Onderwijsbond: schoolleiding zet docenten onder druk om cijfers op te krikken


Schoolbesturen zetten docenten in het voortgezet onderwijs regelmatig onder druk om cijfers op te hogen. Ze moeten bijvoorbeeld de normering aanpassen of een herkansing aanbieden. Dat blijkt uit onderzoek van de Algemene Onderwijsbond (AOb).


Niet lager dan een 5 geven of de normering aanpassen na tegenvallende resultaten: docenten ervaren regelmatig druk vanuit de schoolleiding om de cijfers op peil te houden. Dat blijkt uit een onderzoek van de Algemene Onderwijsbond (AOb), dat werd gepubliceerd in het Onderwijsblad van de AOb. In het onderzoek stond de autonomie van de leraar centraal. Zeker 580 leraren deden mee. Ook kon het Onderwijsblad notulen van een schoolleiding inzien.

Eén voorbeeld uit het onderzoek schetst de situatie. Een docente van een vmbo-school in het midden van het land vertelt dat deze school een jaarlijks gemiddelde hanteert: het gemiddelde van elke klas moet aan het eind van het jaar uitkomen op een 6,5. Toen de cijfers van haar klas onder dit gemiddelde bungelden, kreeg ze vanuit het schoolbestuur de opdracht hier iets aan te doen.

Een docent heeft dan een aantal keuzes: de toetsen makkelijker maken, meer herkansingen aanbieden of de normering aanpassen. De docente koos voor de laatste optie. Dat betekent dat je minder punten hoeft te halen om een voldoende te krijgen.


Autonomie wettelijk vastgelegd

De druk vanuit het schoolbestuur is in strijd met de Wet op het voortgezet onderwijs: die bepaalt dat alleen de leraar verantwoordelijk is voor de beoordeling van prestaties. Waarom buigen docenten dan toch voor de druk van boven?

Jelmer Evers, die vice-voorzitter is van de AOb en zelf zeventien jaar voor de klas stond, ziet dat de afhankelijkheidsrelatie een rol speelt. “Het is best lastig om die druk te weerstaan. Als docent zit je in een kwetsbare positie, omdat het om de verhouding werkgever-werknemer gaat. Het gaat toch om baanbehoud. En veel scholen hebben de rechten van docenten niet vastgelegd in een professioneel statuut, wat wettelijk wel moet. Of docenten zijn zich niet bewust van hun autonomie in de toetsing.”


Marktwerking in het onderwijs

Dat schoolbesturen druk voelen om de cijfers hoog te houden, komt mede door de inrichting van het onderwijssysteem. Scholen krijgen een vast bedrag per leerling, waarmee materiële- en personeelskosten worden gedekt. Daardoor geldt: meer leerlingen betekent meer inkomsten. Een soort marktwerking, dus? “Ja, er is marktwerking in het onderwijs sinds de jaren negentig”, reageert Evers.

“Scholen krijgen inderdaad per leerling een bedrag. Daardoor mogen cijfers niet tegenvallen, want dan bestaat het risico dat minder leerlingen zich het volgende jaar aanmelden. Het komt erop neer dat je als bestuur de instroom van leerlingen gelijk wil houden.”

Schoolbesturen moeten dus voldoende inkomsten genereren, maar ook kwaliteit leveren. Dat wringt. De normering te snel ophogen met het oog op voldoende aanmeldingen heeft namelijk effect op de onderwijskwaliteit. “De kwaliteit toets je ook door een bepaald type antwoorden te vragen van leerlingen”, zegt Evers. Denk bijvoorbeeld aan het uitleggen van een oorzaak-gevolgrelatie, of antwoorden die kritisch denkvermogen vereisen. Als een leerling dit niet beheerst en door een aangepaste normering toch een toets haalt, geeft dit een vertekend beeld van de onderwijskwaliteit. “Maar dit probleem kun je niet alleen bij besturen neerleggen, dat ligt ook bij de politiek.”


Druk van ouders

Ook ziet Evers een opwaartse druk van ouders om hoge cijfers te halen. “Onder ouders leeft vaak dat ze willen dat hun kind een hoge opleiding geniet. Het liefst willen ze havo-vwo voor hun kind, zodat ze naar de universiteit kunnen. Als er slechte cijfers zijn, moet je als leiding ook maar je poot stijf zien te houden. Want die druk vanuit ouders wordt uitgeoefend op het schoolbestuur.”

“Het is ook niet zo gek”, merkt Evers op. “Nederland is een diploma-maatschappij en voor de kansen op de arbeidsmarkt maakt het echt uit welk papiertje je haalt. En als ouder wil je de beste startpositie voor je kind. Maar de druk om cijfers op te hogen, gaat echt ten koste van de kwaliteit.”


Ander systeem

Evers vindt dan ook dat het huidige onderwijssysteem niet werkt. “Voor de jaren negentig werd het lerarensalaris vaak door de overheid betaald. Daardoor hadden leraren meer autonomie en hadden ze een sterkere positie tegenover schoolbesturen. Er is bijna geen ander land waar de marktwerking in het onderwijs zo ver is doorgeschoten als in Nederland, waardoor deze nare dynamiek ontstaat. Die is voor niemand goed: niet voor leraren én niet voor bestuurders.”

Maar breken met het onderwijssysteem gaat niet zomaar en dus benadrukt Evers dat het belangrijk is dat leraren zich verenigen. “Ze kunnen het toetsbeleid in docentenberaden bespreken en hier afspraken over maken. Bijvoorbeeld wat het beleid is als de leiding vraagt om de normering te veranderen. Dan opereer je niet als werknemer, maar als collectief.”


Trouw, 02-10-2023 (Jasmijn Huisman)