Splijtzwam Karadzic - Waarom de toekomst van multi-etnisch Bosnië onzeker is


> Karadzic droomde van opdeling van Bosnië > Vrees voor voortbestaan land groeit > Verzoening verder weg dan ooit


In de eerste uren nadat hij was opgepakt zou de van oorlogsmisdaden verdachte Radovan Karadzic een kalme indruk hebben gemaakt, schrijft het Servische dagblad Blic. Hij was beleefd tegen zijn bewakers en deed voor het slapengaan in zijn cel in Belgrado slechts één politieke uitspraak: 'Mijn arrestatie betekent het begin van het einde van de Servische Republiek in Bosnië.'

Zelfs in zijn cel blijkt Karadzic een splijtzwam die zijn schaduw, opnieuw, vooruitwerpt. In 1992 stichtte hij de Servische Republiek in Bosnië en gaf hij leiding aan etnische zuiveringen. In 1995, na bijna vier jaren van oorlogsgeweld waarvan honderdduizenden Bosnische Moslims en Kroaten het slachtoffer werden, liet 'het brein' een verscheurd land achter.

Nu, dertien jaar na de oorlog, staat Bosnië weer volop ter discussie. Nooit was het voortbestaan van het land zo onzeker als nu, schrijft Paddy Ashdown, de voormalige bestuurder van Bosnië (2002-2006), in een opiniestuk dat door tal van Bosnische en internationale media werd gepubliceerd.

Met het Dayton-vredesakkoord in 1995 werd Bosnië opgedeeld in twee politiek autonome entiteiten, de Moslim-Kroatische federatie en de Servische Republiek. Daarboven torent het gezag van een bestuurder namens de internationale gemeenschap, thans de EU-gezant Miroslav Lajcak. Bosnië begon als een 'experiment', met kleine successen en grote mislukkingen. De grootste: na al die jaren is van verzoening geen sprake en is het etnisch gespleten openbaar bestuur door corruptie aangevreten. Het land ontwikkelde zich tot een 'bevroren conflict'.

Bevroren in het vriesvak, afgedekt door zalvende rapporten van internationale waarnemers, leek er nog weinig aan de hand. Maar de ijskast staat nu op de dooistand, met als risico dat er het een en ander gaat stinken, gezien de oververhitting in het land.

Eerst was er de onafhankelijkheidsverklaring door Kosovo, op 17 februari, waar de Bosnische Serviërs hoop uit putten. 'Wat de Albanezen in Kosovo kunnen, dat kunnen wij ook.'

Nu is er de arrestatie van Karadzic, de vader van een Republiek die volgens de Moslims is gedrenkt in bloed. Zij willen van de arrestatie een momentum maken waarop ze de Republiek ten grave kunnen dragen.

De huidige patstelling in Bosnië betekent, zo stelt Ashdown terecht, een enorme uitdaging voor het westen dat niet langer kan blijven toekijken. Komt het tot een escalatie waarbij de politici uit de twee entiteiten elkaar in de haren vliegen, dan krijgt Karadzic mogelijk gelijk, namelijk: het einde van 'zijn' Servische Republiek. Of: de Serviërs zetten met hun wens tot afscheiding te hoog in en worden door het internationale bestuur gestraft door inperking van hun bevoegdheden, lees: een uitgeklede Republiek die politiek weinig meer voorstelt. Een ander scenario is dat Moslim-politici in de Federatie besluiten om iedere samenwerking met de Republiek te beëindigen, waarmee 'Dayton' de facto ophoudt te bestaan.

'Bosnië wankelt', stelt Ashdown, en de Europese Unie moet volgens hem wakker worden geschud voordat een nieuw gewapend conflict zich aandient.

Maar het is niet Bosnië dat wankelt, maar 'Dayton', het model dat het westen de Moslims, Serviërs en Kroaten in Bosnië na de oorlog oplegde, en waar sindsdien bestuurders als Ashdown de regie over voeren - vaak tegen beter weten in. Want onder zowel moslims als Serviërs is de onvrede over de internationale voogdij even groot. De Serviërs alleen de schuld geven van de oplopende spanning is niet terecht. De Moslims tonen zich net zo onverzoenlijk.

Er worden door het westen miljarden geïnvesteerd in een land dat slechts bestaat op een tekentafel uit 1995, en waar de etnische groepen de gulle gever beduvelen waar hij bij staat. In beide entiteiten is de corruptie groot en wordt hulpgeld fors misbruikt. Ashdown was, en huidig gezant Lajcak is zich daarvan bewust, maar een uitweg diende zich nooit aan.

Bosnië nu dan maar de rug toekeren? Alleen al de gedachte is een taboe. Het ideaal van een multi-etnisch Bosnië prevaleert, ook al weten de inwoners zich daarmee geen raad. Ashdowns 'wake up call' is legitiem, maar het blijft een loos gebaar als niet tegelijk een oproep wordt gedaan aan de internationale gemeenschap om de architectuur van het bouwwerk Bosnië te herzien. Het betekent deels je mislukking onder ogen durven zien: een multi-etnisch Bosnië is wellicht onmogelijk, zolang beide entiteiten zich gekleineerd voelen door het westerse bestuur - een klacht die zowel Moslims als Serviërs al jaren uiten.

'Europa moet zich weren tegen krachten die de Bosnische staat willen ondermijnen', schrijft Ashdown. Een andere aanbeveling, waarop Bosnische intellectuelen hameren, is het overwegen waard: geef de Bosniërs ruim baan om nu eindelijk hun eigen toekomst in te richten. Het risico dat Bosnië alsnog desintegreert, op eigen initiatief, blijft dan bestaan. Maar in dat scenario kan de EU met een blijvende militaire aanwezigheid een constructievere rol spelen, dan thans als Big Brother in een gedroomd land waar in de praktijk de leugen regeert.

Tijn Sadée is correspondent in Centraal-Europa


DS, 30-07-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB