Waarom Homans een punt heeft


Of we dat nu willen of niet, het zit in onze natuur om de eigen groep af te schermen, net zoals we van nature altijd naar status zullen streven, schrijft Mark Nelissen. Ontneem je een minderheidsgroep de motivatie om meer status te verwerven, dan berokken je die groep net schade.


Tot spijt van wie het benijdt, heeft minister Liesbeth Homans (N-VA) gelijk met haar analyse dat het gepamper van allochtonen een slecht signaal is. Laten we even het politieke steekspel terzijde schuiven en het probleem bekijken vanuit de fundamentele beweegredenen van ons sociaal gedrag. Dat wordt mee gestuurd door twee diepgewortelde krachten: de groepsgeest en de status. Wij proberen ons doen en laten op een rationele, weloverwogen manier te dirigeren, maar omdat ons dat slechts zeer gedeeltelijk lukt, moeten we onze stevig verankerde menselijke aard goed leren begrijpen.


1. De groepsgeest

Nog meer dan de meest sociale diersoorten die we kennen, is de mens gebonden aan een samenleving met een uitgebreide samenwerking. Heel de evolutionaire menswording is erdoor gekenmerkt en het zit expliciet gecodeerd in onze genen.

Samenleven houdt in dat de groep waartoe je behoort, duidelijk afgebakend wordt. Die groep is vandaag geen stam meer, maar is vervangen door een mengelmoes van clubs, landen, culturen, religies. Je kan ze zien als kringen die elkaar overlappen. Elk van ons wordt gestuwd naar het lidmaatschap van een kring, liefst meer dan een. Uitsluiting is een van de pijnlijkste sociale straffen, want de groep biedt bescherming, hulp en warmte. Daarom wordt hij gekoesterd en verdedigd. De groep wordt begrensd door een lidkaart, een overtuiging, een landsgrens, een geloof, een cultuur. Binnen de grenzen komen we op voor elkaar, buiten de grenzen hoeden we ons voor gevaar. Vandaag niet meer relevant? Juist, maar dat weten die stuwkrachten niet. Dat is de basis van het vaak vervloekte wij-zij*denken. Het heeft ons honderdduizenden jaren beschermd en is nu een probleem. Dus schaffen we het af, wordt steeds weer herhaald. Onzin natuurlijk, je kunt honger, verliefdheid of hunker naar geborgenheid ook niet afschaffen. In de genen ingebakken gedragsstelsels kan je niet wegstemmen. Je kunt ze wel bestuderen, begrijpen en proberen ermee om te gaan.

Een betere oplossing dan afschaffen, is de wij- en zij-kringen veranderen, verleggen, uitbreiden. Als in jouw samenleving met een eigen cultuur een kleinere kring met een andere cultuur groeit, zal het wij-zij-denken constant aangewakkerd worden. Elk geblust brandje wordt gevolgd door het oplaaien van een ander. De enige oplossing bestaat erin de kleinere kring binnen de grotere op te nemen, de vreemde cultuur binnen de onze.

En daar schuilt een grote denkfout van velen die het weliswaar goed voorhebben met onze samenleving, maar hun wens voor realiteit nemen: culturen kun je niet mengen zonder ze grondig te veranderen, te verrijken en te verarmen. Moet de kleinere kring dan maar zijn cultuur en religie opgeven? Nee, ook dat niet. De minderheid moet haar grenzen laten vervagen, minder afbakenende signalen uitzenden. Ze moet daar zelf aan werken. Laten we niet vergeten dat discriminatie en racisme in twee richtingen werken en door beide kanten aangepakt moeten worden.


2. De status

De tweede diepgewortelde kracht die ons sociale leven stuurt, is de hiërarchische rangorde. Geen enkele drijfveer in ons gedrag is zo determinant als het streven naar status, zelfs seks niet. Ook dat heeft oeroude, universele wortels en is uitvoerig uitgeschreven in ons genoom. Status doet zich voor als een trede van een trap, en dat binnen elke kring waarvan je lid bent. Zie het als een reeks overlappende cirkels waarbinnen telkens een ladder staat, waarop iedereen zo hoog mogelijk probeert te klimmen. Die ladder is bij de mens een complex begrip geworden, met een mengeling van macht, geld, kunde, verworven aandacht, zelfs schoonheid. Een hogere plaats op de ladder verwerven gebeurt zelden automatisch, het vraagt veel inzet. Onze samenleving geeft hier niet snel cadeaus. Er is zoveel te winnen bij een statusverhoging dat de concurrentie steeds verder opgedreven wordt. Maar als onze samenleving wel cadeaus geeft op een ander gebied, financieel bijvoorbeeld, blokkeer je de motivatie voor de inspanning om hogerop te klimmen. Homans heeft gelijk als ze zegt dat net dat discriminatie is. Te veel cadeaus geven, is gelijk aan pamperen. Het is leuk op de korte, maar schadelijk op de lange termijn. Ik vertel niets nieuws, de tactiek is gebruikt door de katholieke kerk, de biefstuksocialist, de manager die werknemers wil kalm houden.

Als je pamperen vervangt door een aanmoediging om de geboden kansen te grijpen om meer status te verwerven, zal dat de allochtoon op zo’n niveau brengen dat hij de slachtofferrol niet meer hoeft aan te wenden. In ons land zijn de advocaten, politici, wetenschappers, kunstenaars met een migratie-achtergrond het levende bewijs dat dit werkt. Als hun voorbeeld wordt gevolgd door elke allochtoon, verdwijnt zijn achterstand, vervagen de grenzen van zijn kring en kan hij zijn religie behouden.

Het is een win-win-situatie.


Mark Nelissen, gedragsbioloog, emeritus professor bij de Universiteit Antwerpen

DS, 25-04-2016

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB