Waarom zou Europa zijn verloren zonen verwelkomen?


Wat als de Britten met hangende pootjes om uitstel vragen? Thomas Von der Dunk vraagt zich af of het de taak van de Europa is om hen te helpen.


Een maand geleden stuurde de Britse historicus Timothy Garton Ash een open brief ‘aan zijn Europese vrienden’ in Brussel (DS 13 december 2018). Daarin smeekte hij hen om publiekelijk te verkondigen dat zij nog steeds van de Britten houden en een vertrek uit de EU zouden betreuren, en om de Britten te verzoeken toch te blijven. Het was een wonderlijke stap, omdat Brussel op geen enkel moment op een Brexit heeft aangedrongen, en Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker dat tweede vaak genoeg heeft gezegd. Dat heeft weinig geholpen. Londen wist het beter – Brexit means Brexit, aldus de met de regelmaat van een haperende langspeelplaat herhaalde mantra van premier Theresa May. Nu weet Londen het niet meer.

Een andere vraag is of de EU het Britse vertrek nog steeds volmondig betreurt en zo ja, of ze dat wel zou moeten doen. Stel dat de Britten te elfder ure zélf, alle eerdere grootspraak ten spijt, alsnog met hangende pootjes voor uitstel zouden aankloppen in Brussel (DS 10 januari), wat dan? Zou de EU de Britten eigenlijk wel terug moeten wíllen?


Joelende kleuterklas

Dat Westminster op een gegeven moment toch, al dan niet als uitkomst van een tweede referendum, met een bedelbrief op de Brusselse stoep staat, wordt steeds minder onwaarschijnlijk. Niet in de laatste plaats omdat May er niet in slaagt om de joelende kleuterklas die ginds voor parlement doorgaat, ook maar met enig dreigement te imponeren. Voor haar deal met Brussel is geen meerderheid, maar voor elk van de alternatieven evenmin: een no deal, een openlijke Brexit-light, of een Remain.

Dat zou de vraagstelling bij zo’n tweede referendum een moeizame maken, en dat referendum daarmee meteen omstreden maken: tussen welke van die vier opties zou het moeten gaan? Het pretpakket dat de hardcore-brexiteers als vijfde optie in gedachten hadden is – terecht en voorspelbaar – op een veto van Brussel gestoten. Wel alle lusten, en totaal geen lasten? Dat de brexiteers dat konden vergeten, daarover heeft de EU vóór het Brexit-referendum geen misverstand laten bestaan. Maar clowns als Nigel Farage en Boris Johnson bleven gouden bergen beloven, en toen die er niet kwamen, namen ze de benen.

De politieke puinhoop kan je niet los zien van de aanpak van Londen, die al vanaf het begin amateuristisch-nonchalant is. Daarnaast dreigt een steeds grotere logistieke puinhoop. De Britse houding valt met twee woorden te kenschetsen: totale onderschatting. Zo blijken de reders op wie in geval van nood gerekend was, niet over de benodigde schepen te beschikken. Intussen is de Britse economie dermate nauw verweven met de continentale, dat een acuut tekort dreigt aan allerlei cruciale goederen als de files in Calais, Zeebrugge of Hoek van Holland terugkeren.


Mega-Venetië

Maar is het wel de taak van Europa om een helpende hand toe te steken als Engeland straks als een koppig mega-Venetië in de golven verdwijnt? Moet Brussel de Britse spijtoptanten met open armen als verloren zonen ontvangen? In één opzicht moeten we de boze brexiteers gelijk geven: Mays huidige deal is voor Europa zeer voordelig. De facto blijft het Verenigd Koninkrijk lid van de douane-unie, zonder zelf nog iets in te brengen – en wel tot sint-juttemis.

Een cruciale en ononderhandelbare eis van de EU is dat er geen zichtbare grens dwars door Ierland mag terugkeren, en dat betekent dat die tot nader order achter de Shetlandeilanden komt te liggen, omdat ook zo’n grens door de Ierse Zee een (ditmaal Brits) taboe is. Tot nader order: er is uitdrukkelijk bepaald dat Brussel en Londen samen de oplossing voor het grensvraagstuk moeten vinden, en Londen niet op eigen houtje mag uitbreken. Samen de oplossing vinden: als dat na twee jaar vergaderen nog niet is gelukt, is het duidelijk dat ze niet bestaat. Dat betekent dat de tijdelijke oplossing een duurzame wordt.


Beste van twee werelden

En dat brengt mij bij de crux. Op die manier spelen de Britten mee zonder zeggenschap over de spel*regels te hebben. Dat is voor Brussel het beste van twee werelden, want de afgelopen veertig jaar heeft het van Londen voornamelijk last gehad: het lag bij alles dwars. De Britten zijn indertijd geen lid van de EU geworden om er samen iets van te maken, maar om te verhinderen dat de anderen er iets van zouden maken, omdat alleen zo de eigen geestelijke spagaat tussen Amerika en Europa vol te houden viel. Voor Londen moest Europa nooit meer worden dan een lucratieve afzetmarkt, en die intentie is onveranderd.

Dat heeft gevolgen als de Brexit uiteindelijk niet door zou gaan. Het is een illusie om te denken dat de problemen dan voorbij zijn. De keuze is in de praktijk niet tussen een uittredend en een coöperatief Londen, maar tussen een uittredend en een obstructief Londen. Als bij een volgend referendum de uitslag net omgekeerd is, zullen de brexiteers, opgejut door een hysterische boulevardpers, echt niet zwijgen. Ze zouden de Britse regering onder druk blijven zetten, en zo Brussel chanteren – precies zoals de afgelopen decennia.

Pas in het uiterst onwaarschijnlijke geval dat twee derde van de kiezers voor Remain stemt, kan Westminster zulke geluiden negeren. In alle andere gevallen zou een verlengd Brits lidmaatschap voor de EU alleen maar draaglijk zijn op twee voorwaarden: een spreekverbod in het Lagerhuis over Europa, en een verschijningsverbod voor The Sun.


DS, 11-01-2019 (Thomas Von der Dunk)