Gemeenschap


Nadat premier Balkenende had aangegeven dat Nederlanders vaak van een negatieve grondhouding blijk geven, kreeg hij half Nederland over zich heen. En waarom eigenlijk, vraagt columnist Bas Heijne zich af.


Er is op de wereld geen volk dat zo bedreven is geraakt in zeuren en zeiken, nergens vind je burgers die zo snel het gevoel hebben dat de ander hen te na komt. Tegen het einde van ieder jaar trekt een stoet van cabaretiers over de buis die ons onze gruwelijke verwendheid inpepert, ons tergende materialisme en ons onvermogen om ons serieus met de wereld bezig te houden. We zijn hopeloos in onszelf gekeerd, verslaafd aan trivia, in de ban van eigenbelang. Die uitzendingen trekken miljoenen kijkers, dus ergens moet een snaar geraakt zijn. Ook de televisiereclame heeft van de afgunstige, zeurende Nederlander inmiddels een hilarisch stereotiep weten te maken. Verongelijktheid is inmiddels heilig verklaard; wie er kritische vragen op loslaat, roept een volksgericht over zichzelf af. Hetzelfde is aan de hand met die nieuwe mantra van de hardwerkende Nederlander. Dat is hypocriet, want je kunt over Nederlanders veel zeggen, maar niet dat ze hard werken. In geen enkel ander land wordt zoveel in deeltijd gewerkt. Hoogopgeleide vrouwen zijn de arbeidsmarkt niet op te slaan. Nederlanders dénken dat ze hard werken, dat is iets anders. Het voert allemaal terug op een raadselachtige paradox, die de bestuurlijke elite van Nederland uit de slaap houdt: waarom blijven zoveel Nederlanders ontevreden, terwijl de meeste cijfers aanleiding geven tot optimisme? Waarom vooral zien de meeste burgers hun eigen leven als gelukkig, terwijl ze, wanneer het gaat over de staat der Nederlanden, bevangen worden door een inktzwart, soms zelfs apocalyptisch pessimisme? Tussen het eigen bestaan en de maatschappij gaapt dus kennelijk een onverklaarbaar diepe kloof; de laatste wordt in steeds hogere mate als vijandig, ziek of ontredderd gezien. Wie die aanhoudende onvrede in kaart probeert te brengen, ziet al snel het patroon. De burger zelf vindt dat hij het goed doet, het zijn de anderen die maatschappelijk tekortschieten. Dat is de Hollandse paradox: ik wil wel, maar de ander wil niet. Ik zie wel wat er mis is, maar de ander doet er niets aan. De ander doet niet mee, heeft alleen oog voor zichzelf of onttrekt zich aan zijn verantwoordelijkheid als burger of bestuurder. Zo kan de komische situatie ontstaan waarin burger en de politiek elkaar op hetzelfde moment een fataal gebrek aan betrokkenheid verwijten. De klacht van Balkenende werd dan ook meteen keihard teruggespeeld: de burger schiet niet maatschappelijk tekort, maar hijzelf. Alle uitingen van onvrede en verontwaardiging kun je daarop terugvoeren, of het nu gaat om de graaiers aan de top, de moslims met hun misplaatste superioriteit, de hufters op straat, de ambtenaren met hun bureaucratie. Iedereen heeft het gevoel er alleen voor te staan - in een grote boze onverschillige wereld. Men verlangt hevig naar een gemeenschap, maar de ander doet niet mee. En zo ontstaat onwillekeurig een nieuw, zuiver negatief gevoel van gemeenschap, waarbij men elkaar in gijzeling houdt met wederzijdse beschuldigingen van onwil en nalatigheid.

Bas Heijne is redacteur van NRC Handelsblad. De volledige column vind je op:

www.nrc.nl/heijne


DS, 16-06-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB