'Kijken we vanavond samen?'


Als we stilaan zowat overal televisie kunnen kijken, gaan we dan ook nog sámen kijken? De Standaard legde de vraag voor aan drie jonge wetenschappers. Hun vertrouwen in de eenmakende kracht van de buis blijft groot.


De Britse krant The Times wist het vorig jaar rond deze tijd helemaal zeker: 'De familie die samen naar de televisie kijkt, is dood: dit is het tijdperk van Facebook, Twitter en Spotify.' De aanleiding tot zoveel pessimisme was een rapport van de Britse mediawaakhond Ofcom, waaruit bleek dat mensen steeds sneller verslaafd raken aan het internet dankzij steeds dwingendere toepassingen, en hoe ze zo vervreemden van hun gezinsleden. Niet dat ze niet bij elkaar zitten: de huiskamer blijft best populair als pleisterplaats, maar vaak zitten huisgenoten er tegelijk te surfen, te chatten en tv te kijken.

Zo verleidelijk is de multimediale huiskamer geworden dat de helft van de Britten er met plezier een avondje uit voor opoffert, als er bespaard zou moeten worden. Maar de televisie verliest intussen wel zijn eenmakende kracht in het gezin, vrezen velen.

Het rapport werd bij mij thuis een gespreksonderwerp. Dat is een goede zaak, want het woord dat het meest valt wanneer mensen zich zorgen maken over de evolutie van moderne media, is 'communicatie'. Hoe blijft er, met al die mediale verleidingen, nog quality time over om dat ouderwetse ideaal van het 'goede gesprek' te realiseren?

Mijn thuis, dat zijn mijn vrouw en ik en twee adolescenten van zeventien en negentien. We hebben samen vier gsm's, wellicht een tiental cd-spelers, twee televisies, drie computers, vijf radio's, breedband en HDTV, en iedereen zit op Facebook. Volgens de onderzoeken zijn we daarmee social onliners.

Goed, we hebben er dus over gesproken, ook al naar aanleiding van de merkwaardige vaststelling dat we dezelfde tv-serie (True blood, een degelijk HBO-product) allemaal gezien hadden, maar op verschillende tijdstippen, in verschillende ruimtes, met een verschillende intensiteit. Hadden we dat nu echt niet samen kunnen organiseren, zo met chips erbij?

Een collega hoorde het aan en gruwelde net niet. Hij staat erop dat er bij hem thuis sámen, althans met driekwart van het gezin, tv wordt gekeken. Maar toen ik hem vroeg wat dan het verschil was met de beleving van een populair boek - dat leest een gezin toch ook niet gezamenlijk - sloeg toch enige verwarring toe.

Veel vragen. En hoog tijd om enkele slimme mensen te bezoeken.


Motivatie

'Je moet altijd bedenken', zegt Jan Van den Bulck (KU Leuven), 'dat mensen naar televisie kijken vanuit een bepaalde motivatie, met een bepaald doel. Ze houden van geweld, ze willen zich ontspannen, ze willen eens goed lachen, dat soort dingen. Er zijn dus verschillende redenen om televisie te gebruiken en één mens kan er meerdere hebben. Een jonge gast kan om heel persoonlijke redenen op zijn slaapkamer naar iets op televisie kijken en daarna om een andere reden naar de woonkamer gaan om samen met andere gezinsleden iets anders te zien.'

Volgens de Leuvense hoogleraar is een van de belangrijkste redenen om tv te kijken de behoefte om samen te zijn. 'Televisie is meteen ook de veiligste manier om samen te zijn. Je bent erbij, maar er is geen sociale druk om iets te zeggen of te presteren.'

Zopas verscheen de tweede Digimeter, een rapport van het Interdisciplinair Instituut voor Breedbandtechnologie (IBBT). Daaruit bleek dat zowat elk Vlaams huishouden televisie heeft en dat de helft al digitale televisie binnenhaalde. 'Ruim de helft van de mensen kijkt meestal samen', zegt de onderzoeker Dimitri Schuurman (UGent). 'Dat kan je trouwens ook aflezen van de hoge kijkcijfers. Televisie is vandaag nog altijd de voornaamste bron van het community-gevoel.'

Toch rijzen er vragen. In een enquête van Ofcom duidde ruim een derde van de ondervraagden de gewoonte om gelijktijdig tv te kijken en te surfen op de laptop, aan als 'tv-kijken'. Schuurman bevestigt: 'Uit ons onderzoek blijkt dat twee op drie mensen aan multitasking doet. Terwijl de tv aanstaat en men met een half oog volgt, leest men een boek of zo, en in dertig procent van de gevallen werkt men tegelijk op de computer. Je kan dus stellen dat één op vijf tegelijk tv kijkt en op het internet zit. Men beschouwt dat als tv-kijken. Televisie wordt een stukje meer decor.'

Zal tv daardoor aan belang verliezen? In zijn kakelverse boek Live and let die voorspelt Carl De Caluwé, de mediaspecialist van de CD&V, dat 'generalistische zenders als VRT en VTM' over vijftien jaar verdwenen zullen zijn. 'Dat is onzin', zegt Michaël Opgenhaffen, medialector- en onderzoeker aan Lessius/KU Leuven. 'Die zenders hebben vandaag zulke enorme marktaandelen dat je daaruit alleen kunt besluiten dat we gewoontedieren zijn. Vlaamse kijkers zijn generalisten. We zijn in van alles geïnteresseerd. We zijn behoudend en nuchter en laten ons niet zomaar meeslepen door het aanbod van de niche-zenders.'


Boosdoener

Van den Bulck (45), Schuurman (29) en Opgenhaffen (32) zijn jonge onderzoekers. Ze zijn opgegroeid met de revolutie van het internet en deelden nooit in het media-pessimisme dat in de jaren 1980 schering en inslag was. Toen fulmineerden auteurs als Alan Bloom, Neil Postman en Herman De Coninck tegen de televisie, die als de oorzaak van waardenverlies en infantilisering beschouwd werd. 'Het is ironisch,' zegt Van den Bulck, 'tien jaar geleden werd televisie nog als boosdoener beschouwd, nu luidt de vraag veeleer of men kinderen niet moet aansporen om wat meer te kijken.'

Maar baadden gezinnen vroeger dan zozeer in een mooie televisieharmonie? 'Er is een beetje een tendens om nostalgisch te doen over de dagen dat televisie de gezinnen nog één maakte', meent Opgenhoffen. 'Dat is een cliché. Vroeger had je minder programma's en je bekeek ze zeker niet steeds met je ouders. Dat jongeren nu meer bezig zijn met hun gsm en Youtube, betekent bovendien niet dat ze daardoor afgesloten zijn van het gezinsleven.'


Hinderpaal

Als het van Mobistar en Belgacom afhangt, moet televisie mobiel gaan, om altijd overal te bekijken te zijn (zie ook blz. 16-17). Op de laptop, op de telefoon en dan nog het liefst wanneer de (jonge) klant er tijd voor heeft. Televisie moet immers de concurrentie aangaan met Facebook en Twitter. En daarin spelen familiebanden veeleer een hinderpaal.

Geen enkele van onze specialisten gelooft in dat scenario. Opgenhaffen heeft een doelgroep van 18 tot 22 gevraagd naar zijn interesse voor online nieuws en vastgesteld dat slechts veertien procent daar serieus gebruik van maakte.

'In mijn mastercollege voor journalistiek had één jongere op 39 vorig jaar een smartphone. De interesse in mobiel kijken is er wellicht, maar dat vertaalt zich niet in feitelijk gedrag.' Ook Schuurman concludeert: 'Mobiel kijken blijft een niche.'

Ze verwijzen naar de Scandinavische landen, die een tiental jaren voorop lopen in de digitale revolutie. In geen enkele van die landen liggen de cijfers inzake penetratie van nieuwe media hoger.

Schuurman: 'Mobiele televisie is daar ook niet van de grond gekomen en dat leert ons toch wat. Wellicht gaat het stap per stap. Wij zijn bezig de digitale kloof te dichten: we hebben in Vlaanderen wat achterstand en het overheidsinitiatief om goedkope computers en aansluiting aan te bieden is wel een succes.'


Ouderwets

Volgens een recent Brits onderzoek spenderen jongeren veel meer tijd aan hun media dan aan hun gezinsgenoten. Kan het goed doen om zoiets ouderwets als 'samen tv kijken' aan te moedigen?

'Ik vind niet dat ouders kun kids moeten dwingen', zegt Van den Bulck. 'Ik stel me er wel vragen bij dat slaapkamers tegenwoordig mediacentra zijn. Het gaat erom dat mensen met elkaar babbelen. Onderzoek heeft aangetoond dat een mens zich politiek ontwikkelt door gesprekken in het gezin. Wel, voor mij is de televisie ook een goede aanleiding om van gedachten te wisselen. Maar we hebben daar geen ervaring meer in. Het vooruitzicht alleen al zorgt voor stress.'

'Ik vind het een heel goede zaak dat ouders en kinderen samen naar de televisie kijken', zegt Opgenhaffen. 'Ouders moeten regels opleggen, maar ze moeten ook doen praten tijdens het programma. Uitleggen waarom een aanslag in Irak niet zo gauw in België te verwachten is, bijvoorbeeld. Dat neemt de paniek een beetje weg. Daarom ben ik er ook voor om de andere media, zoals internet, in de huiskamer toe te laten. Dan zitten de gebruikers mentaal wel ergens anders, maar liever dat dan dat ze in hun slaapkamer zitten. Al moet ook dat soms kunnen.'

'Het moet zelfs verder gaan', vindt Dimitri Schuurman. 'Ouders moeten ernaar streven een goed zicht te hebben op wat hun kinderen zien en beleven via de diverse media. Dat zijn de sociale bindmiddelen van vandaag.'

En mijn probleem met True blood dan? Met zijn vieren elk apart dezelfde serie zien? Jan Van den Bulck vindt de situatie interessant. 'De hoeveelheid informatie die mensen opslaan neemt geweldig toe. Dit lijkt me een gevolg daarvan. Mensen kijken op verschillende momenten, maar dat is dan de aanleiding om gedachten uit te wisselen. Dat laatste is zeker een goede zaak.'


DS, 25-09-2010 (Peter Vantyghem)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB