Hou op met dat gezeur over Vlaams


Een beetje soepelheid graag, dat is alles wat ‘lamzak’ Marc Maes vraagt in de discussie over het ‘Vlaams’. Strenge schoolmeesters kunnen de taalontwikkeling immers niet stoppen.


Geert van Istendael ontbond in deze krant weer eens al zijn taalduivels tegen de lamzakken die naar aanleiding van een bevraging gepleit hebben voor een versoepeling van een aantal taalvoorschriften rond ‘Vlaamse’ uitdrukkingen (DS 8 november ).

Aangezien ikzelf een van die drieduizend lamzakken ben, voel ik me persoonlijk geraakt, ook in mijn beroepseer, aangezien ik met twee diploma’s filologie op zak 25 jaar Nederlands heb gegeven.

Ik kan lerarenopleider Steven Delarue in zijn commentaar (DS 8 november ) alleen maar bijtreden als hij stelt dat zowat alle leraren hun best doen om de standaarden voor het Nederlands van hun leerlingen hoog te houden, maar met inschatting van wat in de diverse taalsituaties en registers echt belangrijk is en wat minder. Als Van Istendael en anderen weer eens iedereen die voor enige flexibiliteit ter zake pleit tot de orde roepen, dan hebben ze duidelijk de bevraging niet goed bekeken.

Waar gaat het namelijk over: als men na vele decennia constateert dat verdoemlijstjes uit de tijd van het soms tenenkrullend beschamend programma Hier spreekt men Nederlands – dat alle Vlamingen betuttelend met een levenslange taalfrustratie probeerde op te zadelen – weinig hebben kunnen veranderen aan een paar Vlaamse taaleigenaardigheden, wordt het dan geen tijd om dat gebruik vast te stellen en te accepteren?

‘Hoe lang blijft een fout die iedereen maakt nog een fout?’, vroeg een schooldirecteur die economie had gestudeerd me ooit. Wat maakt het uit als vele Vlamingen ‘kwart na vier’ zeggen in plaats van ‘over’? Mag iets alleen maar ‘doorgaan’ als het niet plaatsvindt? Nog eentje, niet in de lijst: een Nederlandse vriendin keek raar op toen ze in een Vlaams zwembad het opschrift ‘Niet lopen’ (wegens valgevaar) zag staan. Het enige mooie en dus goede Nederlandse woord is toch ‘rennen’?


Septante, octante, nonante

Daarover gaat de vraag van de lamzakken en de laksen: kan men blijven ingaan tegen wat in Vlaanderen vrij algemeen aanvaard is? Van Istendael begint zijn stuk eigenaardig genoeg met een ode aan de diverse soorten Frans en Duits van sprekers uit de hele wereld. Toch gaat het bij deze sprekers niet alleen over tongval, maar ook over een eigen woordenschat en grammaticale eigenaardigheden. Waarom wijst hij dan een zeer kleine variatieruimte voor het Vlaamse taaleigen af? Moeten de Walen en Zwitsers dan afstand doen van hun septante, nonante en zelfs octante omdat dat geen ‘mooi’ Frans is? Mogen Vlamingen het woordje ‘vrijzinnig’ alleen in de Noord-Nederlandse betekenis gebruiken? Moeten we nu allemaal ons secundair onderwijs herbenoemen als ‘voortgezet’ onderwijs omdat de Nederlanders dat doen, terwijl die term in Vlaanderen alleen maar begripsverwarring veroorzaakt?

Het is natuurlijk zo dat er ook historische en ideologische (anti-Hollandse bijvoorbeeld) elementen spelen, maar als ik graag ‘ge’ gebruik in plaats van ‘u’ of ‘je’, dan doe ik dat niet uit Vlaamsigheid of omdat ik zo nodig een tussentaaltje wil creëren, maar wel omdat ik het moeilijk heb met het bepalen wanneer je tu of du of je tegen iemand mag beginnen zeggen in plaats van vous, Sie of u. Het ‘Vlaams’ is in dat opzicht veel opener. Over meer dan dat ging de bevraging met duidelijke resultaten eigenlijk niet.

In een van die lijstjes met verdoemde Vlaamse uitdrukkingen in de jaren zestig stond ‘meerdere’. We werden in het eerste jaar Germaanse zelfs gescreend op het feit of we wel degelijk wisten dat dat twee keer fout was: een keer omdat het pleonastisch was (‘meer’ is al meer op zichzelf) en nog een keer omdat het een germanisme was (naar het Duitse ‘mehrere’). Een paar jaar geleden voelde ik me ineens ontzettend dom, omdat ik in een van die taaltijdschriftjes las dat er nog altijd leraren waren die ‘meerdere’ als fout aanstreepten. Had ik dus duidelijk weer iets gemist.

Kijk, dat is nu het probleem van mensen als Van Istendael en Benno Barnard (DS 4 november ): zij denken dat men als strenge schoolmeesters de taakontwikkeling kan stoppen. Zij beschouwen de Van Dale als een boek vol bindende voorschriften. Dat is echter in tegenspraak met het beleid: goede woordenboeken zijn gebaseerd op een grondige analyse van het (dag)dagelijkse taalgebruik en signaleren ook eventueel regionale verschillen. De oude Wittgenstein wist het al: ‘the meaning of a word is its use’. Ooit zijn er zo bewakers geweest van het klassieke Latijn, maar ze hebben het uitsterven van die taal en de ontwikkeling van volkstalen niet kunnen verhinderen.


Noors en Nieuwgrieks

Laat het Nederlands in Vlaanderen daarom ook wat vrije ruimte; anders komen we misschien tot een opsplitsing van de taal in een strikte officiële en in een pragmatische gebruiksversie, zoals in het Noors of Nieuwgrieks.

De Barnards en Van Istendaels dragen met hun opvattingen overigens een grote verantwoordelijkheid in het tot stand komen van de spellingshervorming van 1995, die ons met ‘pannenkoeken’, ‘seks’, ‘lokalisatie/locatie’ hebben opgezadeld en met onvoorspelbare regels wanneer je een vreemde naam op zijn Engels of op zijn Nederlands moet schrijven of wanneer je wel of niet een tussen-n moet schrijven in samenstellingen. Deze schoolmeestersregeltjes – voor een beperkt aantal woorden gelukkig – hebben vele gewone gebruikers tot een ‘foert’-houding gebracht die ook afstraalt op wel leerbare regels als d/t. Meer dan wat flexibiliteit in deze wordt door de bevraagde lamzakken echt niet nagestreefd.


DS, 14-11-2014 (Marc Maes)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB