In de krachtmeting om de Krim staan twee leiderschapsstijlen en wereldbeelden tegenover elkaar. Oekraïne beslist of VS-president Barack Obama dan wel Russisch president Vladimir Poetin Europa's geschiedenis zal sturen.

"Obama's buitenlands beleid is gebaseerd op fantasie." Het citaat lijkt weggeplukt uit een uitzending van de Russische propagandazender Russia Today. Alleen, het was de titel van het Washington Post-editoriaal op 3 maart. "Vijf jaar lang baseerde Obama zijn beleid meer op de veronderstelling hoe hij denkt dat de wereld moet handelen dan op de realiteit", klonk het snoeihard.

Voor Obama kan het contrast niet groter zijn met 2008, toen hij aan de macht kwam en alle hoop op internationale ontspanning op zijn schouders rustte. Commentatoren smeekten om een VS-president die brak met het imperiale neoconservatisme van zijn Republikeinse voorganger, George W. Bush, die na 9/11 onbesuisd Afghanistan en Irak binnenviel. Geplaagd door mission creep trok Obama zich uit Irak terug, Afghanistan volgt eind dit jaar. Na jaren confrontatie met Moskou over het VS-raketschild en de ramkoers over de korte Russische invasie in Georgië, overhandigde VS-buitenlandminister Hillary Clinton haar collega Sergej Lavrov in 2009 een resetknop. "Dit is een nieuwe start, niet alleen voor onze bilaterale verhoudingen maar ook om de wereld op belangrijke terreinen te leiden."

Wishful thinking, blijkt nu, door Poetin ongegeneerd misbruikt om zijn strategische belangen militair veilig te stellen - van zijn steun aan Assad in Syrië tot vandaag. "Poetins avontuur op de Krim laat de fundamenten van Obama's wereldstrategie daveren en kan hem in een worstcasescenario ook op het binnenlandse front fataal verzwakken," waarschuwt hoogleraar Walter Russell in een essay in zijn blad The American Interest. President Obama's soft-powerbeleid zette volgens Mead te eenzijdig in op een werkzame relatie met Rusland om het Midden-Oosten en Oost-Europa politiek en economisch te liberaliseren. Hij doet volgens Mead denken aan president Dwight 'Ike' Eisenhower, die ondanks zijn toenaderingspolitiek tot USSR-leider Chroetsjov in 1956 verrast werd door de brutale Sovjetinvasie van Hongarije.

In tegenstelling tot wat Obama dacht, ging de Koude Oorlog in Poetins hoofd nooit voorbij. De voormalige KGB-spion verteerde de vernederende opdeling van de USSR nooit. Het revanchisme tegenover de NAVO, die grote delen van het Warschaupact opslokte, is een constante in zijn beleid.

Realpolitik
Ruslanddeskundige Lien Verpoest (KU Leuven): "Poetins buitenlandse politiek was door de jaren heen zeer consequent. In de jaren negentig raakte Rusland onder Jeltsin kant noch wal. Poetin schreef dertien jaar geleden een assertieve buitenland- en veiligheidsdoctrine die hij tot vandaag uitvoert: handelen in zijn nationaal belang en de rechten van Russische minderheden in het buitenland met alle middelen beschermen." Toch had Poetin de strategische Krim nooit militair durven bezetten als Washington en Brussel eerder hun tanden hadden laten zien.

"Wat bij Poetin zeker meespeelde in zijn afweging om de Krim te bezetten is de analyse dat Obama als politicus in geen enkel buitenlands dossier zijn tanden heeft laten zien", zegt Amerikakenner Bart Kerremans (KU Leuven). "De 'rode lijn' die hij in Syrië trok - militair ingrijpen als chemische wapens worden ingezet - bleef achteraf betekenisloos. Woorden, geen daden, zien andere politieke leiders. Hetzelfde geldt voor zijn Midden-Oostenpolitiek, waar grote verwachtingen die hij in 2009 in Caïro wekte niet zijn ingelost. Zijn geloofwaardigheid werd zo ondergraven. Op buitenlands beleid behoort hij vooralsnog niet tot de sterkere VS-presidenten."

Kerremans wijst wel op beperkingen waar Obama zelf de hand niet in heeft: de VS die door de crisis en defensiebesparingen niet meer 's werelds politieman kunnen zijn, een wispelturig Congres dat zijn plannen dwarsboomt. Of ook, Obama's focus op China in de Stille Zuidzee en de EU die aan haar buitengrenzen telkens weer achter de feiten aanholt. Kerremans: "Obama stelt zich in die zin wel als 'realpoliticus' op. Gezien de afgenomen slagkracht van de VS is zijn motto leading from behind(bondgenoten op het terrein sturen maar zelf mee de koers bepalen, zoals de NAVO-interventie in Libië, MR) een perfect verdedigbare stelling. Alleen past hij dit niet consistent toe, in Syrië bijvoorbeeld."

Een schaakspeler als Poetin buit deze houding genadeloos uit. "Poetin probeert voortdurend te voorkomen dat op het bord een situatie ontstaat die voor hemzelf gevaarlijk kan worden. Hij tast de grenzen af. Op een stoere manier balanceert hij op de rand van de afgrond, zonder erin te tuimelen", zegt Kerremans. "Zijn grote prioriteit is het herstel van de invloedssfeer van een groot Rusland, waar hij ook de voorbije jaren al aan begon via Russische troepen in Transdnjestrië (dat zich afscheidde van Moldavië), Abchazië en Zuid-Ossetië in Georgië. Het Westen produceerde toen veel decibels maar deed niets."

Verpoest: "Obama en het Westen hebben Poetin te optimistisch ingeschat. Nochtans heeft Poetin nooit de schijn opgehouden en zich altijd als een autoritaire leider geprofileerd. Nooit heeft Poetin de westerse democratie onderschreven. Soms neemt hij retorisch onze concepten over, zoals de 'rule of law' en 'waarden', maar hij geeft ze zijn eigen invulling."

Wie naar hun sporten kijkt ziet hoe beiden aan politiek doen. Judoka Poetin vloert zijn tegenstander op een onverhoeds moment. Basketbalspeler Obama is een teamspeler. Een slam dunk scoren kan enkel als zijn bondgenoten de bal goed rondspelen. Daarom is president Obama meer dan ooit afhankelijk van een sterke EU. Eensgezind beleid tussen Washington en Brussel is onontbeerlijk om Poetin in het gareel te houden.

Kerremans: "In de wetenschap dat een militaire aanpak onbespreekbaar is, want waanzin, denk ik dat Obama sinds eind deze week wel de stappen zet die een verschil kunnen maken. Hij steunt Oekraïne financieel, garandeert bescherming van Polen en de Baltische Staten en neemt sancties tegen Russische topfiguren. Obama laat Poetin merken dat er kosten aan Poetins interventie verbonden zijn."

Op een dag zal dus ook de Russische president eens schaakmat staan. Voor Poetin dreigt de onvermijdelijke ondergang van elke autoritaire leider. Verpoest: "Poetin doet me soms denken aan Tsaar Nicolaas I (1825-55), die na hervormingsgezinde voorgangers zich autoritair opstelde en poogde van Rusland een grootmacht te maken." Nicolaas I arresteerde schrijvers zoals Aleksandr Poesjkin, mengde zich in Europese revoluties en streed tegen de Ottomanen. Poetin arresteerde Pussy Riot, mengde zich in Oekraïne en strijdt op de Kaukasus. Maar, Tsaar Nicolaas I verloor uiteindelijk wel de oorlog om de Krim van de Ottomanen, Fransen en Britten in de Slag om Sebastopol. .

Verontrustend
Toch is het maar de vraag of de lessen van de geschiedenis voldoende zijn om Poetin af te schrikken in de toekomst geen andere Russischtalige gebieden in de oude satellietstaten van de USSR in te lijven. Verpoest vreest van niet. "Het is verontrustend dat de situatie maar niet ontmijnd raakt."

Omdat de EU door haar economische interdependentie met Rusland in Poetins houdgreep zit en de Veiligheidsraad wordt verlamd door het Russische vetorecht, zijn alle ogen in het Westen nu op VS-president Obama gericht. 'Leading from behind' is geen optie meer. "'Je gaat aan de frontlijn staan wanneer er gevaar is, dan pas appreciëren mensen je leiderschap", zei de originele auteur van dit leiderschapsconcept, wijlen Nelson Mandela, ook. De ironie wil dat ook Poetin zo denkt. Oekraïne zal beslissen of Obama dan wel Poetin de Europese geschiedenis zal sturen. Waar trekt de VS-president voor zijn Russische collega een - geloofwaardige - rode lijn? Verpoest heeft een urgente tip. "Het feitelijk kruitvat ligt vandaag in het oosten van Oekraïne. Daar flakkert vandaag meer agressie op dan op de Krim. Als het in steden als Charkov of Donetsk tot geweld tussen pro-Oekraïense en pro-Russische burgers komt krijgen we een echte oorlog, die een groter ingrijpen van Moskou kan uitlokken."

Bron: www.demorgen.be 9/03/2014

Eigen mening: Dat Vladimir Poetin zich diplomatiek ging moeien zoals het doet in Syrië, dat had iedereen verwacht. Maar bij veel mensen gingen hun ogen open toen hij daadwerkelijk een week geleden een Russische invasie op de Krim begon. Tot zover blijft het de Krim. Maar zoals in het artikel te lezen valt is er ook in het oosten van Oekraïne nog geweld en protest. Tot dusver is een echte oorlog uitgebleven, en de kleinschalige invasie van de Krim gebeurde vreedzaam. Als de Russen het vasteland van Oekraïne gaan binnenvallen, dan kan dit allemaal wel eens veranderen. Wat Barack Obama's rol is in dit conflict: voorlopig nog niks. Maar als Poetin blijft doorgaan zal Obama zijn tanden moeten laten zien, of hij verliest de kwestie net als de Syrische interventie in september 2013 die uiteindelijk niet doorging. De titel somt het goed op: "Waar trekt Obama de rode lijn voor Poetin?"