De kracht (en het gevaar) van intuïtie: Je weet niet wat je weet, maar je weet het zeker


Voelen dat iemand liegt, ook al is er geen sprake van een blos of een ontwijkende blik. Vrezen dat de twee meisjes in de kleedkamer van de fitnesszaal je zullen bestelen zodra je onder de douche staat. Weten dat je de nieuwe poetsvrouw, die je van haar noch pluim kent, zult kunnen vertrouwen in je huis. Achteraf merken dat je het steeds bij het rechte eind had. Is intuïtie het zesde zintuig?


Elke ervaring waarbij het lijkt of ons gevoel ons -soms tegen alle redelijkheid in - per se iets wil vertellen, noemen we graag intuïtie: een buikgevoel dat naar esoterie ruikt ' ,,iets zegt me dat het hier niet veilig is'' ' maar waar we om een of andere reden naar luisteren. Waarom? Tja, waarom? Probeer maar eens uit te leggen waarom je de ene onbekende blindelings vertrouwt en de andere niet. ,,Het voelt juist aan'', zo klinkt het klef.

Toch werkt intuïtie een stuk rationeler dan we doorgaans denken. Neem nu liefde op het eerste gezicht. Romantici zien het als een energie-explosie die zich door onze zenuwbanen een weg zoekt naar de diepste krochten van onze ziel, zodat we even plots als onverklaarbaar weten: voilà, dat is hem. Niks van, beweren sommige wetenschappers. De psycholoog Timothy D. Wilson zegt dat liefde op het eerste gezicht en alle andere vormen van intuïtie te maken hebben met ons adaptief onbewuste dat in werking treedt. Al onze ervaringen zitten opgeslagen in een gigantische hersencomputer, die onbewust in werking treedt telkens wanneer we mensen of situaties moeten beoordelen. We screenen een potentiële partner op basis van die databank in ons hoofd.

Het fenomeen fascineerde de Amerikaanse publicist Malcolm Gladwell zo sterk, dat hij er een boek over schreef: Intuïtie. De kracht van denken zonder erbij na te denken. Wie de moed heeft om verder te kijken dan de schreeuwerige cover, ontdekt tientallen anekdotes over mensen die zich lieten leiden door hun intuïtie en daar, zonder dat ze er een verklaring voor hadden, de vruchten van plukten. Een boek over wetenschappers die zichzelf onder de loep nemen en hun intuïtie rationeel proberen te verklaren, over historische blunders en de onzin van opiniepeilingen van marktonderzoek. Want intuïtie kan ons ook hondsbrutaal belazeren.


Geen mysterie, maar ratio

Gladwell: ,,Intuïtie, het buikgevoel, ons razendsnelle beoordelingsvermogen is een manier van denken. Intuïtie is puur rationeel, hoewel het razendsnel en onbewust gebeurt. Veel mensen denken dat een engelbewaarder of hogere machten ons iets toefluisteren, maar als je zo denkt, wordt intuïtie een stuk minder waardevol. Uit professionele kringen krijg ik erg veel positieve reacties. Reacties van mensen die het kotsbeu zijn zich telkens weer te moeten verontschuldigen voor wat hun instinct zegt, en blij zijn dat hun instinctieve, intuïtieve denken eindelijk de erkenning krijgt die het verdient.'

Je weet niet wat je weet, maar je weet het zeker. En vaak is het ook terecht. Dus, zegt Gladwell, moeten we ons wantrouwen laten varen, en durven te luisteren naar onze intuïtie. Hij gaat nog een stapje verder. Als we onze intuïtie niet alleen zouden toelaten in ons persoonlijke leven, maar ook in ons beroepsleven, en als we de intuïtie bewust zouden trainen, zou dat een ongeziene tijdwinst kunnen opleveren.

