‘Politieke correctheid maakt ons dom’

Sebastien Valkenberg, Policor in de polder - hoe politieke correctheid Nederland dom maakt. Ambo|Anthos 224 blz.


In zijn boek Policor in de polder verzamelde Sebastien Valkenberg tientallen binnenlandse en buitenlandse voorbeelden van politiek correct denken. ‘Dat Amerikaanse gedoe steekt de oceaan over.’


Filosoof en publicist Sebastien Valkenberg omschrijft het belangrijkste begrip uit de titel van zijn boek - Policor in de polder - kernachtig: “Het is een klamme deken van conformisme en denkdwang”. Dat stemt de filosoof ‘mismoedig’. Toch wil hij er niet ‘apocalyptisch’ over doen en kiest hij voor een lichte toon in zijn boek.


Laten we bij de lichtheid beginnen. U verzamelde tientallen policor-casussen. Om welke schoot u in de lach?

“Niet bij een voorbeeld uit de polder, maar uit de VS. Daar lezen sensitivity readers schoolboeken voordat ze de markt op mogen. De proeflezers waren gevallen over een blinde die een berg bedwingt. Daar ging de rode viltstift doorheen: die blinde bergbeklimmer, dat kón niet, want het suggereerde dat je als je blind bent, gehandicapt bent. En de viltstift kraste nog eens: de stof zou scholieren bevoordelen die in een bergachtige omgeving wonen. Dat is je reinste Monty Python. Helaas lag mijn boek al bij de drukker toen er rumoer ontstond over de vertaling van Amanda Gorman door Marieke Lucas Rijneveld. Toen verging me het lachen, want ik zag opnieuw: dat Amerikaanse gedoe steekt de oceaan over.”

In zijn nieuwste boek betoogt Valkenberg dat dat ‘gedoe’ in Nederland al langer weerklank vindt. Waar politieke correctheid toe leidt, illustreert hij aan een kwestie van dit voorjaar: in een nieuwe Nederlandse vertaling van Dante’s De Hel werd Mohammed weggeretoucheerd, om tere moslimzielen te sparen. “Mohammed is uit de hel gered”, zegt Valkenberg cynisch, “maar de pausen branden nog. De pausen verdienden die plek, maar Mohammed, die voor een hele religie stond, is gered. Wat een redenering. Dat is de doorwerking van de fatwa (islamitische veroordeling, red.) die Rushie in 1989 getroffen heeft. De uitgever van Dante anticipeert op bedreigingen door moslims. Het kromzwaard hangt erboven.”


U schrijft ergens dat “islamisten de redactie van Charlie Hebdo uitmoordden. De literatuur mist ambassadeurs die zo assertief voor haar opkomen. Dat vergemakkelijkt oproepen om haar te kuisen.” Dient de literatuur het kromzwaard te heffen?

“​Integendeel. Ik pleit er zeker niet voor dat de letteren ook gaan dreigen met geweld. Wat ik wil is dat we teksten, bronnen juist geen geweld aandoen. Er geen modern moralisme en intolerantie op loslaten.”


Waar gebeurt dat wel?

“Dante is een voorbeeld en je houdt je hart vast als de Verenigde Staten ons voorland zijn. De Multicultural Affairs Advisory Board van de Universiteit van Columbia wil studenten niet confronteren met de Metamorfosen van de Romeinse dichter Ovidius, die schreef over verkrachtingen van mythologische figuren, want dat geeft een onveilig gevoel. Er zijn nog meer titels die het te verduren krijgen, zoals Gullivers reizen uit 1726, daar komen geslachtsdelen in voor, en John Bunyan zegt in zijn ‘Christenreize naar de eeuwigheid’ uit 1678 iets onaardigs over katholieken.”


En in ons land?

“Hier ligt Jan Wolkers onder vuur, wegens vrouwonvriendelijkheid. Zijn Turks Fruit (1969) is dus af, bij filmwetenschappen in Utrecht bekijken ze de verfilming niet meer klassikaal, u weet wel, de best bezochte bioscoopfilm ooit in Nederland. Te confronterend.”


Ach, dan kijk je toch naar een andere film? Bovendien, ik ken veel mensen die Turks Fruit niet hebben gelezen, daar word je toch niet dom van?

“Toch wel. Zo onthoud je studenten de mogelijkheid om te leren hoe ze om moeten gaan met confronterende teksten of beelden. Ze worden afgesneden van wat onze cultuur heeft gemaakt. De uitingen daarvan beoordeel je niet meer op hun kwaliteit, maar op basis van een benepen moralisme of op de mate waarin ze bijdragen aan progressieve idealen. Zo kun je veel films en boeken van voor 1975 wel afvoeren. Het is intolerant – policor dus.”
Valkenberg heeft het voorzien op een trio dat volgens hem samen optrekt en elkaar versterkt: veiligheidsmaatregelen – zie het afserveren van Wolkers – diversiteitsbeleid en identiteitspolitiek.

Die vergroten niet de beleden gelijkheid, meent Valkenberg. “Een Indiase docente internationaal recht in Tilburg kreeg in de evaluatie te horen dat ze slecht Engels sprak. Ze zei niet: ik ga mijn Cambridge certificate C1 (advanced level) halen. Nee, haar matige Engels was het product van haar culturele achtergrond en haar national origins. Ze voelde zich gediscrimineerd en respectloos bejegend. Zet dat eens af tegen de docent in Delft die in zijn college sprak van the carrot of two, steenkolenengels voor ‘de wortel van twee’. Van hem verlangen we dat hij iets aan zijn Engels gaat doen, hij kan zich niet verschuilen achter zijn Hollandse culturele achtergrond. En terecht.”


De Hollandse docent hoorde niet bij een ondervertegenwoordigde categorie, de Indiase wel.

“Dat vind ik een riskante redenering. Wie mag aanspraak maken op de status van minderheid? Ik denk dat je deze weg niet moet inslaan, het is een glibberig pad. Je zou namelijk ook het omgekeerde kunnen betogen: met zijn 17 miljoenen zijn we een piepklein landje, dus van een Nederlandse docent vragen om zich te bekwamen in de wereldtaal Engels is van een minderheid verlangen haar eigenheid op te geven.”


U werkt aan de Vrije Universiteit, misschien wel de meest kleurrijke universiteit van Nederland. Daarvan is het personeelsbestand geen afspiegeling. Dan is het toch niet zo gek dat de verkleuring daarvan een zetje in de rug krijgt?

Valkenberg kijkt zorgelijk. “Uw aanname is dat deze ongelijkheid het gevolg is van ongelijke behandeling. En dat deze gecorrigeerd dient te worden. Dat noem ik blauwdrukdenken. Laten we niet te snel grijpen naar vergaande maatregelen als positieve discriminatie; dikwijls is er ook een prozaïsche verklaring voor maatschappelijke verschillen. Zo komen de ouders van veel studenten uit Turkije en Marokko, ze zijn hier om economische redenen neergestreken. Geef ze eens ongelijk. Het motief voor de studie van hun kinderen past daarbij, ze worden liefst econoom of dokter. Bij mijn vakgebied, de filosofie, zie je ze niet, het idee is toch: daar verdien je straks je brood niet mee. Een begrijpelijke keus, laat individuen hun eigen afweging maken. Zo is bij sommige studies of in het personeelsbestand de ene groep meer vertegenwoordigd dan de andere. Door een assertief diversiteitsbeleid gaat iemands achtergrond een te grote rol spelen. Ik meende toch dat de wetenschap juist probeert te abstraheren van de toevallige persoonskenmerken. En juist die worden belangrijker, soms doorslaggevend. Dat is bedenkelijk. Als je de juiste achtergrond ontbeert, brokkelt je gezag af, heb je die wel, dan verwerf je extra spreekrecht.”

“Dat zag je bij hoogleraar Nederlands Lotte Jensen. Ze diende een voorstel in voor een Europees congres over milieugeschiedenis, ze weet veel van watersnoden en dijkdoorbraken in de literatuur. Bij dat voorstel moest ze invullen wie ze was: haar gender, ras, beperking of een andere beschermde eigenschap. Wist u dat er een verband bestaat tussen geaardheid en watermanagement?”

Het thema identiteitspolitiek zit Valkenberg persoonlijk dwars, vertelt hij. Toen hij er in 2019 voor een studentenvereniging een lezing over gaf en er aanvankelijk geen studentes reageerden, kreeg hij de wind van voren: hij was een witte man, was hij zich daar wel van bewust? “Ik vroeg daarop: waarom hebben jullie, studentes, nog niet het woord genomen? Die vraag viel helemaal verkeerd. Ik had een morele grens overschreden.”


Ook om een andere reden bestrijdt u het moderne identiteitsdenken. Waarheid is ‘gesitueerd’, aldus de invloedrijke filosofe Donna Haraway, dat maakt van alle kennis een maaksel…

“....en dan zet ze ‘waar’ tussen aanhalingstekens. Wat ik bij m’n lezing in 2019 verontrustend vond, was dat de waarheid werd gereduceerd tot mijn perspectief, ‘een waarheid’. Zo verliest niet alleen de canon zijn bestaansrecht, maar ook de wetenschap. Zoals ik het zie, is die gericht op het vinden van de waarheid.” “Kent u de Amerikaanse filosoof Allan Bloom? Die schrijft dat het relativisme overal is doorgedrongen. En bijna alle eerstejaars studenten – atheïst of gelovig, links of rechts – geloven dat waarheid relatief is.”


Waarom is dat erg?

“Behalve de intellectuele crisis die deze denktrant veroorzaakt? Daarnaast is het geopolitiek gevaarlijk. Laatst vertelde Jonathan Holslag, de Vlaamse politicoloog en China-kenner, hoe zijn studenten een essay schreven over het optreden van China tegen de Oeigoeren. In het Nederlandse parlement is uitgesproken dat dat genocide is, maar zijn studenten durfden dat niet op te schrijven. Want ze zijn als de dood dat ze voor westers koloniaal worden uitgemaakt. En iedereen heeft toch zijn eigen waarheid – dus ook de Chinese staat? En de onze is ánders, maar niet béter dan die van hen. Dit is relativisme op zijn allerslechtst: daardoor kunnen we genocide niet meer veroordelen.”


Blog Trouw, 16-04-2021 (Lodewijk Dros)

Bijgesloten Plaatje(s)