was echt een groot schrijver. Zelf heb ik 2 boeken van hem gelezen, ‘Twee meisjes’ en de ‘ontdekking van de hemel’. Pareltjes! Zijn schrijfstijl is niet altijd even makkelijk, maar hij kan zaken zo mooi verwoorden. Jammer dat hij zijn strijd tegen kanker verloren heeft, maar 83 is een mooie leeftijd.