Europa 'slaapwandelde' de Oekraïense crisis binnen


In Oekraïne worden de doden herdacht die vandaag precies een jaar geleden vielen op het Maidanplein in de hoofdstad Kiev. Oekraïense ordetroepen schoten toen met scherp op anti-regeringsdemonstranten demonstranten, waardoor tientallen van hen omkwamen. President Janoekovitsj vluchtte een paar dagen later het land uit en werd afgezet.


De Europese Unie en Groot-Brittannië hebben de signalen uit Moskou 'catastrofaal verkeerd geïnterpreteerd' en zijn de Oekraïense crisis binnen 'geslaapwandeld'. Dat schrijven Britse Hogerhuisleden in een kritisch rapport over de aanloop naar de oorlog in Oekraïne, dat vandaag is gepubliceerd.

De Europese Unie heeft zich niet gerealiseerd hoe diep de Russische tegenstand zat over het aanhalen van de banden tussen de EU en Oekraïne, stelt het EU-subcomité voor Buitenlandse Zaken van het Britse Hogerhuis. 'Er was een sterk element van 'slaapwandelen' tijdens de huidige crisis; de lidstaten hebben zich laten verrassen door de gebeurtenissen in Oekraïne.'

Het Hogerhuiscomité doelt op het omstreden handelsverdrag tussen de EU en Oekraïne, dat eind 2013 zou worden getekend, maar door de toenmalige president Janoekovitsj overboord werd gezet ten gunste van een handelsakkoord met Moskou. Tegen dat besluit braken massademonstraties uit in Kiev, die uiteindelijk leidden tot de afzetting van Janoekovitsj, de bezetting van het Oekraïense schiereiland de Krim door Rusland en de separatistische opstand in het oosten.

Het rapport komt op een moment dat het in Minsk afgesproken staakt-het-vuren onder druk blijft staan door beschietingen op een aantal plaatsen Oost-Oekraïne. Het bestand werd afgelopen zondag van kracht, maar sindsdien zijn de pro-Russische separatisten er met hulp van Rusland in geslaagd de strategische plaats Debaltseve te heroveren op het Oekraïense leger.

In het rapport staat ook dat de EU en Groot-Brittannië te lang zijn uitgegaan van de 'optimistische aanname' dat Rusland op weg was om een democratie te worden. De oorzaak daarvan is volgens de Hogerhuisleden een gebrek aan specialisten en kennis over Rusland op Buitenlandse Zaken.

'Het verlies aan collectieve analytische capaciteit heeft de mogelijkheden ondermijnd van de lidstaten om de politieke verschuivingen in Rusland te begrijpen, en daar een gezaghebbend antwoord op te formuleren', concludeert het rapport. De EU heeft 'het uitzonderlijke karakter' van Oekraïne niet op waarde weten te schatten, stellen de Hogerhuisleden.

Ook Groot-Brittannië zelf heeft het in de Oekraïne-crisis lelijk af laten weten en is veel te passief en te weinig zichtbaar geweest, volgens het rapport. Dat stelt ook dat Londen een speciale verantwoordelijkheid heeft ten opzichte van Oekraïne, omdat de Britten in 1994 een van de ondertekenaars waren van het Memorandum van Boedapest.

In dat akkoord is afgesproken dat de territoriale integriteit en politieke zelfstandigheid van Oekraïne gegarandeerd zijn door de ondertekenaars, Rusland, de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. In ruil daarvoor moest Oekraïne zijn kernwapenarsenaal opgeven, toen in grootte het derde ter wereld.

De partijen verplichtten zich in 1994 'om af te zien van de dreiging met, of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van Oekraïne, en dat geen van hun wapens ooit gebruikt zal worden tegen Oekraïne, behalve in het geval van zelfverdediging of anderszins indien in overeenstemming met het Handvest van de Verenigde Naties', aldus het Memorandum.


Oekraïne-crisis in 2013 al door Moskou aangekondigd

Dat de politieke ontwikkelingen in Rusland niet goed genoeg op waarde zijn geschat, blijkt ook uit een artikel in de Britse krant The Guardian van september 2013. Daarin waarschuwt het Kremlin Oekraïne al voor ernstige consequenties als Kiev in zee gaat met de Europese Unie door het handelsakkoord te tekenen. "Er zal chaos ontstaan", zei Kremlin-adviseur Sergej Glazjev toen.

De stappen die Rusland zal nemen als Oekraïne het handelsverdrag wèl tekent worden in het stuk in grote lijnen al voorspeld door Glazjev, een van de belangrijkste adviseurs van Poetin. Dat gebeurde tijdens een discussieforum in Jalta op het Oekraïense schiereiland de Krim.

Daarbij is een aantal Europese politici en Oekraïense politici aanwezig, onder wie de Poolse buitenlandminister Radek Sikorski, en Petro Porosjenko, toen nog voormalig minister van handel en inmiddels Oekraïens president.

Ook Glazjev is aanwezig, neemt prominent deel aan de discussie en deelt de nodige waarschuwingen uit aan het adres van de EU-politici en Kiev. 'Rusland doet er een laatste poging om het handelsakkoord te laten ontsporen', schrijft Guardian-journalist Shaun Walker in zijn verslag.

Porosjenko wast tijdens de discussie de Kremlin-adviseur de oren als die eist dat Oekraïne zijn EU-plannen in de ijskast zet en zich op Rusland richt. Porosjenko zegt tegen Glazjev: "Voor het eerst in onze geschiedenis steunt meer dan 50 procent van de bevolking de integratie met Europa, en is minder dan 30 procent voor nauwere banden met Rusland. Dank u wel daarvoor meneer Glazjev", zegt Porosjenko.

Sikorski zegt onder meer dat de 'Poolse relaties met Rusland beter zijn geworden sinds Polen lid is van de EU en de Navo". "Als de vraag over een lidmaatschap nog open ligt voelen anderen zich genoodzaakt om druk uit te oefenen, maar wanneer die vraag niet meer op tafel ligt dan moeten zij leren leven met een soeverein land", betoogt Sikorski, verwijzend naar de pressie van Moskou op Oekraïne.

Volgens Glazjev ligt de zaak echter niet zo, maar precies andersom. Tegen Walker zegt hij: "De Oekraïense autoriteiten maken een enorme vergissing als ze denken dat de Russische reactie neutraal zal zijn over een paar jaar vanaf nu. Dat zal niet gebeuren".

Een Oekraïense handtekening onder het handelsverdrag met de EU (die vorig jaar juni inderdaad werd gezet) zal leiden tot het failliet van het land en Moskou zal dan geen vinger uitsteken om te helpen, voorspelt Glazjev. Als pressiemiddel heeft Rusland dan al sancties ingesteld tegen een aantal Oekraïense producten, maar de Kremlin-adviseur dreigt met nieuwe sancties.

Glazjev zegt ook dat de politieke en sociale kosten voor Oekraïne groot zullen zijn als Kiev voor EU-integratie kiest. Hij suggereert dat er mogelijk separatistische bewegingen zullen opstaan in het Russisch-sprekende oosten en zuiden van Oekraïne. Ook dreigt hij ermee dat Moskou het bilaterale verdrag over de wederzijdse erkenning van de grens mogelijk zal opzeggen.

"We willen geen enkele vorm van chantage gebruiken", zegt Glazjev nog. "Dit is een vraag voor het Oekraïense volk. Maar juridisch gezien is het tekenen van een associatieverdrag met de EU een overtreding van het verdrag over het strategische partnerschap en vriendschap met Rusland."

Als dit zou gebeuren dan zal Rusland de status van Oekraïne als onafhankelijke staat niet langer kunnen erkennen, en zou kunnen interveniëren als pro-Russische regio's van het land zich tot Moskou zouden wenden, voorspelt Glazjev dan al vrijwel exact het scenario, zoals het zich na februari vorig jaar heeft ontvouwd in Oekraïne.

"Het ondertekenen van dit akkoord zal leiden tot politieke en sociale onrust", sprak Glazjev in toen profetisch. "De levensstandaard zal dramatisch dalen... er zal chaos ontstaan."


Blog Trouw, 20-02-2015 (Gert Jan Rohmensen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB