Het is Avond in Amerika


De financiële crisis speelt in de kaart van presidentskandidaat Brack Obama, zegt MATTHIAS MATTHIJS. Zijn tegenstrever John McCain kan immers moeilijk blijven volhouden dat er fundamenteel niets mis is met de Amerikaanse economie.


George W. Bush moet nu wel de geschiedenis ingaan als één van de meest rampzalige presidenten die de Verenigde Staten ooit hebben gekend. Zijn presidentschap is begonnen met een zwarte september in 2001, toen negentien terroristen het World Trade Center en het Pentagon aanvielen en daarbij de Amerikanen hun gevoel van nationale veiligheid voor eeuwig aantastten; en het eindigt nu met een nieuwe zwarte september in 2008, overschaduwd door één van de zwaarste financiële crisissen ooit gezien in onze moderne markteconomie.

Als er ooit een goed moment was voor verandering, voor 'change', dan is het nu wel. De presidentsverkiezingen van 4 november lijken dan ook echt geen dag te vroeg te komen.

Critici kunnen erop wijzen dat de Bush-administratie de dreiging van 9/11 destijds zwaar heeft onderschat, dat Osama bin Laden na zeven jaar nog steeds op vrije voeten is, dat de Taliban een heuse wederopstanding kent in het grensgebied tussen Afghanistan en Pakistan, en dat Irak - met of zonder militaire 'surge' - maar weinig tekenen geeft dat het binnen enkele jaren tot een bloeiende democratie kan uitgroeien.

Wat de Amerikaanse economie betreft, is het verdict nog erger. Een administratie die wereldwijd een dogmatische versie van neoliberaal kapitalisme promootte, heeft zich nooit kunnen voorstellen dat de vrije markt - zonder duidelijke regels en transparantie - het op een bepaald moment zelf zou kunnen begeven. Wat begon als een crisis op de Amerikaanse hypotheekmarkt in juni 2007, spreidde zich snel tot in Wall Street, en is ondertussen uitgegroeid tot een globale crash van ons financieel systeem. Alle waarschuwingen dat dit zou kunnen gebeuren heeft Bush destijds naast zich neergelegd.

Het grote Amerika gaat op dit moment door een zware identiteitscrisis, niet meer gezien sinds Jimmy Carter eind de jaren zeventig sprak van een diepe malaise. Maar toen was er een duidelijk economisch alternatief in Ronald Reagan, die het land hoop gaf en zei dat het opnieuw ochtend was in Amerika. Hij beloofde een nieuwe koers, gebaseerd op lagere belastingen, een kleinere staat en een sterke defensie. De economische ideeën van Friedrich Hayek en Milton Friedman vormden toen de intellectuele basis voor Reagans platform.

Noch John McCain, noch Barack Obama hebben op dit moment echt een coherent antwoord op de crisis, om de simpele reden dat niemand echt de ware omvang van de huidige financiële crash begrijpt. Iedereen is het erover eens dat de Reagan-periode van deregulering nu definitief voorbij is, maar niemand hier wil zover gaan om te zeggen dat we - faute de mieux - terug moeten naar een systeem van 'managed capitalism', met een veel grotere rol voor de staat in het sturen van de markt.

Zowel Obama als McCain hebben hun steun toegezegd aan het Plan-Paulson, dat maandag door het Congress is verworpen; wat nog maar eens toont hoe er op dit moment een breuk is tussen de politieke elite en het Amerikaanse volk, dat weigert te begrijpen waarom hun belastinggeld het roekeloze gedrag van die overbetaalde bankiers van Wall Street moet gaan belonen. Maar toch zijn er duidelijke verschillen tussen McCain en Obama als het op economisch beleid aankomt. En de huidige crisis speelt volledig in de kaart van de jonge Democratische senator uit Illinois en lijkt de 'maverick' senator van Arizona echt pijn te doen.

Nochtans zag het er een maand geleden helemaal niet zo slecht uit voor John McCain: de Obama-manie leek wat afgekoeld, en de keuze van Sarah Palin, de gouverneur van Alaska, als zijn running mate bleek een geniale politieke zet en gaf zijn campagne een nieuw elan. We moeten uiteraard Palin's VP-debat met Joe Biden vanavond nog afwachten, maar de weinige interviews die ze heeft gegeven maken echt duidelijk dat ze volledig onbekwaam en onvoorbereid is voor de eventuele topfunctie.

Na de moddercampagne van de voorbije maand begint het presidentsdebat zich terug op de 'issues' te concentreren. McCain, een groot voorstander van de vrije markt, lijkt nu plots een gevaarlijke radicaal met zijn voorstellen om de sociale zekerheid te privatiseren en meer marktmechanismen toe te laten in de ziektezorg. Op dit moment is het moeilijk om het Amerikaanse volk ervan te overtuigen dat het pensioensparen veiliger is in de handen van de Dow Jones dan in de koffers van de overheid. Twee weken geleden beweerde McCain nog dat de fundamenten van de Amerikaanse economie gezond waren, wat opnieuw moeilijk te geloven was voor mensen die het voorbije jaar de waarde van hun huis met 20procent zagen vallen en 40procent van hun investeringen op de beurs zijn verloren. De 'flipflops' die McCain nu naar boven moet halen kunnen niet anders dan hem schaden.

Obama daarentegen lijkt veel kalmer en pragmatischer in zijn beloftes. Hij heeft al duidelijk gemaakt dat sommige van zijn ambitieuze plannen voor universele ziektezorg en extra investeringen in infrastructuur en onderwijs zullen moeten wachten tot de crisis is opgelost, en is veel sceptischer met betrekking tot vrije markt oplossingen. Hij belooft de Bush-belastingverlagingen voor de rijkste Amerikanen terug te schroeven, wat zeer populair is, en is veel scherper in zijn retoriek tegen Wall Street en benadrukt de nood aan bescherming van de consument en zijn wil om 'de gewone mensen' te helpen met belastingverlagingen en overheidshulp om hun hypotheken te kunnen betalen. De vraag is echter hoe Obama dat alles zal kunnen verwezenlijken met het groeiende overheidsdeficit. Toch liggen de kaarten nu enorm goed voor de Democraat.

Maar wat beide kandidaten niet durven toegeven aan hun kiezers is dat Amerika het de volgende vijf à tien jaar met heel wat minder zal moeten doen. Nancy Pelosi zei een paar dagen geleden aan Wall Street: 'the party's over'. Helaas is het niet enkel voor Wall Street dat het feestje voorbij is. Een land dat zo gewoon is op krediet te leven, omdat het morgen toch steeds beter wordt, zal wakker worden en beseffen dat het geen ochtend meer is in Amerika, maar avond.

Matthias Matthijs is hoogleraar Politieke Economie aan de Johns Hopkins Universiteit in Washington DC


DS, 02-10-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB