Liefdeloze opvoeding gaat in de genen zitten


Streng ouderschap kan een aanleg tot depressie fixeren in het DNA van kinderen, suggereert Leuvens onderzoek.


Hardhandig ouderschap, met fysieke straffen en psychologische manipulatie, laat zijn sporen na in het erfelijk materiaal van kinderen. Het leidt ertoe dat hun DNA op sommige plekken wordt overschreven met extra informatie, wat de manier kan veranderen waarop het DNA door hun lichaam wordt afgelezen. Dat lijkt te leiden tot een verhoogd depressierisico op latere leeftijd, zo blijkt uit onderzoek van psychiaters Evelien Van Assche en Stephan Claes en hun collega’s van de KU Leuven.

De onderzoekers vergeleken het DNA van 21 tieners, die aangaven dat ze een goede opvoeding kregen (hun ouders ondersteunden hen en gaven hun autonomie), met dat van 23 tieners die aangaven een harde opvoeding te krijgen (hun ouders vertoonden manipulatief gedrag, waren overdreven streng en gaven hun lijfstraffen).

De tieners waren tussen 12 en 16 jaar oud, met een gemiddelde leeftijd van 14 jaar. In elke groep zaten elf jongens, zodat de geslachtsverdeling in beide groepen evenwichtig was. Ook was er in beide groepen een vergelijkbare leeftijdsverdeling tussen jongens en meisjes.

In bloedstalen van de deelnemers bepaalden de onderzoekers op meer dan 450.000 plaatsen van het DNA de mate waarin dit was ‘gemethyleerd’ – methylering is een natuurlijk proces waarbij een methylgroep wordt vastgehecht aan het DNA. Methylering stuurt de aflezing van erfelijke instructies in het DNA aan – of dat ten goede of ten kwade gebeurt, hangt af van welke stukken DNA worden gemethyleerd en welke niet. De onderzoekers stelden vast dat de methylering volgens een beduidend ander patroon verliep bij jongeren die een hardhandige opvoeding kregen dan bij jongeren die liefdevol werden grootgebracht.

Opmerkelijk was daarbij dat de jongeren die een harde opvoeding kregen, ook voortekenen van depressie vertoonden. Dat bleek uit de antwoorden die ze gaven op standaardtests die peilen naar psychiatrische problemen.


Eeneiige tweelingen

De onderzoekers vermoeden een verband tussen de verstoorde methylering bij jongeren in een problematische opvoedingssituatie, en hun neiging tot depressie, zegt Van Assche, die de studie gisteren presenteerde op het jaarcongres van het Europese College van Neuropsychofarmacologie in Wenen. Dat een verstoorde methylering verband houdt met depressie, is gebleken uit eerder onderzoek met eeneiige tweelingen (die identiek DNA hebben) waarvan het ene lid leed aan depressie en het andere niet.

Dat hardhandig ouderschap bij kinderen via DNA-verandering depressie kan uitlokken, is voorlopig slechts een hypothese, benadrukt Van Assche, die de KU Leuven inmiddels heeft verruild voor het universitaire ziekenhuis van Münster in Duitsland. De studie heeft immers niet bewezen dat het strenge ouderschap de DNA-veranderingen heeft uitgelokt. Daarvoor zouden de onderzoekers de vergelijking met de methyleringsstatus van bloedstalen die bij de geboorte werden genomen, moeten kunnen maken, maar over dergelijke stalen beschikken ze niet. ‘In theorie is het dus ook mogelijk dat de hardhandig opgevoede kinderen met een veranderde DNA-methylering ter wereld kwamen’, zegt Van Assche. ‘We achten dat onwaarschijnlijk, omdat de resultaten van het tweelingonderzoek het omgekeerde suggereren. Maar bewijzen kunnen we het voorlopig niet.’

Ook Stephan Claes, onder wiens leiding het onderzoeksproject aan de KU Leuven wordt voortgezet, beaamt dat het gevonden verband tussen opvoedingstype en DNA-veranderingen niet bewijst dat het eerste de oorzaak is van het tweede. ‘We hebben voorlopig slechts een correlatie tussen beide factoren aangetoond, geen oorzakelijk verband.’


Privacy

Voor hardere bewijzen is onderzoek op de langere termijn nodig, zeggen beide onderzoekers, waarbij het bloed van kinderen vanaf hun geboorte tot in hun volwassenheid geregeld wordt onderzocht op zijn methyleringspatroon, terwijl daarnaast ook de opvoedingsmethoden zorgvuldig worden gedocumenteerd – bij de huidige studie gingen de onderzoekers voort op de inschatting van de kinderen zelf, wat niet de meest zekere manier is.

Claes: ‘Voortgezet onderzoek zou mooi zijn, maar voorlopig hebben we geen plannen in die richting. Dergelijk langetermijnonderzoek is niet alleen erg duur, er is ook moeilijk ethische toestemming voor te krijgen, omdat de privacy van de deelnemers moet kunnen worden gegarandeerd.’

Volgens Evelien Van Assche liggen nog meer vragen open, die nader onderzoek vergen. ‘We weten bijvoorbeeld niet zeker of een verstoorde methylering erfelijk overdraagbaar is van ouder op kind. Zullen de adolescenten die deelnamen aan ons onderzoek, de wijziging doorgeven aan hun kinderen, of vertrekken die kinderen met een onbeschreven blad? Voorlopig onderzoek suggereert dat het van allebei een beetje zou kunnen zijn, maar die aanname moet worden bevestigd door voortgezet onderzoek.’

Hetzelfde geldt voor de vraag of ongewenste wijzigingen in het DNA, uitgelokt door een hardhandige opvoeding, ook weer kunnen verdwijnen wanneer kinderen uit huis gaan en in een liefdevollere omgeving worden opgevangen. Of wanneer, mocht het tot een depressie komen, een behandeling goed aanslaat. ‘Op basis van onze studieresultaten kunnen we die vraag niet beantwoorden’, zegt Van Assche.


DS, 18-10-2022 (Hilde Van den Eynde)