“Het verdwijnen van insecten zou meteen een ravage aanrichten”

Insecten hebben hun imago tegen, zegt entomoloog Anne Sverdrup-Thygeson. Met haar nieuwe boek wil ze laten zien dat juist insecten de wereld draaiende houden.

De ogen van Anne Sverdrup-Thygeson (52) gaan zoekend langs de grillige lijnen van de boomstam. Haar hand rust op de enorme boomschors van de plataan. De Noorse hoogleraar insecten*ecologie bracht net haar boek ‘Terra Insecta’ uit.

Haar boek komt uit in negentien talen. De Noorse is zelf een bewonderaar van de soort die ze onderzoekt en die de wereld draaiende houdt, of, in haar eigen woorden ‘het tandwiel is in de natuur die de wereld als een klok laat tikken’.

Het insect is klein, maar zijn daden zijn groot, vindt Sverdrup. En de wezens worden in haar ogen niet op waarde geschat. Insectenpopulaties zijn de voorbije eeuw sterk uitgedund. In minder dan dertig jaar tijd verdween meer dan driekwart van alle vliegende insecten. De oorzaken? Overmatig gebruik van insecticiden, verstedelijking, de manier waarop we landbouw bedrijven en klimaat*verandering.


In haar majestueuze vertrek in Hotel Ambassade schenkt Sverdrup water in. Twee speldjes trekken haar bruingrijze, golvende haren strak in een middenstreep. Vanaf haar shirt kijkt een Aziatische boktor, een kever uit de familie boktorren, je recht aan. Als jong meisje speelde ze al in de natuur met insecten en bouwde ze dammetjes en huisjes, vertelt Sverdrup. “Ik had al snel geleerd om niet zo hysterisch te worden rond insecten.”

Insecten redden dagelijks ons leven, schrijft u in uw boek. Is dat niet een beetje gechargeerd?

“Zeker niet, dat gebeurt op allerlei manieren. Zo zijn ze te vergelijken met een schoonmaakteam, die rol nemen zij op zich in de natuur. Ook bestuiven ze, en staan ze op het menu van vogels en vissen tot amfibieën en reptielen. Insecten lijken op ons en wetenschappelijk onderzoek naar hun functioneren draagt bij aan medische vooruitgang. Nog zoiets: in de tijd van Napoleon wisten ze al dat je maden kunt gebruiken voor het schoonmaken van complexe wonden.

“Genetisch hebben we meer gemeen met insecten dan we denken. Wist je dat honingbijen tot vier kunnen tellen? Of dat wespen *elkaar als individu kunnen herkennen op basis van hun gezicht? Ook inspireren ze architecten bij het ontwerpen van gebouwen. Door de werkwijze van termieten af te kijken kunnen die energiezuinig bouwen.”

Op internet kan je een kit kopen waarmee je een kakkerlak op afstand kunt besturen. Waar komt die onverschilligheid tegenover insecten vandaan?

“Ze voelen voor ons zo waardeloos aan vergeleken met de rest van het dierenrijk, omdat ze zo anders lijken. We begrijpen hen niet. Ze hebben een eenvoudigere bouw dan de mens. Maar ook al hebben ze een brein ter grootte van een sesamzaadje, toch zijn ze in staat wonderlijke zaken te verrichten. We denken te veel vanuit ons perspectief als mens. We geloven nog steeds dat insecten niet in staat zijn pijn te ervaren, zoals de mens. Maar dat betekent niet dat we een vrijbrief krijgen om met ze te doen wat ze willen. Hun grootte speelt hen parten. Hoe groot je brein is of hoe groot je lichaam is, zou niet de waarde van een wezen moeten bepalen.

“Veel mensen zijn bang voor insecten, maar de meeste zijn niet echt gevaarlijk. Ja, wespen kunnen gevaarlijk zijn als je allergisch bent, maar dat is ook zo bij noten. En van noten zijn we niet bang toch?
“In tropische regio’s vormen insecten een gevaar: ze brengen ziektes over. Malaria bijvoorbeeld. Waarom we dan toch overal ter wereld insecten vrezen? Misschien omdat het wendbare wezentjes zijn, die snel bewegen? Een insect dat je been opkruipt, geeft een oncomfortabel gevoel. Insecten voelen als indringers. Dat is iets intuïtiefs.”

Drie van de tien plagen van Egypte in de Bijbel zijn insecten: vliegen, sprinkhanen, luizen. Gaat de afkeer al zo lang terug?

“Ja, het bewijst dat ook toen al de appreciatie heel laag was. Mensen wisten weinig over wat insecten voor hen doen. De meeste van de honderdtal bijbelpassages waarin insecten voorkomen zijn negatief. Maar er is ook de *bekende tekst: ‘Ga tot de mier, gij luiaard! Zie haar wegen, en word wijs’. We moeten een voorbeeld nemen aan de mieren, omdat ze hard werken.

“Er is ook het bijbelverhaal over het mirakelvoedsel, manna genoemd, wit spul dat naar honing smaakte. Toen de Israëlieten door de woestijn reisden, zou God dit goedje ’s nachts uit de lucht hebben laten vallen. Op dat voedsel konden ze overleven.

“Biologen hebben hier een theorie over, dat schildluizen een soort gekristalliseerde honing produceerden, afkomstig van de boomsoort Tamarisk. Het zou dus kunnen dat het insecten waren die de Israëlieten hebben gered.”

Insecten doorstonden vijf periodes waarin soorten massaal zijn uitgestorven en ze *dwalen al zeker 479 miljoen jaar op aarde rond. Hoe slagen deze kwetsbare schepsels er telkens weer in te overleven?

“Het is een drievuldigheid. Ze zijn klein, flexibel en sexy en hebben een enorm vermogen om zichzelf op te bouwen. Dan zijn het ook nog veelzijdige, ingenieuze schepsels. Sommigen kunnen zuigen, anderen vliegen, nog anderen kunnen kauwen. Ze kunnen op heel wat plaatsen overleven en zeer uiteenlopende dingen eten. Anders dan planten, zijn ze in staat zich te verplaatsen.”

Hoe bedoelt u, sexy?

“Met sexy bedoel ik vooral dat ze zich op gigantische schaal kunnen voortplanten. Een voorbeeld: plaats twee fruitvliegen een jaar lang in ideale omstandigheden en ze produceren 25 generaties. Neem je dan alleen de vijfentwintigste generatie, en tel je die, dan kom je op een septiljoen, een getal met 42 nullen. Bal je al die fruitvliegjes samen, dan zou die bal tot aan de zon reiken. Zo’n potentie hebben ze dus.”

Zullen ze de klimaatverandering ook over*leven?

“Het zullen de zeldzame soorten zijn die het moeilijk krijgen, terwijl de veelvoorkomende soorten zich juist zullen handhaven. Het gevolg daarvan? De zogenaamde ecologische homogenisering, waarbij de natuur over de hele wereld een eenheidsworst wordt.

“Door de opwarming van de aarde is in het regenwoud van Puerto Rico het aantal insecten sinds de jaren zeventig sterk gedaald. Er zijn scenario’s in Centraal-Amerika, een belangrijke plaats voor koffieproductie, waarin binnen een kwarteeuw de productie van koffie enorme klappen krijgt door een gebrek aan bestuivers. Maar ook andere gewassen, zoals chocolade komen op termijn in het gedrang.”

Dit jaar stelde de Europese Unie een totaalverbod in op pesticiden die gevaarlijk zijn voor bijen, de neonicotinoïden. Waarom nu pas?

“De pesticidenindustrie is een miljardenbusiness. Net als de tabaksindustrie en suikerindustrie die zeggen dat roken en zoetigheid niet schadelijk zijn, ontkent de pesticidenbranche dat haar product de gezondheid schaadt, in dit geval die van bijen. Ze beschikt over het geld om een mythe te promoten. Deze enorme lobby wil ons doen geloven dat pesticiden niet alleen ongevaarlijk, maar zelfs nodig zijn. Dat we geen keuze hebben. Wetenschappers en ngo’s voeren hier een bittere strijd tegen. Eentje met ongelijke middelen.

“Een andere reden dat we achterlopen met maatregelen tegen natuurschade, is dat onze referentiekaders verschuiven. Wat we als normaal beschouwen is aan verandering onderhevig. De natuur die ik ken uit mijn kindertijd is niet meer dezelfde. Voor kinderen die nu opgroeien is de aangetaste natuur het enige wat ze kennen. Zo schuift het beeld elke generatie op. De visser van deze tijd verwacht geen gekke schildpadden of bijzonder grote vissen aan te treffen in de oceaan, omdat hij die nooit heeft gezien. Maar zouden vissers uit de negentiende eeuw vandaag de oceaan opvaren, dan schrokken zij zich een ongeluk. Alle grote vissen uit hun tijd zijn verdwenen. We zijn ons dus niet altijd tijdig bewust van die ontwikkelingen, omdat die normaallijn geruisloos verschuift.”

Hoe ziet een wereld zonder insecten eruit? Een apocalyps?

“Zo’n Hollywoodscenario valt niet uit te sluiten. De precieze gevolgen zijn voor ons nog onbekend. Wat wel zeker is: het verdwijnen van insecten zou meteen een ravage aanrichten, de natuur zoals we die nu kennen zou uiteenvallen. De mens zou geen schijn van kans maken om te overleven. Bedenk even: minstens 60 procent van de vogels eet insecten. Ook vissen en wilde planten zouden voedsel mislopen.

“Stel de wereld voor als hangmat. Het verdwijnen van insecten is als de draden die een voor een uit de hangmat worden gehaald. Nu ligt de mens nog comfortabel in de mat, hier en daar een gat is geen probleem. Maar te veel gaten zorgen voor instabiliteit en de uiteindelijke verbrokkeling van het ecologische evenwicht. Zo zullen wij verdwijnen voor de insecten verdwijnen. Dat is zeker.”

Anne Sverdrup-Thygeson: ‘Terra insecta - Over de fascinerende beestjes die de wereld draaiende houden’
De Bezige Bij, 224 blz. € 19,99

Bron: De Morgen, 1 november 2018, https://www.demorgen.be/wetenschap/...chten-b18b73ac/