Gladwell: ,,We trainen onze onbewuste geest automatisch, telkens als we onze ervaring uitbreiden. Een voorbeeld: als je voor het eerst een forehand slaat bij het tennissen, dan doe je dat op een veeleer onhandige en uiterst bewuste manier. Je hebt je hersenen nodig. Sla je die forehand voor de duizendste keer, dan sta je er geen seconde meer bij stil en toch doe je het veel mooier en juister dan de eerste keer. De grote vraag is: kun je dat proces analyseren en er een bewuste training van maken? Kun je intuïtie zodanig trainen, dat je ze kunt integreren in de opleiding van medisch personeel, van politiemensen en andere beroepen waarin intuïtie vaker dan gemiddeld een rol speelt? Zover staan we nog niet, maar ik geloof dat het alleszins tot een andere, wellicht betere, wereld zou kunnen leiden.''


Het liefdeslab

Om onze intuïtie te trainen, moeten we experts in ,,selectieve informatiereductie'' worden. Gladwell: ,,Dat is het onbewuste vermogen om razendsnel patronen te ontdekken in situaties en gedrag door het selectief reduceren van de waargenomen werkelijkheid tot flinterdunne informatieplakjes.'' De term werd enkele jaren geleden geïntroduceerd door de psycholoog John Gottman, die bekend werd met zijn liefdeslaboratorium aan de universiteit van Washington. Ruim twintig jaar lang sprak hij met koppels ' zo'n drieduizend in totaal ' over hun relatie, en vaak ook over allerlei akkefietjes, huis-, tuin- en keukenverhalen. Na verloop van tijd was hij in staat om, ook al was er geen onvertogen woord gevallen, na enkele minuten bijna feilloos te voorspellen of het koppel bij elkaar zou blijven of zou scheiden. Nauwgezet analyseerde hij de video van het gesprek: beeld na beeld bekeek hij elke gezichtsuitdrukking, elke spiersamentrekking, hoe futiel ook. Hij leerde de vier gevaarlijkste relatiedoders herkennen: kritiek, barricaderen, je defensief opstellen en ' vooral ' minachting. Het onschuldig lijkende lachje met het rollen van de ogen bleek bijvoorbeeld dodelijker voor een relatie dan algemeen werd aangenomen. Gottman is er, als een van de weinigen, in geslaagd om de mechanismen achter zijn intuïtie bloot te leggen door omgekeerd te werk te gaan. Hij verzamelde en analyseerde zijn informatie bewust, en merkte dat hij op basis daarvan razendsnel en accuraat leerde oordelen.

En passant vermeldt Gladwell het succes van het fameuze speed-dating - zes minuten met iemand praten en daarna doorschuiven naar de volgende, zou een accurater partneroordeel opleveren dan afspraakjes uitgesmeerd over verschillende weken of maanden -maar meteen wijst hij op een verraderlijke tegenstrijdigheid: die tussen onze bewuste wensen en normen en onze intuïtieve keuzes. Toen een jonge vrouw, die zeer overtuigd was van haar keuze voor een bepaalde man, haar keuze moest verantwoorden en vergelijken met haar theoretische voorkeur, dan bleek de gekozen man helemaal niet in haar plaatje te passen. En als succesvolle sporters hun beste slagen, worpen of doeltrappen proberen te verklaren, dan blijkt hun verhaal helemaal niet overeen te komen mat wat ze werkelijk doen.

,,We vertellen te veel verhaaltjes'', zegt Gladwell. ,,We hebben voortdurend de neiging om dingen te willen uitleggen die we niet echt weten. We handelen misschien wel juist, maar zolang we niet weten waarom, zouden we er beter over zwijgen.''


Een racist? Ik?

De tegenstrijdigheid tussen bewuste normen en onbewuste keuzes, leidt Gladwell naar een experiment waar hij ooit aan deelnam, met een enigszins gênant resultaat als gevolg. Gladwell is een kind van een blanke vader en een zwarte moeder, en beschouwde zich altijd als tolerant, niet-discriminerend en ruimdenkend. Uit een impliciete associatietest (IAT) bleek dat hij evenwel een ,,gematigde automatische voorkeur voor blanken'' heeft. Even moet hij zijn onbehagen opzijzetten, maar dan trekt hij zijn conclusie: ,,Moest ik nu denken dat ik een racist ben? Zeker niet. Het illustreert alleen maar hoe we ' vooral wanneer het over ras of sekse gaat ' op twee niveaus handelen. We hebben onze bewuste waarden, overtuigingen waar we voor kiezen en die we moreel verantwoorden. En er zijn onze onbewuste attitudes, die gemeten worden door een IAT, en die voor een groot deel gekleurd zijn door wat we jarenlang in films gezien hebben, in boeken gelezen, in gesprekken met andere mensen en in nieuwsuitzendingen gehoord hebben. Het vervelende is dat onze onbewuste attitudes onverenigbaar kunnen zijn met onze bewuste waarden.''


Even testen

Intuïtief beoordelen we de zaken soms helemaal anders dan we verwachten, zo schreef Gladwell al. Even een verhaaltje uit het boek om dat bij uzelf uit te testen:

Een man en zijn zoon krijgen een ernstig auto-ongeluk. De vader komt om en de zoon wordt met spoed naar de eerste hulp gebracht. Daar aangekomen kijkt de arts naar het kind en roept verbijsterd uit: ,,Dit kind is mijn zoon!'' Wie is de arts? Een antwoord binnen de seconde of een heus raadsel?* Op deze website kunt u zelf de volledige IAT afleggen en kijken hoe onbevooroordeeld u echt bent wanneer u intuïtief reageert: www.implicit.harvard.edu


Cola Classic

Dat onze intuïtie ons inderdaad een rad voor de ogen kan draaien en ons beoordelingsvermogen vertroebelen, illustreert Gladwell met het verhaal over Warren Harding, twee jaar lang president van de Verenigde Staten, in de jaren twintig van de vorige eeuw. Harding was groot, knap, gebronsd, perfect geproportioneerd, hoffelijk en had fonkelende ogen, een vriendelijke doch kordate blik, en een diepe, mannelijke en tegelijk vaderlijke stem. Gepusht door zowat iedereen die hij ontmoette, ging hij in de politiek, en werd uiteindelijk president. Vandaag zijn historici het erover eens dat Harding een van de slechtste Amerikaanse presidenten ooit was. Alleen oogde hij als een geweldige president. De intuïtieve beoordeling van half Amerika zat er flink naast.

Gladwell: ,,Jammer genoeg kun je niet met zekerheid zeggen wanneer je intuïtie je bedriegt. Het gebeurt wel elke dag. Kijk maar eens rond: hoeveel middelmatige mensen bekleden mooie functies waarvoor ze de capaciteiten niet hebben, alleen maar omdat ze goed ogen of klinken? Ik denk dat we om te beginnen onze intuïtie vooral moeten aanspreken op terreinen waarop we voldoende ervaring hebben, en factoren die geen rol mogen spelen, bewust elimineren. Dat is in dit geval duidelijk niet gebeurd.''

Een ander staaltje van het falen van collectief beoordelingsvermogen, was de mislukte lancering van een nieuwe Coca-Cola halfweg de jaren tachtig. Uitgebreide smaaktesten hadden uitgewezen dat de nieuwe, zoetere Coca-Cola veel geliefder zou zijn dan de oude smaak. Voor de diehards werd de oude cola behouden onder het label Coca-Cola Classic. Coca-Cola was voortaan voorbehouden aan de nieuwe smaak, die ook een nieuwe verpakking kreeg.

Het werd de grootste flop uit de geschiedenis van Coca-Cola, en algauw werd de Classic alweer gewoon Coca-Cola en verdween de met veel bombarie aangekondigde nieuweling roemloos uit de winkelrekken.

Gladwell: ,,Eén slokje zoet smaakt lekker, maar een heel flesje kan te veel worden. Dat was een van de fouten, net zoals het feit dat de marketeers over het hoofd zagen dat verpakking en uitzicht even belangrijk zijn als de smaak van een product. Ze deden een beroep op het oordeel van mensen die er niks van wisten, die aan introspectie moesten doen en vertellen waarom ze X beter vonden dan Y. Maar introspectie stuurt onze reacties in de war, en doet ons soms radicaal van idee veranderen. Deskundigen hebben dat probleem niet. Zij ontrafelen en verfijnen hun eigen intuïtie, en leggen de mechanismen bloot.''

Moeten we marktonderzoek en opiniepeilingen dan maar overboord gooien, omdat ze weinig zin hebben? Luisteren we te veel naar 'de mensen'? Gladwell vindt van wel. ,,We leven in een overgemarketeerde wereld. Al dat rondvragen, al dat testen kost veel tijd en maakt ons niet veel wijzer. Waarom zouden we precies moeten kunnen voorspellen hoe een nieuw merk ontbijtgranen of een nieuwe film zal worden ontvangen door het publiek, of welke partij momenteel het populairst is? Als je ziet hoe vaak mensen ernaast zitten met hun oordeel, lijkt het me beter om weer wat geduldiger te worden. Als het publiek zegt dat een nieuw meubel of een muziekstuk niet deugt, is dat dan zo? Marketingmensen denken te snel dat de mening van de grote massa een voorspelling inhoudt, terwijl dat een vergissing is. Noem het gerust een pleidooi voor het opnieuw toekennen van autoriteit aan mensen die het, op basis van hun kennis en ervaring, echt beter weten. Aan mensen die, tegen de grote stroom in, eigenzinnig durven te zijn.''


DS, 14-01-2006 (Kathleen Vereecken)

*(Het antwoord: de arts is de moeder van het kind)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Ik heb de test over Arab-Muslims gedaan. En het resultaat was dat ik een lichte voorkeur bleek te hebben voor 'other people' dan voor Arab-muslims...
De test leidde dat af uit een reeks woorden die ik via de e-, en i-toets instinctief (!) moest sorteren onder een groepsnaam.
Dit moest je 6x doen, met 4 versch. groepsnamen, deze werden ook regelmatig van kant gewisseld.

Hoe kan je uit die test nu afleiden hoe ik tov Arab-Muslims sta?
Je moest zo snel mogelijk reageren en de categoriën wisselden steeds van kant. Ik heb me regelmatig gewoon vergist door de snelheid. Waarom zou dat iets met voorkeur te maken hebben?
Ik zie de link niet...

Wel een interessant artikel iig.
Ik heb ooit eens een gelijkaardig artikel gelezen in EOS.
Hierin gaven ze als voorbeeld een brandweerman met jaren ervaring. Die kon op zijn intuïtie zeggen of een gebouw gaat instorten of niet, maar de verklaring hiervan was dat hij door al die jaren de tekenen van een nakende instorting zo goed kende dat hij onbewust al conlusies trok voor hij die tekenen bewust had opgemerkt.

__________________
"De jeugd van tegenwoordig houdt alleen maar van luxe, heeft slechte manieren en veracht de autoriteit.
Zij heeft geen respect voor oudere mensen. De jeugd verpraat de tijd terwijl er gewerkt moet worden, schrokt bij de maaltijden het voedsel naar binnen, legt de benen over elkaar en tiranniseert de ouders..."
- Socrates, 2400 jaar geleden... -

Verdorie, ik heb 3 keer die Countries IAT gedaan en krijg steeds: Your result could not be determined.

De andere zal ik straks eens doen als ik wat meer tijd heb.

__________________
'I have never let my schooling interfere with my education.'
-- Mark Twain

Inderdaad, de praktische uitwerking van de test liep bij mij eveneens in het honderd.
Maar het artikel in EOS heb ik ook gelezen. Fascinerend begrip "intuïtie" als je het mij vraagt. Moest een latere generatie deze onbewuste reflexvorm kunnen harnassen zodat we het kunnen gebruiken wanneer we willen denk ik dat dit en gigantische stap vooruit is.