‘Fake news is als een atoombom’


De Filipijnse journaliste Maria Ressa ziet het niet snel goedkomen met de manier waarop wij nieuws consumeren. ‘Alle democratieën lopen gevaar.’


‘Desinformatie via sociale media heeft de proporties aangenomen van een atoombom.’ Die boodschap bracht Maria Ressa (58), Filipijns journaliste en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, deze week. Ze was uitgenodigd op de internationale Top voor Democratie van de Amerikaanse president Biden (DS 8 december).

Volgens Ressa, ceo van nieuwssite The Rappler, heeft technologie journalisten volledig vervangen als poortwachters voor informatie. ‘Leugens vermengd met woede en haat verspreiden zich sneller dan feiten’, waarschuwt ze. ‘Net als na de Tweede Wereldoorlog moet de wereld daartegen samenspannen.’


Duterte, messias tegen drugs

Als Filipijnse journaliste weet Ressa waarover ze spreekt. In 2013 lanceerde Facebook in de Filipijnen, zoals in andere straatarme landen, op eigen kosten een ‘Free Basics’-internetabonnement met een Facebookaccount als toegangspoort. 97 procent van de Filipijnen leerde Facebook kennen als ‘het internet’. Twee jaar later stelde Rodrigo Duterte zich kandidaat voor de presidentsverkiezingen. Hij beloofde ‘het drugsdealende ongedierte’ uit te roeien. Zijn campagne teerde bewust op emoties als woede en hoop, en verliep grotendeels via memes en filmpjes op Facebook.

Ressa en The Rappler trokken aan de alarmbel. Ze hamerden op de diepgewortelde corruptie bij de politie, die over dood en leven van drugsdealers en -verslaafden besliste. Ze schreven over onschuldige slachtoffers – tieners, vaders, sloppenwijkbewoners – en over hoe de grote drugshandelaars ontsnapten. Algauw keek Ressa verder dan Duterte. Naar Dutertegezinde Facebookaccounts die valse pornofilmpjes van tegenstanders publiceerden, of telefoonnummers van critici, zodat eender wie hen kon intimideren. Waarom Facebook niets deed, vroeg ze Mark Zuckerberg zelf.

We zijn nu 12.000 Filipijnse burgerdoden verder. Ressa werd meermaals vervolgd door Duterte, maar inspireerde tegelijk tal van Filipijnen om hun stem te laten horen. Het Internationaal Strafhof in Den Haag onderzoekt nu of het Duterte zal aanklagen wegens misdaden tegen de menselijkheid. Ironisch genoeg stond de Filipijnse president ook op het gastenlijstje van Bidens Top voor Democratie.


Massaproductie

Ressa ziet ook oplossingen. ‘Wetgeving die de gebruiker toestaat om alle individueel gegenereerde data weg te halen als hij of zij Facebook verlaat, bijvoorbeeld’, zegt ze. ‘Op die manier hebben platformen iets te verliezen, wat hen ertoe aanspoort om gebruikers beter te beschermen.’

Nieuwe spelregels voor de internetplatformen moeten voor haar internationaal gelden. ‘Nationale ecosystemen voor informatie bestaan niet meer’, zegt ze. ‘Desinformatie uit Harvard belandt meteen in de Filipijnen of in Londen.’ Dat is een waarschuwing aan Europa, dat zich ver boven Filipijnse toestanden verheven voelt. Maar wie de boodschappen van antivaxers of tegenstanders van migratie op het internet bekijkt, kan niet anders dan vaststellen dat dezelfde boodschappen en strategieën in alle Europese landen terugkomen. Desinformatie is massaproductie.

Het effect van desinformatie is volgens Ressa veel vernietigender dan gewoon dat filmpje van migranten of die bewering dat je ziek wordt door vaccins. De stroom aan ‘bullshit content’ komt de democratie niet ten goede. Op termijn resten alleen wantrouwen, angst en haat, wat niet bevorderlijk is voor rationeel debat en besluitvorming. ‘Journalistiek is geënt op een traag denkproces’, aldus Ressa. ‘Informatie op sociale media speelt daarentegen op de snelle impuls. De platformen veranderen ons denkpatroon, zijn mild verslavend en stimuleren polarisering in de samenleving.’

Het India van Modi, de Filipijnen van Duterte, het Brazilië van Bolsonaro en het Turkije van Erdogan: allemaal landen waar brede lagen van de bevolking de afgelopen decennia ijverden voor democratie, met vallen, opstaan en koppigheid tegenover coupplegers. Vandaag zijn die landen in de greep van digitale autocraten. Regimegezinde internettrollen hebben het debat onmogelijk gemaakt, gezinnen worden tegen elkaar opgezet door fake news en censuur. Waant West-Europa, dat al zestig jaar niet te veel hoeft na te denken over wat democratie is en hoe je ze in topconditie houdt, zich immuun voor dit virus?


DS, 11-12-2021 (Giselle Nath)