Er is iets gebroken


CARL DEVOS ziet de politieke toekomst van dit land weinig rooskleurig in. Ook al boekt de Belgische compromiscultuur straks een overwinning, dan nog hebben we duidelijk een kaap genomen. 'De fundamentele oorzaken van de crisis zijn niet verdwenen. De cast evenmin.'


De geloofwaardigheid en het prestige van de politiek kregen in 2007 zo'n klap dat het jaren zal duren vooraleer de Wetstraat die zelfverminking te boven komt. In het annus horribilis beleefden we meer dan een politieke crisis, we beleefden een crisis van de politiek. Van alle geregistreerde verklaringen is het falen van oranje-blauw wellicht deze de meest relevante: de attitudeverandering van de heersende elite. Sommigen willen niet, enkelen kunnen niet met de klassieke spelregels werken. Daardoor vermindert het conflictoplossend vermogen van de kernspelers. Het gaat niet om individuele karakters of vaardigheden, maar om groepswerking. De literatuur over pacificatiedemocratie leert dat dit model staat of valt met de gepaste houding van de topelite. Die staat vandaag stijf van het wantrouwen, vooroordelen, verzuurde relaties, profileringsdrang en een gebrek aan empathie. Het verzakelijken van de problemen lukt steeds minder. Bart De Wever ziet het pacificatiemechanisme sputteren als nooit tevoren: 'De olie die ze nodig heeft, zijn immers elites die elkaar letterlijk en figuurlijk vinden op het Belgische toneel. (…) Elites plooien steeds meer terug op hun eigen gemeenschap.' (De Morgen 24 december) Bart Somers is even somber: 'Niemand slaagt erin de verschillen te overbruggen.' (De Standaard 29 december) Ook voor Karel De Gucht is 'het meest kenmerkende en meest frustrerende van deze onderhandelingsmarathon het totale onvermogen om begrip op te brengen voor elkaars communautaire standpunt. Daarbovenop komen 'persoonlijke antinomieën'. (De Morgen 29 december) De Gucht ziet mensen die 'congenitaal onbekwaam zijn om akkoorden te sluiten'. Zo lukt inderdaad niets. Ook straks niet. De fundamentele oorzaken van de crisis zijn niet verdwenen. De cast evenmin.


Poel van wantrouwen

Voorlopig kan Verhofstadt III de schaamte van de aanslepende crisis ontduiken. Verhofstadt III is, hoe welgekomen ook, slechts een tijdelijk kerstbestand in een lopende formatie. Die staat even ver als eind september. Straks gaat de loopgravenoorlog voort. De ultieme missie van Verhofstadt III is om zo snel mogelijk te verdwijnen. Ten laatste tegen Pasen. Niet iedereen gelooft dat dat zal gebeuren. Verhofstadt III is geboren in een poel van wantrouwen. De absurditeit daarvan tartte alle verbeelding. Zolang dat wantrouwen er is, sleept het interregnum zich voort en maakt Leterme I geen kans.

Veel visie heeft Verhofstadt III niet laten zien. Dat hoeft ook niet: ceci n'est pas un gouvernement. Alleen maar een schijnbeweging voor dringende zaken. Een vliegwet die de dure Zaventemsoap stopt of de splitsing van BHV, zodat bij mislukking alvast nieuwe verkiezingen kunnen: ook dat zijn dringende zaken. Maar ze overstijgen de finaliteit en het vermogen van Verhofstadt III. Deze regering moet vooral tijd winnen om de formatie af te ronden in een parallelle pendeldiplomatie. De winnaars van de verkiezingen, maar voorlopige verliezers van de formatie, moeten die regisseren.

Reynders moet Leterme I sociaaleconomisch uittekenen. Om zijn historisch zege te laten renderen moet dat zo liberaal mogelijk gebeuren. Omdat hij geen concurrentie ter rechterzijde heeft, heeft Reynders daar wat marge. Open VLD, die de hete adem van LDD op de rechterflank voelt, niet. Reynders wil nog volk binnenhalen om het PS-CDH front te breken. Slecht nieuws voor Open VLD. De vrees van blauw om gewipt te worden voor oranje-rood, het draaiboek voor 10 juni, is niet onterecht. De PS vroeg niets voor haar deelname aan Verhofstadt III. Dat komt wel als het om de volle rit gaat. Dat zal vuur geven.

Die socialisten zitten daar om Leterme aan een communautaire meerderheid te helpen. Nochtans lazen velen in 10 juni het signaal dat het even zonder de socialisten moest. Voor de veronderstelling dat de staatshervorming hét thema van 10 juni was, moet veel wijken. Vóór 10 juni was het niemand opgevallen dat een staatshervorming de eerste prioriteit van CD&V was. Ook de kiezers hadden het, blijkens onderzoek, zo niet bedoeld.

Wie zegt dat sociale zekerheid of belastingen altijd communautair zijn, heeft altijd gelijk. Dat argument klopt dus niet. Dit is geen pleidooi tegen staatshervorming. Wel voor een beargumenteerde hervorming: waarvoor precies is wat precies nodig? Om wat te doen? Wat doen we nog samen? Een staatshervorming is nodig om dit land beter te besturen, al was het maar omdat de federale kas opdroogt. Het heeft, behalve om electorale redenen, geen zin om daar vooraf over te roepen dat het 'de meest definitieve hervorming ooit' moet zijn. Dat schept onrealistische verwachtingen en wantrouwen. Dat alles betekent niet dat woord houden niet belangrijk is en men zomaar moet toegeven aan chantage. Maar politici moeten meer oplossingen vinden dan ze problemen maken. Dat kan alleen via redelijke, eerbare compromissen.


Lange, lastige rit

Leterme wil een 'grote staatshervorming'. Wat is dat? Frieda Brepoels weet het: voor de N-VA komt er geen versterking van de federatie, wel de splitsing van BHV en van de RVA, de regionalisering van de kinderbijslag, fiscale autonomie inzake de vennootschapsbelasting en de regionalisering van een deel van de gezondheidszorg. Enkele weken geleden zei Leterme in Terzake dat hij tegen Pasen tevreden is met een 'aanzet tot akkoord'. De Franstaligen willen inderdaad praten, dat is binnen. Maar als ze hun tegeneisen op tafel leggen, zal blijken dat de rit nog lang en lastig wordt. Zelfs al heeft Leterme 140 zetels op zak, dan nog is het vreselijk moeilijk om de Franstaligen en zijn kartelpartner samen tevreden te houden. Als de N-VA niet mee kan is er nog altijd LDD, de belofte voor de komende jaren, als nieuwe kartelpartner. N-VA houdt altijd sleutels in handen. CD&V is geen one-issuepartij. De keuze tussen de regering of het kartel is niet geweken.

Voor 10 juni wou de SP.A zonder de PS regeren. Zij zijn begonnen. Maar het is ronduit historisch dat de PS ferm eiste dat CDH in Verhofstadt III bleef en slechts zachtjes vroeg of ook de SP.A kon worden opgenomen. De PS kiest voor de solidariteit onder de Franstaligen, niet onder kameraden. Die loyauteitskeuze van de PS maakt van Verhofstadt III de eerste confederale regering. Laten we niet overdrijven, dat is geen radicale breuk. En misschien groeit dit monsterverbond nog aan. Maar het is zoals een trage daling van de temperatuur, die stilletjes water in ijs omzet: een logische evolutie, maar niettemin een nieuwe toestand. 2007 is dus alvast een zacht keerpunt. Die evolutie geeft de marsrichting aan: België verdampt.


Nooit meer als voorheen

In zijn dagboek van 2007 (DS 29 december) schreef Bart Somers, de revelatie van de formatie, 'dat België nooit meer wordt zoals het was voor 2007'. Ook Bart De Wever sloot zijn column in De Morgen af met de conclusie: 'Wat 2008 ook brengt, 2007 zal de geschiedenis ingaan als een kanteljaar.' Dit is niet de eerste verschroeiende communautaire crisis. Dertig jaar geleden was het ook erg. Binnen twintig jaar weten we of Somers en De Wever gelijk hebben, dan wel of hun zicht beneveld wordt door de waan van de dag. De kans is groot dat dit land nooit meer wordt zoals het was, zelfs al vinden we over enkele weken concrete, pragmatische oplossingen en is dit lelijke intermezzo voorbij. Als de rust terugkeert, zal veel van de polarisering blijven hangen.

Begin mei 2007 ging Verhofstadt II in voorzichtige zaken. Als alles meezit, hebben we in april 2008 eindelijk een volwaardige nieuwe ploeg. Wat zegt het over een land als het een jaar nodig heeft voor er weer normaal bestuur mogelijk is? Dat het ziek is. Van vele scenario's - de splitsing van België, 'de meest definitieve staatshervorming', geen akkoord en voortzetting van Verhofstadt III tot vervroegde verkiezingen of, ten slotte, een bescheiden, gemiddelde staatshervorming die communicatief opgeblazen wordt om ze groter te doen lijken - is het laatste het meest waarschijnlijke. Wellicht zal het Belgisch compromismodel overwinnen. Dan nog ziet de toekomst er niet rooskleurig uit. Niet omdat dat met veel partijpolitieke en kartelgebonden miserie gepaard zal gaan. Maar er is iets gebroken. De komende maanden zijn beslissend voor de vraag hoe snel hoeveel herstel mogelijk is.

Carl Devos is politicoloog aan de Universiteit Gent.


DS, 07-01-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB