Weg met het ouderwetse riool - Bacterietechniek biedt alternatief voor verspillend watercloset


Het bedrijfsleven heeft het levenswerk van Gatze Lettinga al lang omarmd. Waarom worstelen we thuis dan nog met zo'n klassiek toilet?


Zijn vrouw had die ochtend nog zo gezegd: je gaat het toch niet weer over riolen hebben, hè. Maar voor Gatze Lettinga (70), emeritus hoogleraar milieutechnologie aan Wageningen Universiteit, is het riool nu eenmaal meer dan een grote pijp in de grond waar af en toe wat doorheen spoelt. Hij weet precies hoe je biomassa, fecaliën, urine of afvalwater duurzaam moet verwerken.

Het riool is voor hem ook een symbool van macht. Waterschappen en gemeenten zijn in de greep van een leger van ingenieurs, betonbouwers, fabrikanten van pompen en aannemers, meent hij. Deze rioolbouwers proppen op onze kosten de grond vol met kilometers buis en verdienen daar flink aan. „Temeer daar die boel na veertig jaar weer vervangen moet worden. Natuurlijk, ook ik weet dat er voordelen aan een riool zitten. Maar over de nadelen hoor je niemand.”

Als milieutechnoloog kan Lettinga je die nadelen haarfijn uitleggen. Een keer het toilet doorspoelen en daar gaat weer tien liter kostbaar water bijvoorbeeld. Of wat te denken van die dure, ingewikkelde zuiveringsinstallaties die bovendien energie vreten? En dan hebben we het nog niet gehad over het zuiveringsslib, waarvoor niemand een goede toepassing weet.

Het kan ook anders, heeft Lettinga bewezen, en duurzamer: het afval concentreren en laten uitrotten. Dat is het principe van de anaërobe zuiveringstechniek die Lettinga in Wageningen vanaf 1970 ontwikkelde. Dankzij die techniek wordt afvalwater een bron van hoogwaardige grondstoffen.

Het is een baanbrekende techniek waarvoor Lettinga in 2000 de Shell-duurzaamheidsprijs kreeg en waarvoor hij deze maand in Los Angeles de prestigieuze Amerikaanse Taylor-prijs voor milieutechnologie in ontvangst mag nemen.

Bij anaërobe zuivering gaan bacteriën in bioreactoren afvalstromen te lijf, zonder dat er zuurstof aan te pas komt. De bacteriën zetten de organische bestanddelen van het afval om in bruikbare reststoffen, zoals methaangas en compost. Zou Nederland alle huishoudelijke afvalstromen met Lettinga's bacterietechnieken verwerken, dan levert dat genoeg methaangas op om 80.000 huishoudens van energie te voorzien. De geconcentreerde meststoffen kunnen in de landbouw worden gebruikt. En op spoelwater is jaarlijks 175 miljoen kuub te besparen. Dus waar wachten we op?

Maar zo eenvoudig gaat het niet, leert de ervaring van Lettinga. „Wij hebben jarenlang in het buitengebied gewoond van Heerenveen. Vier huizen in een bos, langs een stille weg. En daar wilden ze ons opschepen met zo'n hele dure persleiding. Krankzinnig natuurlijk. Daar heb ik me dus tegen verzet. Dat heb ik geweten! Gemeentelijke instanties worden dan nerveus en sturen hun juristen op je af.”

Uiteindelijk lukte het Lettinga een aansluiting op het hoofdriool te voorkomen en in eigen beheer alle afvalstromen te verwerken. Maar een maand na zijn vertrek uit Heerenveen was zijn oude woning al op het riool aangesloten. Dat is tekenend, vindt de milieutechnoloog.

Toch, voorspelt Lettinga, keert het tij. Duurzaamheid staat op de kaart en inmiddels is in een nieuwe woonwijk van Sneek een demonstratieproject ontwikkeld met anaërobe afvalverwerking. Daarvoor werken de gemeente, Wetterskip Fryslân, het bedrijfsleven en de Wageningen Universiteit samen. En net als in de jaren zeventig, toen Lettinga's bioreactor werd ontdekt door bedrijven als CSM en Avebe, zal ook dit keer het bedrijfsleven zijn kansen ruiken, verwacht de milieuwetenschapper. „Projectontwikkelaars zullen spoedig ontdekken dat het een ideale oplossing is voor hotels, scholen, flats en recreatieterreinen. En het kan relatief simpel: Iedereen een vacuümtoilet, zoals in het vliegtuig, waarvoor je per spoelbeurt slechts een halve liter water nodig hebt. Alle fecaliën kunnen dan centraal worden opgevangen en afgevoerd naar een bioreactor. En voor een flat hoeft die niet veel groter te zijn dan twintig kuub. Zeer compact, zonder overlast. Hier liggen enorme kansen voor duurzame verwerking van afvalstromen. Kansen ook om flink op kosten te besparen.”


Rioolverbond van betonboeren en ingenieurs frustreert duurzame oplossingen

De opmars van riolen in stedelijke gebieden in de Derde Wereld heeft dramatische gevolgen, zegt de Wageningse milieuwetenschapper Gatze Lettinga. „In India bijvoorbeeld kunnen de meer gegoeden dankzij het riool hun afval kwijt, door de arme massa ermee op te zadelen. Die riolen lozen hun stinkende inhoud op het oppervlaktewater, want geld voor zuiveringsinstallaties is er niet. En zo ontstaan enorme problemen.”

Het oppervlaktewater raakt als bron van drinkwater bijna onbruikbaar. Ziektekiemen verspreiden zich zo over grote gebieden, wat de landbouw schaadt, analyseert de milieutechnoloog.

En waarom wordt voor zo'n aanpak gekozen? Heus niet om de mensheid uit de ellende te helpen, denkt Lettinga. „Het is allemaal business. Je kunt mij niet wijsmaken dat die experts niet weten wat voor schade ze aanrichten. Terwijl de milieuvervuiling vóór de introductie van die prestigieuze spoeltoiletten binnen de perken werd gehouden met traditionele systemen als de septic tank. Zo'n tank werkt prima, zolang je er maar geen grote plassen water bij doet.”

Het wereldwijde succes van riool en watercloset frustreert de opmars van de veel goedkopere, duurzame anaërobe techniek. In de Verenigde Staten is het ’rioolverbond’ van consultants, ingenieurs, betonboeren al oppermachtig, wat erg pijnlijk is voor Perry McCarty, de grote man van de anaërobe zuiveringstechniek in de VS en de inspirator van Lettinga.


Trouw, 17-04-2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB