De feilbare paus

Rik Torfs


TOEN Joseph Ratzinger in 2005 tot paus werd verkozen, was niet iedereen zielsgelukkig. Omdat de kerk in Vlaanderen de laatste jaren kleiner en behoudender is geworden, weerklonken er tegelijk ook positieve geluiden. Enfin, positief. Hoera roepen bleef moeilijk. Wat je hoorde was: ,,Deze paus zal ons verrassen''. Bedoeld werd natuurlijk: verrassen in positieve zin. Maar is de verrassing per ongeluk onaangenaam, dan nog blijft de uitspraak juist. Heel slim.


Aanvankelijk, onder meer in zijn eerste encycliek, stelde Ratzinger zich voorzichtig op. Velen hadden anders verwacht van de voormalige prefect van de congregatie voor de geloofsleer. Maar neen, de nieuwe paus leek de situatie af te tasten. Hij nam zijn tijd, wat natuurlijk niet eindeloos lang kan blijven duren voor iemand die diep in de zeventig is. Dan kwam er, op 12 september 2006, de toespraak in Regensburg die moslims zo boos maakte. Een uitschuiver, maar geen ramp. Het bezoek dat de paus van 28 november tot 1 december aan Turkije bracht, maakte veel goed. En nu is er dus het ontslag van Stanislaw Wielgus, de pas benoemde aartsbisschop van Warschau. De nieuwe kerkvorst bleek een collaborateur te zijn. Een handlanger van het oude communistische regime.

Is dit dossier een vernedering voor de paus, un camouflet zoals Henri Tincq in Le Monde beweerde? Integendeel. De zaak-Wielgus geeft juist een gevoel van opluchting en bevrijding. Zij is de belangrijkste ,,verrassing'' die de paus tot nog toe in de aanbieding had. Zeker, het kerkelijke apparaat had het verleden van monseigneur Wielgus grondiger moeten napluizen. En ja, de pauselijke nuntius in Warschau, de Pool Joseph Kowalczyk, in 1989 benoemd door Johannes-Paulus II tegen de regel in dat een nuntius nooit naar zijn land van herkomst wordt uitgezonden, deed zijn huiswerk niet naar behoren. Maar die fouten wegen niet op tegen de positieve aspecten van het ontslag. Ik zie er minstens twee.

Vooreerst: Stanislaw Wielgus verdwijnt niet van het toneel omdat er wat schort met zijn geloof, of omdat hij onaardig is geweest tegen de paus, of omdat hij zich schuldig maakte aan seksueel misbruik. Dat zijn de traditionele redenen waarom af en toe een bisschop de laan wordt uitgestuurd. Neen, Wielgus moet weg omdat hij een collaborateur is. Geen spion, want dat kan een nobel vak zijn. Denk maar aan al die Britse spionnen, bevlogen idealisten die een opleiding in Oxford of Cambridge genoten, en waarlijk in het communisme geloofden. Na hun carrière kwijnden ze stilletjes weg in Moskou, kommervol, comfortloos. Het tochtte in hun flat. Toch waren zij tevreden. Zij hadden weliswaar hun land, maar niet hun idealen verraden.

Niet zo Wielgus. Bij hem stond eigenbelang centraal. Hij streefde het communisme niet na. Hij zocht voordeel voor zichzelf, zoals schouderklopjes vanwege de machthebbers of een visum voor het buitenland. Hoe dan ook, in een strak hiërarchisch instituut zoals de kerk, waarin het met fonkelende ogen prijzen van de leiders tot de bedrijfscultuur behoort, worden ,,collaborateurs'' vaker beloond dan dat ze worden teruggefloten. Deze keer niet. Dat lucht op.

Er is nog een tweede punt. De kerkleiding beging in de zaak-Wielgus een vergissing. Dat is niet nieuw. Zij corrigeerde die vergissing ook. En dat is al veel minder alledaags. Waarom is zoiets uitzonderlijk? Wie een fout wil rechtzetten, moet ze eerst begaan. Maar de kerk houdt niet van fouten. Vaak herstelt ze een fout niet, omdat ze zich het recht ontzegt ze te maken. Dat is een tragische gedachte. Je kunt niet anders dan dapper verdergaan op het verkeerde pad, omdat je niet wil toegeven dat je het aan het bewandelen bent. Meer dan eens viel dat droeve lot de kerk te beurt. Welnu, in de zaak Wielgus liep het anders. Een vergissing werd rechtgezet, ze werd dus ook begaan. Oef. Eindelijk. Wat een opluchting.

De kerk heeft geen nood aan onfeilbaarheid, maar aan feilbaarheid. Wie zich niet vergist, zal niet vergeven worden, want vergiffenis is er slechts voor wie zondigt. Wie nooit faalt, ontneemt zichzelf de kans om beter te doen, en ook om slechter te doen dan voorheen. Hij is gedoemd om stil te staan.

Is de paus onhandig of is hij verstandig? Misschien wel allebei. Ik wens het hem toe. Het is alvast een mooie combinatie, die waardig en godvruchtig ogende kerkvorsten zelden voor elkaar krijgen. Daarvoor zijn zij doorgaans te druk bezig met heel dicht bij God te staan, zonder zich ook maar een oogwenk af te vragen of die laatste dat wel prettig vindt.

Soms denk ik, hoop ik, droom ik misschien, dat Joseph Ratzinger te veel een intellectueel is gebleven om zichzelf het recht op dwaling te ontzeggen.

Het ontslag van Stanislaw Wielgus is alleszins geen vernedering voor de paus. Het is een moment van opluchting. Een moment van verrassing ook. Het eerste echte hoogtepunt van het huidige pontificaat.


DS, 11-01-2007 (Rik Torfs)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB