'Vlaanderen vergist zich'


Brussel moet wél een volwaardig gewest worden, zegt politiek wetenschapper Herman Matthijs. En zolang de regeringsonderhandelaars binnen het bestaande systeem blijven knutselen, zullen we ons steeds opnieuw vastrijden. Ondertussen stellen de Franstaligen een Plan B op 'en die oefening maakt de PS niet voor de lol'.


'Zoals de regeringsonderhandelingen nu al meer dan negen maanden aanslepen, kunnen ze hoogstens de aanloop vormen naar een volgende staatshervorming', zegt Herman Matthijs. 'De nota's van Bart De Wever (N-VA) en Johan Van de Lanotte (SP.A) zijn knutselwerk binnen de huidige staatsstructuur, waarin we ons de laatste jaren voortdurend vastrijden. Ze bouwen voort op iets wat al zeer ingewikkeld was en maken het nog ingewikkelder. Vooral van Bart De Wever vind ik dat onbegrijpelijk. Hij ging naar de verkiezingen met een confederaal programma, en nu stapt hij mee in een logica waarvan hij altijd heeft gezegd dat die niet meer werkt. Begrijpt u dat?'

Herman Matthijs doceert aan de Vrije Universiteit Brussel de cursussen Overheidsbegrotingen en Bestuurswetenschappen: 'Ons wordt altijd voorgehouden dat België een federale staat is, maar we zweven tussen een unitair en een federaal systeem. Kijk naar hoe onze bevoegdheden verdeeld zijn en hoe de regio's gefinancierd worden. In echte federale staten als Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk of Canada is dat heel anders georganiseerd. En ondertussen kun je moeilijk anders dan vaststellen dat er een intergalactische ruimte ligt tussen wat de Franstaligen en de Vlamingen willen bij een staatshervorming. En we hebben echt wel een politiek systeem nodig dat behoorlijk werkt. Dat is van het grootste belang voor onze welvaart.'


Toch smelt ons budgettaire tekort de laatste maanden als sneeuw voor de zon.

Herman Matthijs: Omdat we veel geluk hebben. Een ontslagnemende regering kan alleen maar werken met 'voorlopige twaalfden'. Ze mag dus niet meer uitgeven dan wat in de laatste goedgekeurde begroting werd vastgelegd. Dat is per definitie een besparing. Bovendien presteert de Duitse economie beter dan verwacht. En daarvan profiteren wij ook, want Vlaanderen is in economisch opzicht de 17e deelstaat van de Duitse Bondsrepubliek. Maar als we ons begrotingstekort willen afbouwen van goed vier procent vandaag naar drie procent in 2012 en een evenwicht in 2015, dan moeten we structurele maatregelen treffen. En die kan een regering in lopende zaken niet nemen.


De financiële markten zijn niet opgezet met de lange regeringsvorming. Het ratingbureau Standard & Poor's liet nog eens weten dat het de kredietwaardigheid van België verlaagt als er niet vlug een echte regering komt.

Matthijs: Ach, die lange regeringsvorming is geen objectieve maatstaf voor de kredietwaardigheid van een land. In heel wat Europese landen heerst nu enige onzekerheid omdat er verkiezingen op komst zijn. Maar in België zijn er, behalve de regering van lopende zaken, nog steeds vijf regeringen aan het werk, namelijk die van de gewesten en de gemeenschappen. En die hebben toch geen onbelangrijke bevoegdheden. De ratingbureaus zouden beter eerst een cursus bestuurswetenschappen van België volgen, voor ze zich uitspreken over de kredietwaardigheid van ons land.


Maar hun oordeel beïnvloedt wel de rente waartegen België - met zijn grote staatsschuld - moet lenen.

Matthijs: Dat is juist. De laatste tien jaar heeft geen enkele regering iets structureels ondernomen om die schuld te verminderen. Als we dat nu willen doen, moeten we eerst naar een begrotingsevenwicht gaan. Daarvoor moeten we vooral de uitgaven in de sociale zekerheid bekijken, want er schieten niet veel domeinen meer over waar we kunnen besparen. En vergis u niet, de minister die het meeste geld beheert, is niet Didier Reynders (MR) van Financiën of Guy Vanhengel (Open VLD) van Begroting, maar Laurette Onkelinx (PS) van Sociale Zaken. Spreken over de uitgaven in de sociale zekerheid ligt evenwel communautair heel gevoelig.


Uw Gentse collega Koen Schoors beweerde onlangs in Knack dat de sociale zekerheid, net als andere grote uitdagingen waar we voor staan, niets met het communautaire thema te maken heeft.

Matthijs: Het is toch duidelijk dat over de sociale zekerheid compleet tegenovergestelde visies bestaan in het noorden en het zuiden van het land? En de Vlaamse socialist Luc Van den Bossche heeft vorige week toch nog eens uitgelegd dat de Franstalige socialisten niet wilden weten van een modernisering van de ambtenarij? Als er nu 17 miljard euro moet worden gevonden, denken de PS en CDH toch vooral aan nieuwe belastingen, terwijl N-VA, CD&V en Open VLD eerder oog hebben voor de uitgaven? Iedereen mag natuurlijk beweren wat hij wil, maar Schoors moet eens naar de verkiezingsuitslag van juni 2010 kijken: Wallonië stemde toen voor drie vierde links, Vlaanderen voor driekwart rechts. Zo wordt het moeilijk in dit land om nog vooruit te komen. Trouwens, ook een sanering van onze overheidsfinanciën moet beginnen met een staatshervorming.


Waarom?

Matthijs: Omdat de financiële problemen van de federale overheid voortvloeien uit de financieringswet. Daarin staat hoeveel geld de federale overheid moet doorsluizen naar de gewesten en gemeenschappen. Dat dotatiesysteem was niet slecht toen premier Jean-Luc Dehaene er in 1989 mee van start ging. Maar in 2001 heeft de paarse regering met de Lambermontakkoorden verkeerde aanpassingen doorgevoerd: in plaats van over te stappen op een systeem waarbij de regio's meer verantwoordelijkheden kregen, bouwde ze het dotatiesysteem verder uit en maakte het nog wat ingewikkelder. Met de huidige financieringswet rijden we ons te pletter. Die moet dus hoe dan ook herschreven worden. Door niet van bij de aanvang tegen Elio Di Rupo (PS) te zeggen dat een hervorming van de financieringswet onvermijdelijk is, heeft Bart De Wever als Vlaamse overwinnaar van de verkiezingen een grote fout gemaakt. Dat is het grootste verwijt dat ik de N-VA-voorzitter maak: hij knutselt vandaag wat binnen het systeem dat gewoon niet meer werkt, dat is uitgeleefd. De Wever had samen met anderen voor iets nieuws moeten gaan.


Concreet?

Matthijs: We moeten omgekeerd redeneren en vertrekken van artikel 35 in onze grondwet. Dat artikel uit 1993 bepaalt dat de federale overheid slechts bevoegd is voor die aangelegenheden die in een wet worden opgesomd. Die opsomming is tot nu toe nooit gemaakt. Wel, laten we beslissen wat we in België nog samen doen en dat in een heel duidelijke wet schrijven. Wat daar precies in moet, is onderwerp van politieke discussie, maar ik denk aan defensie, buitenlandse zaken en stukken uit de sociale zekerheid. En alles wat we niet samen doen, komt voor rekening van de deelstaten. Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Canada en de VS kunnen ons daarbij inspireren, want alle federale landen zijn op deze manier gevormd. Maar de Franstaligen hebben daar geen oren naar. Ze vrezen dat het de deur zal openzetten voor separatisme. Ja, Didier Reynders (MR) heeft wel even gezegd dat hij wou vertrekken van artikel 35, maar dat was meer om zichzelf naar de onderhandelingstafel te praten - wat hem overigens is gelukt. Ach, de meeste Franstaligen politieke partijen, zo niet allemaal, willen geen echte staatshervorming. Ze willen dat Brussel een derde gewest wordt en that's it.


Minister-president Kris Peeters (CD&V) herhaalde vorige week nog eens het Vlaamse standpunt dat Brussel nooit een volwaardig derde gewest kan zijn.

Matthijs: Daar maakt Vlaanderen een fout. Als Brussel geen volwaardig gewest mag zijn, wat dan wel? Gaan Vlaanderen en Wallonië samen Brussel besturen? Dat zal nooit werken. Nee, je moet logisch zijn: ofwel wordt Brussel een gewest zoals een ander, ofwel zeg je dat dit onmogelijk is en keer je terug naar de situatie van vóór 1989, toen Brussel nog geen gewest was en beheerd werd door de federale regering. Ik zou van Brussel een derde gewest maken en het zelfs nog een aantal gemeenschapsbevoegdheden bij geven, zoals sport en toerisme. Een aantal belangrijke bevoegdheden zoals onderwijs, cultuur en taal blijven wel bij de gemeenschappen. En ik zou meteen ook de Duitstaligen een gewest geven, zodat België uit vier gewesten zou bestaan. In ruil daarvoor moeten we wel B-H-V kunnen splitsen en de faciliteiten afschaffen. Die zijn zestig jaar geleden ingevoerd als een tijdelijke maatregel en vormen nu nog constant een bron van miserie.


Vindt u een uitbreiding van Brussel bespreekbaar?

Matthijs: Zeker. De grenzen van Brussel zijn niet logisch. Hoe is het mogelijk dat de ene rijstrook van de Romeinse Steenweg nabij de Heizelpaleizen behoort tot het Vlaams Gewest en de andere tot het Brussels Gewest, met kafkaiaanse toestanden als gevolg voor het onderhoud? Die grenzen moeten zeker worden hertekend. Ten tweede moet een uitbreiding van Brussel met de faciliteitengemeenten - met uitzondering van Wemmel - bespreekbaar zijn. Wat gaat Vlaanderen doen als bij de gemeenteraadsverkiezingen blijkt dat negentig procent van de inwoners van die gemeenten op Franstalige lijsten stemt? Maar in ruil voor een uitbreiding van Brussel moeten dus wel die faciliteiten worden afgeschaft. En er moet een grote staatshervorming komen, naar het model van echte federale staten zoals Zwitserland.


Ziet u de huidige regeringsonderhandelingen slagen?

Matthijs: Politiek botst altijd op geld. Ook de staatshervorming draait daar uiteindelijk om. In het verleden zijn alle staatshervormingen afgekocht. Maar dat is niet meer mogelijk, want het geld is op. Als we nog bergen euro's zouden hebben, was er al lang een compromis bereikt. En hoe dichter we bij de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2012 komen, hoe moeilijker het zal worden om een akkoord te sluiten. Wie zal nog iets willen toegeven? Als onderhandelaar Wouter Beke (CD&V) er toch in zou slagen om een akkoord te maken, zal dat níét de grote structurele hervorming inhouden die zo noodzakelijk is. Het zal hoogstens de aanloop zijn tot een volgende staatshervorming.


Krijgen we snel nieuwe verkiezingen?

Matthijs: Om verkiezingen te kunnen houden, moet er een meerderheid zijn die het parlement wil ontbinden. Vergeet niet dat de parlementsleden die op 6 juli 2010 de eed hebben afgelegd, pas na twaalf maanden recht hebben op een afscheids-vergoeding. Voor hen hoeft het dus zeker niet te snel te gaan. Bovendien verliest de PS momenteel vijf procent in de peilingen. Dat is de beste garantie dat er in de volgende maanden geen nieuwe verkiezingen zullen komen. Het is meteen ook een verzekering voor Jean-Marie Dedecker dat hij nog maanden in het parlement kan zitten. Volgens mij zal men er alles aan doen om de onderhandelingen te rekken tot half mei, want dan zijn verkiezingen voor de zomer niet meer haalbaar. In september kan dan de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen beginnen. Ik houd het best voor mogelijk dat de nieuwe federale verkiezingen samenvallen met de gemeenteraadsverkiezingen in oktober 2012. Dat zou alvast CD&V niet slecht uitkomen, want die partij scoort traditioneel beter op het lokale niveau.


Onlangs herdoopten de vier Franstalige partijen de Franse gemeenschap in de Fédération Wallonie-Bruxelles. Is dat meer dan een gewone naamswijziging?

Matthijs: Zeker. In de artikels twee tot en met vijf van de grondwet staat hoe de gemeenschappen en gewesten in dit land in elkaar zitten en voor zover ik weet is daarin geen sprake van een fédération. Er is dus eenzijdig een federatie uitgeroepen door een aantal minister-presidenten die daar niet voor bevoegd zijn, want het is een federale materie. De zet van de Franstaligen is een belangrijk institutioneel gegeven, waar Vlaanderen wel erg lauw op heeft gereageerd.


Stevenen we af op een boedelscheiding?

Matthijs: We zijn er in de geschiedenis in elk geval nog nooit zo dichtbij geweest als vandaag. Zelfs de PS heeft nu een Plan B: daarin bestaat het nieuwe België uit Wallonië, Brussel en de zes randgemeenten - als die dat willen. Vlaanderen neemt die initiatieven van de PS veel te weinig serieus. De Vlamingen gaan er altijd maar van uit dat die Franstaligen er toch nooit echt uit zullen trekken. Maar de PS maakt al die oefeningen niet voor de lol. Ik houd er rekening mee dat wij ooit op een morgen om halfzeven wakker worden met Gilles De Coster die op Radio 1 zegt dat Wallonië en Brussel ons hebben verlaten. En terwijl de Franstaligen een Plan B hebben, hoor ik daar bij de Vlaamse partijen niets over. Ik vrees dat zij gewoon geen Plan B hebben.


Wat moet in zo'n Vlaams Plan B staan?

Matthijs: Een Vlaams Plan B moet antwoord bieden op drie vragen. Eén: wat zijn de grenzen van Vlaanderen? Dan kom je onvermijdelijk uit bij de discussie over Brussel. Twee: hoe verdelen we de schuld? Als Vlaanderen daarvan 70 procent voor zijn rekening neemt, schieten we niets op. Drie: wie wordt titularis van België, wie neemt bijvoorbeeld de internationale lidmaatschappen over? Dat wordt nu geclaimd door de Franstaligen. Over die zaken heb ik de Vlaamse partijen nauwelijks gehoord.


Door de perikelen van prins Laurent neemt ondertussen ook de kritiek op het koningshuis toe.

Matthijs: Je kunt prins Laurent niet veel verwijten. In 2001 is er een wet op de dotaties goedgekeurd en daarin staat welk bedrag hij krijgt. Vandaag is dat 306.000 euro per jaar. Nu maken politici misbaar over de prins zijn rechten en plichten, maar waar wordt daarover iets gezegd? Het is niet de eerste keer dat prins Laurent in opspraak komt, maar nooit hebben de politici voorwaarden geformuleerd in verband met die dotaties. Eigenlijk is het nog eenvoudiger: prins Laurent had helemaal geen dotatie mogen krijgen, want hij komt niet in aanmerking voor de troon. Prinses Astrid is een randgeval, want zij kan eventueel regentes worden in afwachting dat de kinderen van prins Philip oud genoeg zijn. Maar men heeft prins Laurent die dotatie gegeven in de hoop dat hij zich wat koest zou houden. Men zal hem die dotatie ook niet vlug afnemen, want dan hangt hij wat later in ruil voor een vette cheque de vuile koninklijke was buiten in een of andere talkshow of magazine.


U bestudeert de financiële regelingen die bestaan voor de verschillende Europese vorstenhuizen. Is het elders beter?

Matthijs: Ons vorstenhuis wordt op een zeer ondoorzichtige manier gefinancierd. In Nederland, Denemarken of Groot-Brittannië is dat bijvoorbeeld wel transparant geregeld. Ik ben een voorstander van het Nederlandse systeem, dat een duidelijk onderscheid maakt tussen het Koninklijk Huis en de koninklijke familie. Iedereen die tot de koninklijke familie behoort, moet er op 18-jarige leeftijd melden of hij of zij tot het Koninklijke Huis wil behoren en dus in de lijn van de troonopvolging wil blijven. Dat betekent nog niet dat je dan een dotatie krijgt, want in Nederland bestaat die alleen voor de troonopvolger en zijn echtgenote, dus prins Alexander en prinses Maxima. Maar als je tot het Koninklijk Huis wilt behoren, moet je wel aan een aantal verplichtingen voldoen. Wil je op reis gaan? Trouwen? Een interview geven aan Knack? Dan moet je steeds vooraf toelating vragen aan de regering. Veeg je daar je voeten aan, ben je niet langer lid van het Koninklijk Huis.


Koning Albert II heeft prins Laurent nu publiekelijk terechtgewezen.

Matthijs: Dat was du jamais vu. Nadat de discutabele reis van prins Laurent naar Congo was uitgelekt, merkte je toch dat de Vlamingen daar zwaarder aan tilden dan de Franstaligen. Voor die laatsten is het koningshuis nog altijd het cement van de Belgische eenheid. Maar de koning beseft blijkbaar dat het koningshuis vandaag zeer gevoelig ligt in Vlaanderen. Albert II heeft met de publieke terechtwijzing van prins Laurent vooral willen vermijden dat het koningshuis opnieuw een communautair dispuut wordt. De koning hoopt zo te voorkomen dat het koningshuis, dat voor eendracht zou moeten zorgen, bijdraagt tot de verdere splitsing van het land. Maar prins Philip heeft al verklaard: mijn broer blijft mijn broer. En prins Laurent zal uiteindelijk ook wel altijd de zoon van zijn vader blijven. Er zal wel voor gezorgd worden dat hij niets te kort komt.


Knack, 12-04-2011 (Ewald Pironet)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB