Pfas op groenten, fruit en in drinkwater. Hoe zit dat?


In Europa is een verbod op pfas in pannen en kleding aanstaande. Voor pesticiden geldt een uitzondering, terwijl pfas steeds vaker als pesticide worden ingezet. Wat betekent dat voor ons drinkwater en voedsel?


In het voorstel, onder andere gemaakt door Nederland, zijn pesticiden niet meegenomen. “We willen dubbele regulering voorkomen”, zegt Coen Berends van het RIVM. Er bestaat al Europese pesticidenwetgeving.

Volgens waterbedrijven biedt die niet genoeg bescherming tegen pesticiden met fluor, die ook als pfas kunnen worden gezien. Dat baart ook het RIVM zorgen. “Daarom stellen we voor dat importeurs en producenten blijven rapporteren welke en hoeveel fluor-pesticiden ze gebruiken, zodat we hier zicht op kunnen houden.”

Pfas is een verzamelnaam voor per- en polyfluoralkylstoffen. Dat zijn stoffen die niet in de natuur voorkomen en een negatief effect op natuur en de volksgezondheid kunnen hebben.

Er zijn makkelijk- en moeilijk afbreekbare pfasvarianten. In de fluor-pesticiden zit de makkelijke afbreekbare variant: dit blijft maar een paar weken in de natuur en is minder schadelijk. Toch blijven er resten fluor zitten op groente en fruit, wat mensen dan binnenkrijgen, zegt hoogleraar milieugezondheid Jacob de Boer. “Dat is giftig en mag er echt niet op blijven zitten. Ook voor dieren in de omgeving is dit giftig. Het is veel beter om een variant zonder te gebruiken.”

Het aantal verkochte fluor-pesticiden nam afgelopen jaren sterk toe. Werd in 2018 nog 122 ton gebruikt, in 2021 was dit bijna verdubbeld. De stoffen worden gebruikt vanwege hun handige eigenschappen: zo hechten de fluor-pesticiden zich goed aan de plant.


Wat zijn de problematische pesticiden?

Fluazinam, flutolanil en fluopyram zijn de drie belangrijkste fluoride-pesticiden. Volgens Margriet Mantingh van Pesticide Action Network Netherlands worden deze veel gebruikt in de aardappel- en bollenteelt.

De schadelijke effecten van pfas verschillen per stof. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit vond residu van fluazinam op 64 procent van de aardbeien en 40 procent van de kersen. “Dit middel bleek bij onderzoek op zwangere ratten afwijkingen te veroorzaken bij de foetus”, aldus Mantingh.


Waarom gebruiken boeren fluor-pesticiden?

Ondanks de schadelijke gevolgen worden deze middelen steeds meer gebruikt. Boeren weten vaak niet dat de middelen die zij gebruiken in feite pfas zijn, zegt Mantingh. “Wij weten zelf ook nog niet zo lang dat er in pesticiden ook pfas zit.”

Boeren zijn telkens op zoek naar betere pesticiden. Insecten en virussen raken resistent tegen het gif, dus moet er weer een betere variant gevonden worden. De pesticiden met fluor zijn effectief, zegt Mantingh. “Ze hechten zich goed aan de plant, bij een regenbui spoelt het niet weg.”


Zitten er pfas op mijn groenten?

Ook zonder het gebruik van fluor-pesticiden zijn er al pfas-stoffen te vinden in groente en fruit. “Pfas is een sluier die over de wereld hangt en steeds dikker wordt”, aldus De Boer. “De stof breekt niet af, maar hoopt op in de grond en het water. Planten krijgen via hun wortels die stoffen binnen. Ook kan het op de bladeren van spinazie of boerenkool belanden.”

Ook in de Rijn en Maas zijn verhoogde concentraties pfas en fluor-pesticiden gevonden. Het water dat thuis uit de kraan stroomt is gereinigd, daar zit geen pfas of fluor in. Het reinigen van drinkwater kost veel moeite en geld. “Die kosten komen vervolgens weer bij de drinkwaterklanten terecht. Zo wordt de waterschapsbelasting steeds hoger”, aldus De Boer.


Helpt wassen?

Wassen is altijd goed, maar tegen pfas valt er niet veel te doen. Deze stoffen zijn water- en vet-afstotend en blijven daardoor goed zitten. Ook heeft de plant de stof opgenomen via de wortels en heeft schoonmaken dus geen zin. “Maar naast pfas zitten er ook genoeg andere bestrijdingsmiddelen op groenten en fruit. Die wil je er wel afwassen”, zegt Mantingh. Ook raadt ze aan groenten en fruit biologisch te kopen, die worden alleen bespoten met natuurlijke middelen.


Wat voor gevolgen heeft dit?

Pfas hoopt op in het lichaam en kan schadelijk zijn voor het immuunsysteem, stelt het Voedingscentrum. Daardoor kun je vaker en sneller ziek worden. Ook vaccinaties kunnen minder effectief zijn. Een grotere hoeveelheid pfas kan effect hebben op de leverfunctie, het cholesterolgehalte, de voortplanting en de ontwikkeling van een ongeboren kind. Dit hangt af van het type pfas.


Trouw, 24-01-2024 (Tamara Uildriks)