De ene topper z’n dood...


Het wegvallen van een wetenschappelijk zwaargewicht geeft extra zuurstof aan biomedisch onderzoek, en zet de deur open voor nieuw talent.


Nieuwe wetenschappelijke inzichten veroveren geen terrein doordat tegenstanders worden overtuigd, maar doordat ze vroeg of laat doodgaan. Zo luidt (ongeveer) een boutade die aan Max Planck wordt toegeschreven. De beroemde Duitse natuurkundige gebruikte ze om de moeizame overgang van de klassieke fysica naar de kwantumfysica te duiden, in het begin van de vorige eeuw – een transitie die zo radicaal was dat ze door wetenschapshistorici een paradigmashift wordt genoemd. Maar het ‘principe van Planck’ blijft ook overeind in andere wetenschapsgebieden, zelfs als er geen sprake is van een drastische ommekeer – bij wetenschapsbeoefening binnen eenzelfde paradigma, zeg maar. Dat hebben Amerikaanse economen overtuigend aangetoond in een artikel in de laatste editie van American Economic Review.

De auteurs zoomden in op de biomedische wetenschappen in de VS, disciplines die in de tweede helft van vorige eeuw een stevige ontwikkeling en een overvloed aan doorbraken kenden. En die goed zijn bevolkt: aan medische faculteiten en andere medische onderzoekslabs in de VS werken meer dan 200.000 vorsers. Voor de periode 1975 tot 2003 selecteerden de economen een ‘elite’ van bijna 13.000 zwaargewichten die bijvoorbeeld veelvuldig werden (en nog altijd worden) geciteerd, grote onderzoeksbeurzen hebben ontvangen of lid waren van een respectabel academisch genootschap. Deze lijst met toonaangevende wetenschappers turfden ze vervolgens op vroegtijdige overlijdens, waarna ze 452 namen overhielden van vorsers die tijdens actieve dienst plotseling of in korte tijd (bijvoorbeeld na een slepende ziekte) waren gestorven. De gemiddelde leeftijd van overlijden lag op 61 jaar.


Te lang aan de top

Het onverwachte wegvallen van de toponderzoekers leidde er niet toe dat collega’s bij de pakken gingen neerzitten. Integendeel: in de jaren erna zagen de economen een aanwas van wetenschappelijke artikels in de specialisaties die de zwaargewichten bij leven mee aanstuurden. Maar verrassend genoeg kwam die voornamelijk van ‘nieuwkomers’ die nooit samen met de overledene hadden gepubliceerd, goed voor een toename van het aantal papers met ruim 8 procent per sterfgeval. Dit terwijl de productie van de ‘directe kring’ van coauteurs met liefst 20 procent naar beneden ging. Wat ook opviel: de artikels van de nieuwkomers werden vaker geciteerd. Alles samengenomen lijkt de dood van een zwaargewicht de verhoudingen en de hiërarchie tussen onderzoekers danig door elkaar te schudden. En ze geeft kennelijk zuurstof aan nieuwe ideeën en inzichten. Waarmee het principe van Planck (nog maar eens) bevestigd wordt.

De vraag die zich dan onvermijdelijk stelt: hoe komt dat? Houden gevestigde waarden progressie in hun wetenschappelijke domein tegen? Zo erg durven de economen het niet te stellen. ‘Onze conclusie is niet dat zwaargewichten vooruitgang bewust tegenhouden’, zegt hoofdauteur Pierre Azoulay van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in een persbericht. ‘Al blijven velen wellicht wel te lang aan de top zitten.’ Het grootste deel zou zich ook niet bezighouden met het opzettelijk blokkeren of afzwakken van alternatieve inzichten of voorstellen van collega-onderzoekers. Azoulay denkt eerder dat precies andersdenkenden ervoor terugdeinzen om een afwijkend geluid te laten horen, en zo hun hooggewaardeerde collega mogelijk voor het hoofd te stoten. Als die laatste dan plots wegvalt, is er een hindernis minder.

De MIT-econoom verwacht dat dit (al te) menselijke fenomeen ook in vele andere wetenschappelijke domeinen speelt. In de biomedische wetenschappen zou het zich wel sterker manifesteren, voornamelijk doordat het onderzoek er typisch wordt uitgevoerd binnen hechte, niet al te grote (maar ook weer niet te kleine) samenwerkingsverbanden – een van de redenen waarom Azoulay en zijn collega’s precies deze disciplines onderzochten.


DS, 23-09-2019 (Senne Starckx)