Minder vrij en minder veilig


De omstreden Amerikaanse Patriot Act is gisteren verlengd. Volgens Timothy Garton Ash past dat in een internationale hang naar meer veiligheid ten koste van vrijheid. ,,We zijn inderdaad minder vrij, maar veiliger wordt het er niet op.''


UITHOLLING van de vrijheid: vier woorden die de voorbije vier jaar samenvatten. Sinds de aanslagen van 11 september 2001 kunnen we in de meeste gevestigde democratieën een uitholling van de vrijheid vaststellen. Als Osama bin Laden nog leeft, zal hij in zijn vuistje lachen.

Want dat is precies waar terroristen zoals die van Al-Qaeda naar streven: dat democratieën overdreven reageren en hun 'ware' tirannieke aard laten zien, zodat meer kandidaten zich laten inlijven als zelfmoordterrorist. We mogen hem niet in de kaart spelen. Het is altijd moeilijk om een evenwicht te vinden tussen vrijheid en veiligheid, maar we leunen te veel over naar veiligheid. En wat nog erger is: het resultaat daarvan is dat we ons nog minder veilig voelen.

Een paar jaar geleden zag de situatie er nog helemaal anders uit. Een Amerikaanse schrijver vatte het resultaat van de gewichtige ideologische krachtmetingen van de twintigste eeuw op de volgende manier samen: ,,De vrijheid heeft gezegevierd.'' Dat is misschien een uiting van simplistische, voorbarige triomfantelijkheid, maar in de laatste dertig jaar van de vorige eeuw werd vrijheid wel meer en meer een wijdverbreid begrip: Griekenland, Portugal en Spanje wierpen het juk van junta's en dictators af, Latijns-Amerika evolueerde naar een democratie, er waren fluwelen revoluties op de Filipijnen, in Centraal-Europa en Zuid-Afrika, en Slobodan Milosevic werd ten val gebracht.

Voor de aanhangers van de vrijheid leek de geschiedenis een positieve wending te nemen. In Groot-Brittannië ging de intrede van Tony Blair gepaard met de belofte van grondwettelijke hervormingen en meer informatievrijheid, en bovendien werden gegarandeerde Europese rechten toegevoegd aan de nationale wetgeving in het Verdrag van de Mensenrechten. Het zag ernaar uit dat we meer vrijheid zouden krijgen.

En toen stortten in New York de Twin Towers in en begon de 21ste eeuw pas echt. Sindsdien maken we zijsprongen of keren we terug op onze stappen, op zoek naar de gepaste reactie op een reëel gevaar.

We zijn al meteen slecht van start gegaan. De voormalige Amerikaanse anti-terrorismeverantwoordelijke Richard Clarke liet noteren dat, toen George W. Bush op de avond van 11 september herinnerd werd aan de beperkingen van het internationale recht, de president van de Verenigde Staten brulde: ,,Het kan me niet schelen wat die internationale wetgevers zeggen, we zullen ze op hun donder geven.'' Op hun donder geven bleek uiteindelijk niet alleen de invasie van Irak in te houden, maar ook Abu Ghraib, Guantánamo en, zoals nu duidelijk wordt, waarschijnlijk ook andere geheime gevangeniscomplexen waar mensen vastgehouden en gemarteld werden in een wetteloos niemandsland.

Vice-president Dick Cheney slooft zich naar verluidt momenteel heel erg uit om de CIA te ontheffen van een wet die voorgesteld werd door de conservatieve Republikein en voormalige krijgsgevangene John McCain, waardoor alle Amerikaanse troepen en instanties geen martelpraktijken meer zouden mogen toepassen. In de VS zelf zijn door de USA Patriot Act routineuze inbreuken op de privacy en beknottingen van de burgerrechten schering en inslag. Voor 11 september zouden die nooit door de beugel gekund hebben. De tekst van de hymne America the Beautiful, ,,Confirm thy soul in selfcontrol/Thy liberty in law" (,,Bekrachtig uw ziel door zelfbeheersing/Uw vrijheid met de wet'' lijkt over het hoofd gezien te worden in de ,,universele strijd tegen de terreur'', of zoals Bush het verwoordde, terwijl we ze op hun donder geven.

Jammer genoeg heeft Groot-Brittannië, dat al een baken van vrijheid was voor de Verenigde Staten uitgevonden werden, dat voorbeeld gevolgd. Na de volstrekt gerechtvaardigde invasie van Afghanistan gaf Groot-Brittannië onder leiding van Tony Blair een aura van internationale rechtvaardiging aan de onterechte invasie van Irak.

Daar lijken de eigen gewapende troepen van Groot-Brittannië in uiterst onvrijwillige omstandigheden zich verlaagd te hebben tot praktijken waar we niet meteen trots op kunnen zijn. In eigen land zijn de Britten getuige geweest van een reeks opeenvolgende maatregelen om de anti-terrorismewetgeving nog meer aan te spannen - of, om het met andere woorden te zeggen, een reeks opeenvolgende uithollingen van het Verdrag van de Mensenrechten en van andere, oudere individuele vrijheden die gevrijwaard worden door het gewoonterecht, zoals bijvoorbeeld het bevel tot voorleiding.

Dat werd onlangs nog op de spits gedreven met het voorstel om terreurverdachten negentig dagen vast te houden zonder dat ze ergens van beschuldigd worden. Een wetgeving die de ,,verheerlijking'' van terrorisme verbiedt en een ondoordachte poging om moslims te beschermen door een nauwelijks omschreven ,,aanzetting tot religieuze haat'' strafbaar te maken, vormen allebei een bedreiging voor de meningsvrijheid. Op die manier zijn de Britten in een surreële situatie beland: ze vertrouwen erop dat niet-verkozen leden van het Hogerhuis en de conservatieven in de bres springen voor hun vrijheden.

Intussen, aan de overkant van het Kanaal, heeft Frankrijk net de noodtoestand van twaalf dagen tot drie maanden verlengd. De oorzaak daarvan ligt elders, maar het gevolg is eveneens een uitholling van de vrijheid. De minister van Binnenlandse Zaken, Nicolas Sarkozy, dreigt ermee rel schoppende jongeren terug te sturen naar hun ,,land van herkomst'', ook al hebben ze daar nooit gewoond, hebben ze er wellicht niemand die hen zal opvangen en spreken ze misschien niet eens de taal. De Franse gedetineerden uit Guantánamo zijn terug naar huis gebracht, maar werden in Frankrijk opnieuw opgesloten.

Het feit dat de Franse republiek de islamitische hoofddoek op school verboden heeft, is een andere, relatief gezien gematigde maar symbolisch gezien belangrijke - en volkomen contraproductieve - schending van een individuele vrijheid. We hebben dus bij de drie klassieke vaandeldragers van de westerse vrijheid - Amerika, Frankrijk en Engeland - een uitholling van de vrijheid kunnen vaststellen. Uiteraard mogen we niet naïef zijn. Zoals we op zeven juli in Londen gemerkt hebben, en daarvoor ook in Madrid en New York en op Bali, zijn er nieuwe en afschuwelijke vormen van bedreiging ontstaan. Zoals de uitmuntende progressieve filosoof Isaiah Berlin ons nooit laat vergeten: we kunnen niet alle goede dingen tegelijkertijd hebben. We moeten een keuze maken tussen wenselijke algemene verworvenheden, en de keuze tussen vrijheid en veiligheid is een van de meest fundamentele in de politiek. De totalitaire regimes uit de twintigste eeuw beloofden meer veiligheid in ruil voor minder vrijheid. In een liberale democratie leggen we ons over het algemeen neer bij minder veiligheid in ruil voor meer vrijheid.

Nu we geconfronteerd worden met zelfmoordterroristen die in de jihad geloven, moeten we dat evenwicht opnieuw overwegen en misschien bijstellen. Hoewel strengere veiligheidscontroles op luchthavens, in treinstations en openbare gebouwen ergerlijk zijn, neem ik aan dat ze noodzakelijk zijn. In tegenstelling tot veel Britse progressieven ben ik ook van mening dat Groot-Brittannië een identiteitskaart moet invoeren, op voorwaarde (en dat is wel doorslaggevend) dat ze behoorlijk werkt en we ook echt controle hebben over de informatie die erop opgeslagen wordt. Als ik lees dat de Britse veiligheidsdienst MI5 nog eens achthonderd spionnen aanwerft om de dreiging van het moslimterrorisme te bestrijden, verontrust dat me - maar ik zie ook wel in waarom het gerechtvaardigd is.

Maar in ieder geval, we moeten ervan overtuigd worden dat een inkrimping van onze vrijheid zal leiden tot een evenredige toename van onze veiligheid.

Het is dan ook onvergeeflijk als een maatregel ons zowel minder vrij als minder veilig maakt. De laatste tijd zijn er zo al te veel doorgevoerd: ingrepen die zelfmoordaanslagen moeten voorkomen, maar er uiteindelijk nog meer tot gevolg hebben. Toen de Amerikaanse filosoof Allen Wood onlangs in Oxford de lezingen van Isaiah Berlin voorstelde, merkte hij op dat ,,de doodstraf zinloos is bij zelfmoordterroristen''. Dat was niet alleen een lichtjes morbide filosofische grap; er schuilt ook een diepere waarheid in. Zoals Sir Ian Blair, hoofdcommissaris van de Londense politie, onlangs nog opmerkte: de grote uitdaging voor de beleidvoerders, maar ook voor het algemene beleid in het Westen na 9/11, is omstandigheden in het leven roepen waardoor mensen helemaal geen zelfmoordaanslagen meer willen plegen.

Misschien moeten we een les trekken uit de voorbij eeuw. Met zijn bondige samenvatting - ,,De vrijheid heeft gezegevierd'' - zat die Amerikaanse schrijver er eigenlijk nog niet zo ver naast. We hebben de koude oorlog niet gewonnen dankzij een van de clandestiene moordpartijen of smerige trucjes van de CIA. De drijfveer was het onweerstaanbare voorbeeld van vrije, welvarende en gezagsgetrouwe maatschappijen. Dat is meer waard dan duizend kernbommen of bommenwerpers. Er bestaat geen enkel krachtiger wapen dan vrijheid door recht.

(De auteur is historicus en de directeur van het European Studies Centre in St. Antony's College in Oxford.)

Vertaling Home Office www.freeworldweb.net


DS, 18-11-2005

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB