De berekende gok van Francis Fukuyama: 'Ik hoop dat Trump in 2024 weer kandidaat is'


Zullen de 70 miljoen kiezers van Donald Trump zijn nederlaag bij de recente presidentsverkiezingen aanvaarden? En hoe kan Joe Biden de rust laten terugkeren? De befaamde politieke wetenschapper Francis Fukuyama waagt zich aan een prognose.


Weinig politologen genieten zo'n wereldfaam als Francis Fukuyama (67), hoogleraar aan Stanford University. Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 en de instorting van de Sovjet-Unie werd hij wereldberoemd met zijn uitspraak over 'het einde van de geschiedenis'. In een boek met die titel toonde hij aan hoe de liberale democratieën alle andere ideologische systemen hadden overwonnen. Maar de geschiedenis stopte niet met het begin van de eenentwintigste eeuw, bleek uit de opgang van nieuwe autocraten. Tijdens de ambtsperiode van Donald Trump leverde Fukuyama herhaaldelijk scherpe kritiek op de Amerikaanse president. Nu dat allemaal achter de rug lijkt, kijkt hij opgewekt vooruit.

Hoe voelde u zich toen duidelijk werd dat Joe Biden de verkiezingen had gewonnen? Hebt u zoals vele anderen op straat staan dansen?

FrancisFukuyama: In Californië gelden strenge coronamaatregelen, dus nee, helaas niet. Maar ik vond het wel een fantastische dag. Het is een wat vreemde situatie voor mij. Ik geef aan Stanford les over vrijheid van meningsuiting, dus word ik geacht onpartijdig te zijn. Maar in het geval van Donald Trump is dat voor mij gewoon onmogelijk. Dus: ik voelde opluchting. Eindelijk is die demon weg die ons vier lange jaren in de ban heeft gehouden. Niet alleen de Amerikanen, maar de hele wereld. Eindelijk is het afgelopen met de chaos, met elke dag die domme uitspraken, met de Twitteroorlog.

Dat zijn scherpe woorden. U tweette zelfs dat het wegstemmen van Trump u het gevoel van een exorcisme geeft. Een duiveluitdrijving dus.

Fukuyama: Er stond zeer veel op het spel. Veel meer dan alleen Trump als persoon. Vier jaar lang hebben we gezien hoe één man de democratie ondermijnde. De Amerikaanse democratie kwam ook echt in gevaar. Bij deze verkiezingen ging het niet alleen om tegengestelde politieke opvattingen, zoals gewoonlijk. Nee, als Trump weer had gewonnen, dreigde het hele politieke systeem in de Verenigde Staten in te storten. Dat is niet gebeurd, maar er zijn nog altijd 70 miljoen Amerikanen die ondanks de afgelopen vier jaar op hem hebben gestemd. De demon is misschien weg, maar veel van zijn volgelingen zijn dat niet.

De president gaf al een aanzet tot de machtsoverdracht, maar hij geeft zijn nederlaag nog altijd niet toe.

Fukuyama: Dat verbaast mij ook helemaal niet. In vier jaar tijd heeft hij nooit enig blijk gegeven van respect, goede wil of fatsoen. Waarom zou hij nu ineens veranderen? Hij zit nu eenzaam te wezen in het Witte Huis. Hij is bang om terug te keren naar het normale burgerbestaan, waar hij een oninteressante figuur is die weinig invloed heeft op de gebeurtenissen. Hij is als een kind dat zo lang mogelijk de realiteit ontkent.

Hij vecht de verkiezingen op alle mogelijke manieren juridisch aan. Met weinig kans van slagen, zo is gebleken.

Fukuyama: Het lag voor de hand dat al die rechtszaken een slag in het water zouden zijn. Het gerecht wees de meeste klachten af. Zelfs als er hier en daar onregelmatigheden zouden worden aangetoond, zoals bij elke verkiezing, zou dat de verkiezingsuitslag niet veranderen

Terug naar de 70 miljoen mensen die voor Trump hebben gekozen. Ze blijven hem intussen trouw.

Fukuyama: Ik ben geschokt dat zo veel Amerikanen weer op hem gestemd hebben, maar zijn pogingen om de verkiezingsuitslag aan te vechten hebben niets uitgehaald. Steeds minder Republikeinen steunen hem.

Er zijn wel nog een aantal belangrijke mensen die hem steunen, zoals Ted Cruz, Newt Gingrich of Lindsey Graham.

Fukuyama: Ik heb geen van die mensen ooit over onregelmatigheden of verkiezingsfraude horen spreken. Iedereen zegt dat fouten aan het licht moeten worden gebracht. Dat is normaal. Maar niemand volgde Trump in de manier waarop hij zonder enig bewijs van fraude de verkiezingsuitslag in twijfel trok.

En daardoor denkt blijkbaar nog 70 procent van de Republikeinen dat de verkiezingen vervalst zijn.

Fukuyama: Dat is beangstigend veel. Maar de meeste mensen weten intussen wel dat Joe Biden niet meer tegen te houden is. Ze hebben gewoon ergens een vaag gevoel dat iets niet correct is verlopen. Dat was ook zo toen George W. Bush werd verkozen. Maar zodra hij op post was en beleid begon te voeren, verdween de twijfel. Met Biden zal dat ook zo zijn. Hopelijk lanceert hij snel een plan tegen de corona-epidemie en een economisch hulpprogramma. Daar zal dan in Amerika over gepraat worden, niet meer over de verkiezingen en niet meer over Donald Trump.

U klinkt verrassend ontspannen. Nogal wat mensen blijven bang voor rellen.

Fukuyama: Begrijp me niet verkeerd, toen ik de foto's zag van gewapende Trumpaanhangers voor de telbureaus kreeg ik het ook even benauwd. Maar nu zijn we over het gevaarlijkste punt heen. De uitslag van de verkiezingen wordt niet meer betwist.

Maar de frustratie van de Trumpaanhangers blijft. En velen houden nogal van samenzweringstheorieën.

Fukuyama: Ik maak me zorgen over de vele aanhangers van QAnon. Volgens recente studies zou 30 procent van de Amerikanen daarvoor vallen. Ze trekken niet alleen de verkiezingen in twijfel, ze denken ook dat de Democraten kinderbloed drinken in geheime bunkers onder de hoofdstad. Dat toont aan dat een deel van Amerika de voorbije jaren compleet gek is geworden.

Wat moet Joe Biden doen om verzoening te brengen, zoals hij heeft beloofd?

Fukuyama: Dat wordt geen eenvoudige klus. De Democraten moeten de verkiezingsuitslag goed analyseren. Natuurlijk zitten er onder die 70 miljoen Trumpkiezers nogal wat gekken, wapenfanaten en samenzweringstheoretici. Maar tegelijkertijd heeft Trump ook meer Afro-Amerikaanse vrouwen en latino's kunnen bereiken dan ooit tevoren. Die mensen zijn helemaal niet gek, maar ze hebben wel op Trump gestemd.

Hoe verklaart u dat?

Fukuyama: Vroeger werd gezegd dat de meeste Trumpkiezers mannen uit de arbeidersklasse waren, gefrustreerd door het verlies van hun sociale status. Dat klopt niet meer. De Democraten bereiken met hun identiteitspolitiek, met hun nadruk op minderheden en de bijzondere behandeling ervan, gewoonweg niet genoeg kiezers meer.

Wat kunnen ze daaraan doen?

Fukuyama: Eerst en vooral is er nood aan een duidelijke analyse en een goed debat. De Democraten moeten inzien dat Trumps succes niet alleen gebaseerd is op racisme, want anders had hij het niet zo veel stemmen behaald bij latino's en zwarten. Ondanks de dramatische gebeurtenissen na de dood van George Floyd blijken er voor die kiezers andere zaken van groter belang te zijn.

Wat zou u de Democraten aanraden?

Fukuyama: Ik zou ze aanraden om minder nadruk te leggen op identiteitspolitiek. Met gematigde of zelfs progressieve kiezers alleen zullen de Democraten in 2024 de verkiezingen niet kunnen winnen. Ze moeten die illusie opbergen, hoe pijnlijk dat ook is. Deze keer hebben veel kiezers hun stem nog aan Biden gegeven omdat ze van Trump af wilden. In 2024 zou dat wel eens anders kunnen uitdraaien.

Wat betekent dat voor Joe Biden?

Fukuyama: Hij moet de mensen iets geven. Zo snel mogelijk inzetten op economisch herstel, op stimuleringspakketten. Dat is wat mensen willen. Daarna moet hij de projecten aanpakken die Trump heeft verwaarloosd. De modernisering van de infrastructuur, bijvoorbeeld, en de verbetering van de gezondheidszorg. Hij zou Republikeinen ervan kunnen overtuigen dat hij de juiste man op de juiste plaats is. En hij zou resultaten kunnen voorleggen. Dat is belangrijk.

Was het fout van Kamala Harris om tijdens de overwinningsspeech de nadruk te leggen op haar identiteit als zwarte vrouw?

Fukuyama: Ik kan het haar niet kwalijk nemen. Het was haar eerste optreden als verkozen vicepresident. En het ís ook heel belangrijk dat voor het eerst een vrouw dat ambt bekleedt, dat succes mag ze vieren. Maar nu moet er gewerkt worden. En er moet gekeken worden of kandidaten voor sleutelposten het best worden gekozen op basis van hun afkomst of op basis van hun bekwaamheid. Dat zal beslissen welke weg de Democraten inslaan. Neem bijvoorbeeld Susan Rice. Zij is een kandidaat voor het ministerie van Buitenlandse Zaken, maar ze is niet geliefd bij de Republikeinen. Dat zou bij de bekrachtiging door de Senaat een moeilijke strijd kunnen worden.

In de staat Georgia valt de beslissing over de Senaat pas op 5 januari. Dat zal beslissend zijn voor de zeer belangrijke meerderheid in de Senaat. Waagt u eens een gokje?

Fukuyama: Ik had het al niet voor mogelijk gehouden dat Biden de presidentsverkiezing in Georgia zou winnen, dus over de Senaat durf ik me al helemaal niet uit te spreken. Maar naar mijn gevoel is de kans dat de Democraten beide Senaatszetels in Georgia binnenhalen vrij klein. Georgia is ondanks alles nog altijd vrij conservatief, en de Republikeinen zullen er alles aan doen om hun kandidaten binnen te halen.

Heeft Trump ook goede dingen gedaan?

Fukuyama: Een aantal van zijn uitgangspunten vind ik wel correct, al keur ik af hoe hij ze politiek in de praktijk heeft omgezet. Als hij bijvoorbeeld zegt dat een land de controle moet houden over zijn grenzen en zijn immigratie, dan ben ik het daarmee eens. Het is niet goed dat er te veel illegale immigratie is. We hebben immigratie nodig, maar we moeten in staat zijn om dat te controleren op een manier zoals Canada of Australië dat doen. Ik denk dat veel Amerikanen het ook eens zijn met Trumps houding tegenover China. China werd onder Xi Jinping veel dictatorialer, dus moest Amerika scherpere standpunten innemen ten opzichte van dat land. Maar het moet niet tegelijkertijd zijn bondgenoten wegjagen.

Twee vragen om kort op te antwoorden. Denkt u dat Trump zonder corona de verkiezingen had gewonnen?

Fukuyama: Waarschijnlijk wel.

Had iemand anders dan Joe Biden Donald Trump kunnen verslaan?

Fukuyama: Nee. Toch niemand van de Democraten die kandidaat waren.

Wie wel?

Fukuyama: Een blanke man uit het Midwesten, iemand als Steve Bullock uit Montana of John Hickenlooper uit Colorado had een kans kunnen maken. Het enige wat je nodig hebt, zijn extra stemmen uit de rust belt van Pennsylvania, Michigan en Wisconsin.

Houdt dat in dat 2024 te vroeg is voor een zwarte, vrouwelijke presidentskandidaat met de naam Kamala Harris?

Fukuyama: Misschien. Het is afwachten. Het zal afhangen van hoe goed ze haar werk nu doet.

Is het feit dat Trump is weggestemd een belangrijk signaal voor andere rechtse nationalisten zoals Vladimir Poetin, Recep Tayyip Erdogan of Jair Bolsonaro?

Fukuyama: Jazeker. Voor mij was dat de belangrijkste reden waarom Trump moest worden weggestemd. Voor hij president werd, was het altijd duidelijk dat de VS aan de kant van de liberale democratieën stonden. Maar dat kon Trump worst wezen. Hij bewonderde die 'sterke mannen' zelfs. En dat was een rampzalig, bemoedigend signaal voor lui zoals Erdogan in Turkije of Rodrigo Duterte op de Filipijnen. De autoritaire Hongaarse president Viktor Orban werd zelfs uitgenodigd op het Witte Huis! Dat was een schande. Zulke dingen zullen niet meer gebeuren met Biden als president.

Wordt na Trump alles weer zoals vroeger? Keren we terug naar de oude wereldorde?

Fukuyama: Ja en nee. Sommige dingen zullen waarschijnlijk snel teruggedraaid worden. Ook de Republikeinen zijn blij met een meer kritische houding tegenover Rusland en een vriendelijker koers ten opzichte van de NAVO. Andere dingen zullen moeilijker om te keren zijn. Als ik nu een Europees staatsleider was, zou ik me toch voorzichtig afvragen hoe duurzaam deze Amerikaanse machtswissel is. De veranderde, nu meer populistische Republikeinse Partij zou tegen 2024 weer aan zet kunnen zijn. Onze bondgenoten moeten zich afvragen hoe goed ze op de lange termijn op dit Amerika kunnen vertrouwen.

Wat gebeurt er met Trumps trouwste aanhangers in de regering, die ook nu nog met verkiezingsfraude schermen?

Fukuyama: Die zullen allemaal verdwijnen. Allemaal. In 2016 zijn veel van Barack Obama's mensen in de administratie op post gebleven omdat Trump geen competente krachten had om hen te vervangen. Maar die clowns van Trump zullen allemaal verdwenen zijn tegen 20 januari, bij Bidens aantreden als president. Niemand zal hun vragen of ze willen blijven. Niemand zal hen missen. Ze zullen moeilijk nog ergens anders een baan kunnen vinden, want in de privésector werkt het als een rode lap op een stier als je in de Trumpadministratie actief bent geweest.

Trump heeft zo lang mogelijk gewacht om Biden toe te laten tot het Witte Huis. Wat zal de nieuwe president daar volgens u aantreffen?

Fukuyama: O, dat wordt een ramp. Ze zullen het deksel lichten en daaronder een gigantische berg afval ontdekken. Daar zal de komende maanden nog veel over geschreven worden. Ik heb veel vrienden in Washington en ik heb vier jaar lang veel verhalen gehoord over incompetentie onder Trumps medewerkers, over desastreuze beslissingen op alle niveaus.

U werd beroemd door uw uitspraak over het 'einde van de geschiedenis'. U doelde daarmee op de wereldwijde triomf van de liberale democratieën na 1989. Maar sinds de terugkeer van de nationalistische autocraten in het Westen wordt uw stelling als weerlegd beschouwd. Hoe kijkt u na de Amerikaanse verkiezingen aan tegen uw vroegere opvattingen?

Fukuyama: Iedereen die de democratie had afgeschreven, heeft de sterkte van de liberale instellingen onderschat. Verkiezingen door het volk zijn het belangrijkste instrument van de scheiding der machten in elke democratie, en we hebben gezien dat ze blijven functioneren. In Turkije, bijvoorbeeld, hebben de kiezers een tegenstander van Erdogan tot burgemeester van Istanbul verkozen. De Amerikaanse verkiezingen van 2020 zullen invloed hebben. Ik denk ook dat de pandemie de Europese populisten geen goed heeft gedaan. De mensen zien nu in dat goede regeringen en sterke instellingen belangrijk zijn bij een echte crisis.

Wat gebeurt er nu met Donald Trump? Er worden verschillende mogelijkheden geopperd, van ballingschap in Rusland tot een eindeloze rechtsgang en een nieuwe kandidatuur in 2024.

Fukuyama: Ik hoop dat hij in 2024 weer kandidaat is.

Pardon?

Fukuyama: Een 78-jarige Donald Trump wordt niet herkozen. Vier jaar geleden haalde hij het met een heel dunne meerderheid, maar dat zal hem in 2024 niet meer lukken. De mensen zullen genoeg van hem hebben, en met zijn egotripperij zou hij voor spanningen zorgen onder de volgende generatie Republikeinse leiders en de zaak afremmen. Mensen als Ted Cruz of Nikki Haley zullen het niet opnemen tegen Donald Trump. In de verkiezingscampagne van 2016 gebeurde hetzelfde met Hillary Clinton, die op haar beurt de volgende generatie Democraten genekt heeft. Dus wat mij betreft mag hij gerust weer kandidaat zijn.


Knack, 02-12-2020 (<Der Spiegel)