‘Stel de vaccins vrij van patentbescherming, en iedereen wint’


Hoelang is de westerse weigering om de vaccinpatenten vrij te geven nog houdbaar? ‘Een golf van publieke verontwaardiging is de enige manier om de zaken in beweging te krijgen’, denkt ontwikkelingseconome Jayati Ghosh.


Ondanks oproepen van internationale instanties, ontwikkelingslanden en economen zijn de westerse landen niet bereid om vaccins tijdelijk vrij te stellen van patentbescherming. Binnen de zogenaamde TRIPS-raad van de Wereldhandelsorganisatie staat het Westen recht tegenover een groep ontwikkelingslanden onder leiding van India en Zuid-Afrika. De Indiase ontwikkelingseconome Jayati Ghosh, die lesgeeft in de VS, vindt dat onbegrijpelijk.


Waarom is die patentvrijstelling zo belangrijk?

‘De pandemie kan niet overwonnen worden, zolang niet de hele wereld gevaccineerd is. Omdat er telkens nieuwe mutanten ontstaan, is het onontbeerlijk om zoveel mogelijk mensen te vaccineren. Als we de vaccins tijdelijk vrijstellen van patentbescherming, kunnen ze door veel meer bedrijven geproduceerd worden en is de wereldbevolking sneller gevaccineerd. Als ook de productietechnologie ter beschikking wordt gesteld, zou volgens de VN en de Wereldgezondheidsorganisatie dit jaar nog 60 procent van de wereldbevolking gevaccineerd kunnen worden. Heel wat bedrijven staan klaar om de productie op te drijven.’


Hoe verklaart u dat de westerse landen dit tegenhouden?

‘De landen die ertegen zijn, huisvesten de grote farmaceutische bedrijven op hun grondgebied. Het gaat onder meer om de Verenigde Staten, de Europese Unie, Canada en Australië. De lobby van de farmabedrijven is erg machtig. Daarom blokkeren die landen het voorstel om de patentbescherming tijdelijk op te heffen, ook al gaat dat tegen hun eigen belang in.’


Waarom gaat dat tegen hun eigen belang in?

‘Omdat ook zij met tekorten kampen. De Europese Unie zou sneller kunnen vaccineren als er meer vaccins geproduceerd worden. Maar dat gebeurt niet, omdat de controle over de vaccinproductie in handen blijft van de grote farmaceutische bedrijven. Die stellen alles in het werk om hun winsten te beschermen. Een bedrijf als Pfizer maakt daar geen geheim van.’


Een tegenargument is dat het opheffen van de patentbescherming innovatie in de farmaceutische sector kan ondermijnen. En het is toch die innovatieve kracht die de snelle ontwikkeling van de vaccins heeft mogelijk gemaakt?

‘Dat is een absurd argument. Niemand vraagt een permanente opheffing. Het voorstel is om een uitzonderlijke maatregel te treffen in het kader van een noodsituatie.’


Wat zou er nodig zijn om de houding van de westerse landen te veranderen?

‘Ik denk dat een golf van publieke verontwaardiging de enige manier is om de zaken in beweging te krijgen. Nu wordt de kwestie alleen aangekaart door ngo’s en hier en daar wat media. Hier op de universiteit weten zelfs mijn collega’s amper wat er op het spel staat.’


Westerse politici hebben aanvankelijk grote beloften gedaan over de noodzaak om iedereen toegang te geven tot de vaccins.

‘Als er genoeg druk wordt uitgeoefend, zal snel genoeg duidelijk worden dat de huidige standpunten niet verdedigbaar zijn. De enige verklaring die ik ervoor kan bedenken, is de druk die grote farmabedrijven achter de schermen uitoefenen.’


Hoe verklaart u dat de lobby van de farmabedrijven zwaarder doorweegt dan morele overwegingen en de volksgezondheid?

‘Ik kan alleen maar besluiten dat het westerse imperialisme nog alive-and-kicking is. Hoe verklaar je anders dat niemand er verder aanstoot aan neemt en het Westen hier gewoon mee wegkomt?’


Misschien is het ook een vorm van vaccinnationalisme: politici beschermen in de eerste plaats de belangen van hun eigen bevolking.

‘Maar dat doen ze nu juist niet. Want als de vaccins vrijgesteld worden van patentbescherming, wint iedereen. Ook in het Westen kan dan sneller worden gevaccineerd.’


Is de vrijstelling van de patentbescherming voldoende om de productie een versnelling hoger te schakelen, of is er meer nodig?

‘Er is meer nodig. De technologie om de vaccins te produceren, moet worden overgedragen, maar daar zijn de farmaceutische bedrijven nu ook niet toe bereid. Ook de grondstoffen moeten beschikbaar zijn. Dus, nee het is niet genoeg, maar het is wel een noodzakelijke eerste stap. Zonder die eerste stap zal er hoe dan ook niets veranderen.’


Er wordt gesproken over een mogelijke koerswijziging van Joe Biden. Hoe schat u dat in?

‘Als Biden de vrijstelling van de patentbescherming steunt, zal de rest snel volgen. Kijk naar wat er rond de minimumbelasting voor bedrijven is gebeurd: de Verenigde Staten zijn toonaangevend. Maar het zal een dubbeltje op zijn kant zijn. De overheid en het bedrijfsleven zijn in de VS nog maar al te vaak twee handen op één buik.’


DS, 27-04-2021 (Ruben Mooijman)