Dertig jaar lang moesten de Vlaamse boeren zich aan een quotum voor de melkproductie houden. Op 1 april loopt die beperking af. Worden dan alle remmen losgegooid om de wereldmarkt te veroveren of stevenen de melkveehouders af op een grote crisis?

Elke Vlaming drinkt wekelijks gemiddeld een liter melk, eet 300 gram kaas en 200 gram yoghurt. Hoewel de boer al een jaar maand na maand minder krijgt voor zijn melk, heeft u dat in de winkel waarschijnlijk nauwelijks gemerkt. Want prijsdalingen worden maar gedeeltelijk aan de consument doorgerekend. Er zijn de boeren nochtans gouden bergen beloofd met de afschaffing van de melkquota, maar de twijfel sluipt binnen, nu de prijzen dalen, de kosten hoger zijn dan de opbrengsten en ook nog eens de Europese subsidies verminderen.

In de stal van François Achten in Sint-Huibrechts-Lille vlak bij de Nederlandse grens liggen de meeste koeien te herkauwen, enkele staan nog recht. Hier geen dure, supermoderne melkrobot waar de koeien zelf naartoe lopen om gemolken te worden, maar een melkmachine in de visgraatmelkstal, waar Achten twee keer per dag zijn koeien naartoe leidt.

‘Mijn grootvader begon in de jaren 30 met een handvol koeien. Mijn vader nam het bedrijf over in het jaar van de wereldexpo, ik in 1989, het beste melkjaar ooit’, zegt Achten. ‘Ik had zestig melkkoeien, nu honderd, die 820.000 liter produceren. Voor elke uitbreiding moesten we tegen hoge prijzen quota bijkopen van boeren die ermee stopten.’
Die quota werden door Europa ingevoerd in 1984, om een einde te maken aan de boterbergen en melkplassen. Maar vanaf 1 april mogen de melkveehouders in Europa voor het eerst in dertig jaar zoveel melk produceren als ze zelf willen.

Bevrijdingsdag, noemen sommigen het. Experts voorspelden immers dat de vraag sterk zou toenemen, door de bevolkingsgroei en de stijgende welvaart in Azië, het Midden-Oosten en zelfs Afrika, waardoor zoveel meer mensen melk zullen drinken, dat de lokale boeren de vraag niet kunnen bijhouden.

Begin juli 2014 schreef het International Farm Comparison Network (IFCN), dat sinds 2000 de melkstatistieken bijhoudt, dat ‘de melkprijs in 2014 op het huidige hoge peil zal blijven schommelen, met vermoedelijk minder prijssprongen’. Voor 2015 verwacht het IFCN dat er ruim 20 miljard liter melk in Europa meer geproduceerd zal worden. ‘Maar omdat er in 2015 ook een extra vraag van 20 miljard liter melk zal zijn, verwachten we in 2015 geen sterke daling van de prijs.’ Onder invloed van de rooskleurige berichten voorspelde ook het landbouwrapport een stijging van de melkproductie in Vlaanderen met 30 procent tegen 2018.

Nieuw-Zeeland

Maar ondertussen daalden de prijzen toch en daarmee ook het enthousiasme en de verwachtingen. De Vlaamse boer kreeg in december 2013 een recordprijs van 41,87 cent per liter, een jaar later was dat nog 31,15 cent per liter. ‘Niemand kan de prijs nog voorspellen’, zegt Guy Vandepoel van de Boerenbond. ‘Omdat we volledig afhankelijk zijn geworden van de wereldmarkt. De melkveehouderij was tot voor kort een Europees gebeuren.

De quota zorgden samen met exportsubsidies en marktafscherming voor een redelijke prijs, met een beperkt aantal schommelingen, exportsubsidies en redelijk gesloten grenzen. Maar de Wereldhandelsorganisatie wilde dat Europa de exportsubsidies afschafte omdat Europa de goedkope melk op de wereldmarkt dumpte. We moesten vanaf 2007 beginnen concurreren op de wereldmarkt.’

Van de 3,4 miljard liter melk die België jaarlijks produceert, wordt maar een klein deel (zo’n 11 procent) op de wereldmarkt gebracht. Maar dat kleine deel bepaalt wel de prijs die Vlaamse melkveehouders voor alle melk krijgen. En die wereldmarktprijs wordt niet eens door Europa maar door Nieuw-Zeeland bepaald, waar 95 procent van de melk die geproduceerd wordt op de internationale markt wordt verkocht. En waar de koeien buiten lopen in de wei, die een pak goedkoper is dan de dure grond in Vlaanderen, waardoor de boeren er lagere kosten hebben.

De prijs op de wereldmarkt is allesbehalve stabiel. Een kleine overproductie doordat de vraag ergens ter wereld om welke reden dan ook tijdelijk inkrimpt, of doordat het aanbod tijdelijk iets groter is omdat de weersomstandigheden in de hele wereld goed waren, is voldoende om de prijzen te doen kelderen.

Bovendien krijgt de Vlaamse melkveehouder de laagste prijs in vergelijking met negen andere West-Europese landen. Milcobel, de zuivelcoöperatie die bij een derde van de boeren de melk ophaalt en verwerkt, krijgt het verwijt niet kostenefficiënt te zijn en te weinig diverse producten te produceren, ook al hebben ze nu twee kaasfabrieken in opbouw. ‘De Vlaamse zuivelindustrie exporteert veel te veel bulkproducten zoals boter en melkpoeder en daar kun je geen geld mee verdienen’, zegt André Leroy van het Algemeen Boerensyndicaat ABS. ‘Andere landen zoals Frankrijk, Nederland en Italië hebben sterke kaasmerken. Die export levert een pak meer op.’

Minder subsidies

‘Ik heb mijn rekening gemaakt’, zegt François Achten. ‘2013 was een heel goed jaar, maar dat moest het slechte jaar 2012 compenseren en 2014 zit onder 2013.’

Gelukkig kan de melkveehouder nog een beroep doen op subsidies van Europa. Die maken 30 procent uit van het bedrijfsinkomen. Hij krijgt een premie per hectare grond die hij heeft. Hoe hoog die is, is voor elke boer anders. Maar dat de premie door het nieuwe landbouwbeleid zal dalen, staat vast. ‘Tussen dit en vijf jaar zal ik dertig procent minder krijgen’, zegt Achten. ‘In slechte jaren zoals 2009 waren de premies ons enige inkomen. In 2009-2011 hebben ze ons uit het rood gehouden, en bij sommigen zelfs dat niet.’

Dat de meeste Vlaamse houders van melkvee niet rijk worden, blijkt uit het prijzenobservatorium van de FOD Economie. Tussen 2006 en 2014 kregen de melkveehouders 40 procent meer voor hun melk, maar de kostprijs van veevoeder steeg in dezelfde periode met 80 procent, de mest- en energiekosten met zo’n 60 procent. De opbrengsten waren genoeg om de kosten te dekken, maar als we er rekening mee houden dat de boer ook een inkomen moet hebben, was er elk jaar een tekort.

Begin dit jaar zette de daling van de melkprijs zich verder. Hoewel er in Nederland tekenen zijn dat de prijs misschien stabiliseert, hebben experts het nu al over een moeilijk 2015. Europese boeren voerden actie in Brussel. Het embargo van Rusland en de dalende import van melk door China omdat het de eerste acht maanden van 2014 te veel had aangekocht, maakten duidelijk hoe kwetsbaar de melkveebedrijven zijn.

Desondanks blijven sommigen hen een mooie toekomst voorspiegelen. ‘Europa zal tegen 2020 jaarlijks 14 miljard liter melk extra produceren, maar dat is geen probleem want dat kunnen we allemaal exporteren’, zei EU-landbouwcommissaris Phil Hogan vorige maand nog. Als dat zo is, moet de export naar landen buiten de EU wel verdubbelen. ‘De vraag in Azië en het Midden-Oosten is groot genoeg en er komen mogelijkheden met de Verenigde Staten’, voegde hij er nog aan toe. Maar juist in die onderhandelingen lijkt de klad te zitten.

Ook Renaat Debergh van de Belgische Confederatie van de Zuivelindustrie noemde vorige week op een landbouwcongres van de UGent melk nog het witte goud omdat ook hij op langere termijn mooie kansen ziet voor melkveehouders om meer te produceren en te exporteren. En de zuivelverwerkende industrie is er klaar voor, want die investeerde de afgelopen jaren jaarlijks 132 miljoen euro in verwerkingscapaciteit, dat is de helft meer dan in 2011. ‘Melkveehouders moeten wel rekening leren houden met schommelende melkprijzen. Twintig procent van de bedrijven produceert 10 tot 15 cent per liter goedkoper dan de twintig procent minst rendabele bedrijven. Herstructurering zal zich dus doorzetten.’
Schaalvergroting

Of de Vlaamse boeren het mooie exportverhaal geloven en massaal zullen uitbreiden is nog maar de vraag. ‘Er zijn grenzen aan de uitbreiding’, zegt Guy Vandepoel. ‘Je moet voldoende grond hebben zodat je zelf een deel van je veevoeder kunt verbouwen want anders ben je naast de prijsschommelingen van de melk ook nog eens afhankelijk van de prijsschommelingen van het veevoer. En grond is erg duur. Wie koeien alleen op stal laat staan, heeft een nog hogere kost. Daarnaast moet je ook je mest kwijt kunnen op je land, of je moet hem afvoeren en laten verwerken – nog eens extra kosten.’

‘Ik plan ook niet meteen uitbreiding’, zegt François, die wel land genoeg heeft en zelf een deel van zijn veevoeder verbouwt. ‘Honderd melkkoeien is wat een gezin op een boerderij ongeveer aankan. Als ik wil uitbreiden moet ik ook loon betalen. In een slecht melkjaar teer ik in op mijn eigen loon, maar als ik iemand in dienst heb moet ik mijn spaargeld aan mijn arbeidskracht geven.’

Toch is hij blij met de afschaffing van het quotum, net als de meeste melkveehouders. ‘Over vijf jaar wil mijn zoon in het bedrijf komen, dan moeten we kunnen uitbreiden.’
‘Bovendien heeft het quotum ook de prijsschommelingen en schaalvergroting niet kunnen tegenhouden’, zegt Guy Vandepoel. ‘In 1996 waren er 11.556 melkveebedriven die gemiddeld 161.870 liter melk per bedrijf produceerden, in 2013 nog 5.449 die gemiddeld 376.000 liter produceerden. En we schatten dat er tegen 2020 nog zo’n 3.300 Vlaamse melkveebedrijven zullen overblijven.’

Afrika

Volgens de groene fractie in het Europees Parlement is dat ook niet abnormaal. Want, aldus de groenen, het quotum is in het verleden zo’n 15 procent hoger gesteld dan de vraag binnen de EU, zodat de melkproductie voor een deel toch buiten de EU geëxporteerd moest worden. De afhankelijkheid van de wereldmarkt en de prijsschommelingen waren dus ingebouwd in het systeem. Volgens hen zal de afschaffing van de melkquota de Europese boeren alleen maar verplichten nog goedkoper te produceren en dus grootschaliger en intensiever te boeren.

De ongerustheid dat de melksector op een crisis afstevent is niet alleen bij de groenen groot. In het Europees Parlement uitten op 21 januari heel wat parlementsleden hun bezorgdheid over de afschaffing van de melkquota. De Italiaan Paolo De Castro van de Partito Democratico zei dat een stijging van de productie met 5 procent desastreuze gevolgen zal hebben op de melkmarkt en dat er geen enkel mechanisme is om dit te stabiliseren. De European Milk Board, die Europese melkveehouders verenigt, wil helemaal niet inzetten op export overzee om internationaal het Europees marktaandeel te vergroten,

De groene fractie van het Europees Parlement stelde een alternatief voor om melkcrisissen te vermijden: gezien de vraag in Europa redelijk stabiel is, kun je vraag en aanbod makkelijk op elkaar afstemmen, in plaats van te kiezen voor de wereldmarkt. ‘Zo kun je de prijzen in de hand houden en de boeren een behoorlijk inkomen geven. Het risico op goedkope import is klein, want de voorwaarden om melkproducten in Europa in te voeren zijn streng’, zegt Bart Staes, Europees parlementslid van Groen. Hij wijst erop dat in Europa de goedkope melkproductie opdrijven ook zo zijn gevolgen heeft voor de rest van de wereld. Want de soja voor het veevoeder wordt wel geteeld op Zuid-Amerikaanse gronden die daardoor niet voor de lokale voedselproductie gebruikt kunnen worden. En de export van goedkope melk naar derdewereldlanden prijst lokale boeren uit de plaatselijke markt.’
‘Wij hebben contacten met melkveehouders in Burkina Faso’, zegt Thierry Kesteloot van Oxfam-Solidarity, ‘en zij ervaren elke dag de concurrentie met goedkoop ingevoerde melkproducten uit Europa. Bovendien hebben ze het moeilijk om investeerders te vinden voor zuivelfabrieken die hun melk willen verwerken.’

Verschillende grote melkbedrijven zoals Friesland Campina hebben al zuivelfabrieken in Afrika. Woordvoerder Jan-Willem ter Avest geeft toe dat ze melkpoeder en gecondenseerde melk invoeren vanuit Europa om daar te verwerken. ‘Maar voor de verse melk werken we wel samen met lokale boeren die we ook helpen om hun productiviteit te verhogen’, aldus ter Avest.

Bron: De Standaard
Datum: 14 februari 2015

Mening:
Boeren hebben een zwakke plaats op de arbeidsmarkt. De consument is echter dol op hun primaire producten (zoals melk). Boeren moeten regelmatig hun stem laten horen om blijvende prijsverlagingen, die ervoor zorgen dat hun kosten niet meer gedekt kunnen worden, te voorkomen. De positie van de boer moet beschermd worden. Een afschaffing van een quotum kan een oplossing zijn, al lijkt het me niet vanzelfsprekend voor de doorsnee boer om meer aan export te gaan doen. De afzet van de melkveehouder moet omhoog, maar volgens mij is dit in vele gevallen niet mogelijk (bv. door grondtekort, geen leningen...). De overheid heeft de taak om deze situatie nauwlettend in het oog te houden en indien mogelijk subsidies te blijven uitkeren.