Deze tien boeken moet elke theoloog gelezen hebben


Liberale theologen stelden een lijst samen van boeken die hun vakgenoten gelezen moeten hebben. De een vindt het een prachtlijst, de ander mist Luther en Calvijn.


Zestig theologen maken ieder een lijstje van boeken die een theoloog absoluut gelezen moet hebben. En wat staat er bovenaan? Geen boek van een theoloog, maar van een filosoof. Hoe gek is dat?

“Ja, dat is wel opvallend, maar in onze hoek, die van de liberale theologie, is dit niet zo vreemd”, zegt liberaal theoloog Jan Offringa over het favoriete boek van zijn vakgenoten: ‘Een seculiere tijd’ van de Canadese filosoof Charles Taylor. Dit werk werd het meest genoemd in de enquête die de website liberaalchristendom.nl. uitzette onder zijn duizend volgers, van wie er zestig reageerden. Offringa: “Wij worden ook wel cultuurtheologen genoemd, wij zijn in gesprek met filosofen, schrijvers, denkers. We zijn bezig met wat zich afspeelt in de samenleving en hoe we ons daar toe moeten verhouden.”

Daarom vindt Offringa Taylors boek een uitstekende winnaar van de enquête onder vakgenoten naar de must reads voor theologen. De katholieke wetenschapper analyseert hoe het kan dat vijf eeuwen terug iedereen geloofde en dat dit nu hoogstens nog een optie is. En zo’n verhaal, dat is een kolfje naar de hand van liberaal theologen, een categorie godgeleerden die, zoals Offringa het omschrijft, ‘op onorthodoxe wijze de traditie interpreteert’.


Lijvig maar tegelijkertijd zeer leesbaar

Taylor is bovendien een voorbeeld van een wetenschapper die helder schrijft. Zijn boek is weliswaar lijvig, maar tegelijkertijd zeer leesbaar, zegt Offringa, ook voor mensen die geen theologische opleiding hebben gevolgd. Toegankelijk zijn naar zijn inschatting ook de boeken van Tillich, Dingemans, Augustinus en Bonhoeffer. “En je kunt ook altijd wat overslaan”, adviseert Offringa, die zich persoonlijk nooit door het werk van de katholieke theoloog Edward Schillebeeckx heeft kunnen worstelen.

Tien must reads voor theologen zoals opgesteld door www.liberaalchristendom.nl

Charles Taylor, Een seculiere tijd (A Secular Age)
Dorothee Sölle, Mystiek en verzet (Mystik und Widerstand)
Aurelius Augustinus, Belijdenissen (Confessiones)
Willem Barnard, Stille omgang
Henk Berkhof, Christelijk geloof
Dietrich Bonhoeffer, Verzet en overgave (Widerstand und Ergebung)
Gijs Dingemans, De stem van de Roepende
Elisabeth Schüssler Fiorenza, Ter herinnering aan haar (In Memory of Her)
Edward Schillebeeckx, Jezus, het verhaal van een levende
Paul Tillich, De moed om te zijn (The Courage to Be)

Jan Offringa is een van de drijvende krachten achter de website liberaal christendom, die is voortgekomen uit het gelijknamige boek – dat trouwens ook vaak werd genoemd als onmisbaar, maar dat de organisatoren van de enquête uit bescheidenheid buiten beschouwing hebben gelaten. In de vragenlijst konden theologen een topvijf maken van boeken die ‘theologen absoluut gelezen moeten hebben om te begrijpen hoe de wereld, de kerk en de theologie in elkaar steken’. Daar werd vervolgens een toptien uit samengesteld.

Het zijn in de ogen van de organisatie klassiekers voor álle theologen, beslist níet alleen voor de liberalen onder hen – naar schatting van Offringa zo’n kwart van zijn Nederlandse vakgenoten. “Het is vanuit liberalen opgezet, maar de boeken zijn kerkbreed, voor alle theologen van belang.”


Aurelius Augustinus als een van de verbindende figuren

Hij vermoedt dat met name de vierde eeuwse kerkvader Aurelius Augustinus een van de verbindende figuren is in de toptien, zowel protestanten als katholieken zijn er in zijn waarneming ‘dol op’ en deze bisschop valt goed bij vrijzinnigen én orthodoxen. Hetzelfde geldt voor Dietrich Bonhoeffer, slachtoffer van de nazi’s, wiens verzet sterk werd geïnspireerd door zijn persoonlijk geloof.

De grote verrassing vindt Offringa Elisabeth Schüssler Fiorenza en haar ‘Ter herinnering aan haar.’ Deze katholieke theologe verdiepte zich in de rol die vrouwen speelden in het vroege christendom. En vooral: hoe die nadien is weggepoetst. “Dat is een sterk thema voor feministische theologen geworden”, zegt Offringa. “Ze bekijken bijbelteksten met argwaan. Wat is onder de mat geveegd?”

Schüssler Fiorenza is een de twee vrouwen op de lijst. De andere is de in 2003 overleden Dorothee Sölle, een feministische bevrijdingstheoloog uit Duitsland die in de jaren zeventig en tachtig bij progressieve gelovigen in Nederland populair was. Dat paarde zij aan spiritualiteit, zoals ook blijkt uit de titel van het boek dat de theologen op nummer twee zetten: ‘Mystiek en verzet’. “Voor boeken over de persoonlijke relatie met God kom je ook bij Augustinus uit, en bij Bonhoeffer”, zegt Offringa. “Maar eigenlijk is elk boek op zijn eigen wijze spiritueel.”


Trouw, 16-09-2020 (Maaike van Houten)