Wie knijpt een alziend oogje dicht?

Timothy Garton Ash


Dat regeringen elkaar bespioneren is op zich niet zo’n drama, schrijft Timothy Garton Ash. Het zijn de vele krachten die de gewone burger bespioneren die zorgen moeten baren.


Big Brother viert feest. De verklaring laat zich in één woord samenvatten: technologie. De hoeveelheid persoonlijke informatie op uw smartphone en het gemak waarmee privéspelers die gegevens kunnen raadplegen, doen de Stasi op een reliek uit de middeleeuwen lijken. Het belangrijkste goed dat wordt bedreigd, kan eveneens in één woord worden gespeld: privacy. ‘Privacy bestaat niet meer. Leer ermee leven’, liet een topman uit Silicon Valley zich ooit ontvallen. Sommige mensen aanvaarden dat niet. Wij willen niet in ons blootje staan. Wij vinden niet alleen dat individuele privacy een kwestie van waardigheid is, maar ook dat twee andere zaken op het spel staan: vrijheid en veiligheid.

Het probleem is dat privacy essentieel is voor die vrijheid en die veiligheid, maar er ook mee botst. Een minister die op kosten van de Franse belastingbetaler satijnen lakens koopt voor zijn maîtresse, heeft geen recht om te protesteren als de pers zijn geknoei aan de kaak stelt. Maar de vraag is waar en hoe we de grens trekken tussen publiek belang en publieke belangstelling. En als we op weg naar ons werk beschermd willen worden tegen bommen van terroristen, moeten we aanvaarden dat de inlichtingen de telefoons van sommige potentieel gevaarlijke lieden afluisteren en hun e-mails lezen. Dan is de vraag: welke mensen, hoeveel en met welke controles?


Koude Oorlog

Het belangrijkste dat de lekken van Edward Snowden ons hebben geleerd, is dat het toezicht op de geheime diensten in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië niet werkt. De NSA en het GCHQ – de Britse tegenhanger – hebben gewoon te veel gegevens opgehapt van te veel mensen in te veel landen. Verouderde, te soepele wetten en een ontoereikende controle door de wetgevende macht hebben hen te veel speelruimte gegeven. Het nieuws dat de regering van Barack Obama en het Amerikaanse Congres de inlichtingendiensten aan banden willen leggen – een trend die ook in Groot-Brittannië zou worden gevolgd – bewijst dat er iets mis is. Zouden de regeringen optreden als de klokkenluider en de vrije pers hun werk niet hadden gedaan? De vraag stellen, is ze beantwoorden.

Het debat is op een zijspoor gebracht door de ophef over zogenaamd bevriende landen die elkaar bespioneren. Maar dat is een andere zaak. Als ik de regering van land X ben, wil ik uiteraard dat mijn eigen geheimen volstrekt veilig zijn, terwijl ik die van alle andere regeringen stiekem kan inkijken. In de praktijk probeert iedereen dat. Er valt zelfs iets voor te zeggen: in de Koude Oorlog beweerden de spionnen aan beide kanten dat de wereld veiliger zouden zijn als alle regeringen elkaars geheimen zouden kennen. In de woorden van George W. Bush: het zou de kans op misverstanden kleiner maken.


News of the World

Maar daar gaat dit debat niet over. Wel over de privacy van onschuldige burgers. De vrije pers komt op voor onze privacy, terwijl de wettelijke en de parlementaire controle het laten afweten. Maar de staat is niet de enige die ons bespiedt. Terwijl premier Cameron en kranten van Rupert Murdoch The Guardian ervan beschuldigen de nationale veiligheid in gevaar te brengen, begint het proces tegen Rebekah Brooks, de voormalige hoofdredacteur van News of The World, de krant die Murdoch moest opdoeken omdat zijn journalisten telefoons hadden afgetapt.

We hebben een vrije pers nodig om de excessen van de staat te beteugelen, maar de meeste Britten willen ook dat de excessen van de vrije pers in toom worden gehouden. Ze hebben gelijk – kijk maar naar de pogingen van Grant Schapps, de voorzitter van de Conservatieve Partij, om in de aanloop naar de verkiezingen de BBC aan banden te leggen. Tegelijkertijd worden er pogingen gedaan om Britse pers meer zelfcontrole op te leggen, met een oubollig Koninklijk Charter dat door de Geheime Raad (een clubje oudere politici) moet worden goedgekeurd.

Alleen al het idee van een controle op ‘de pers’ in een zuiver nationaal kader is een anachronisme. Waar eindigt ‘de pers’ en waar begint Twitter of Facebook? Gegevens, woorden en beelden overspoelen alle platformen en trekken zich niets aan van nationale grenzen. De EU maakt plannen voor een nieuwe richtlijn die de privacy van de Europeanen beter moet beschermen tegen Amerikaanse reuzen. Maar die aanpak dreigt het internet te fragmenteren in soevereine domeinen, tot groot genoegen van China en van Rusland. De privacy van de een zou dan ten koste gaan van de vrije meningsuiting van allen.

Wat is het juiste antwoord? Het zal moeilijk te vinden zijn, maar laten we hoe dan ook de echte inzet van het debat niet uit het oog verliezen. Het gaat niet over staten die elkaar bespioneren maar wel over de grootschalige erosie van onze privacy. Van uw privacy.


DS, 31-10-2013 (Timothy Garton Ash)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB