Talent niet verkwisten aan geld en status: deze groep volgt Rutger Bregmans oproep


Deze mensen gaven gehoor aan Bregmans oproep om talenten niet te verkwisten aan geld en status, maar sociaal te benutten. ‘Je kan ook die verandering maken óp de Zuidas’.


Het is een koude herfstavond in Nijmegen-Zuid en Mark Herberts (39) heeft net zijn kinderen naar bed gebracht. Herberts gasten, die elkaar nauwelijks kennen, druppelen binnen. Op de vintagekast in de woonkamer toont een televisiescherm wat hun te wachten staat: ‘Moral Ambition Circle Vierde Sessie: Ontdek hoe jij kan bijdragen’.

Herberts, op hagelwitte sneakers en met getatoeëerde armen, schenkt iedereen een kop thee in. De business developer begon deze Circle voor de zomer en ontving enthousiaste aanmeldingen. “We vroegen ons allemaal af wat dit ons ging opleveren. Maar we wilden in ieder geval iets met het gedachtegoed”, legt hij uit.

Dat gedachtegoed is wat schrijver en historicus Rutger Bregman beschrijft in Morele Ambitie, een boek dat bij de verschijning eerder dit jaar overal in de schijnwerpers stond. De portee: slimme, talentvolle mensen zitten vast in carrières die hun misschien wel veel geld opleveren, maar weinig maatschappelijke waarde hebben, of de maatschappij zelfs schade aandoen – zie de Zuidas. Dat moet veranderen.

Tegelijk met de lancering van het boek begon Bregman met een aantal anderen de School voor Morele Ambitie, waarvoor zij miljoenen aan fondsen wisten op te halen. De school kent twee trajecten. Zo is er het ‘Fellowship’-programma, een soort talentenklas van 22 betaalde deskundigen die zich richten op ‘grote uitdagingen van deze tijd’, zoals het bestrijden van de tabaksindustrie en het versnellen van de eiwittransitie, en daarnaast zijn er op dit moment ruim zestig zogeheten Circles, waarvan de groep in Nijmegen deze avond er een is.

De Circles zijn groepjes van maximaal tien mensen die vrijwillig en onbetaald een programma volgen, dat hen moet helpen hun carrière in een maatschappelijke richting te sturen. Het einddoel kan bijvoorbeeld het starten van een innovatieve start-up zijn. ‘Actie’, ‘impact’ (groots denken) en ‘radicale compassie’ zijn daarbij enkele sleutelwoorden.

Inmiddels zijn er in Nederland meer dan zeshonderd deelnemers bij Circles aangesloten, ze worden door mensen uit het hele land zelf opgezet. Uit een online-aanmeldingslijst die tot juli openstond, blijkt het grote enthousiasme van aspirant-deelnemers. De een heeft grote idealen en schrijft in een toelichting: ‘Paradise does not exist. Yet’ (Het paradijs bestaat niet. Nog niet). Een ander legt de lat wat lager: ‘Ik moet het boek nog lezen’.


Een minuut stilte

De Circles zijn geïnspireerd door de ‘Lean In’-circles van filantroop en voormalig Facebook-directielid Sheryl Sandberg. Een vast programma en rituelen zorgen voor betrokkenheid. Zo raadt de organisatie voor aanvang van elke bijeenkomst een minuut stilte aan. Ook wordt deelnemers gevraagd een ‘Pledge’ te tekenen, een belofte om je carrière te wijden aan ‘oplossingen voor grote uitdagingen van deze tijd’ en een eerste concrete stap te zetten.

In Nijmegen begint de avond niet met een minuut stilte. Als iedereen binnen is ontstaat eerst een ontspannen gesprek over iedereens zomervakanties, en de spelletjes die Herberts in de kast heeft staan. Het programma wordt niet op de letter gevolgd, vertelt de gastheer. “Het werkt voor ons juist goed om het meer zelf te bepalen en ontspannen te praten.”

Wat de Circle-deelnemers in Nijmegen – tussen de 23 en 53 jaar oud – vervolgens onder meer bespreken is hoe je moreel ambitieuzer kan worden zonder te veel financiële zekerheid te verliezen. “Dat is een zoektocht”, zegt Ciska Rouw (34), die haar baan opzegde om zichzelf “de vrijheid te gunnen iets totaal anders te gaan doen”. Nadat ze de ideeën van Bregman over maatschappelijk verschil maken las, vond ze het tijd voor actie. “Hoe ga ik dit aanpakken en er iets aan overhouden? Ik ben nog maar 34, dus ik kan best wel dingen veranderen.”

Rouw refereert daarbij aan Bregmans ideeën over wanneer het te laat zou zijn om je leven te transformeren. In zijn boek schrijft Bregman dat mensen die de dertig zijn gepasseerd nog maar zelden van koers veranderen, omdat die bijvoorbeeld al kinderen en een hypotheek hebben, en daarom minder wendbaar zouden zijn.


Menselijker ouderenzorg

Maar dat idee is achterhaald, denkt Jildau Boersma, die net is afgestudeerd en met haar 23 jaar de jongste is van de groep. Ze doet mee aan de Circle om erachter te komen hoe ze de ouderenzorg menselijker kan maken. “Ik ken juist mensen van mijn leeftijd met een flinke studieschuld”, zegt Boersma. “Daarom willen ze meteen een baan die goed verdient. Genoeg om nu een woning te krijgen. Het is lastig om ze van dit belang te overtuigen.”


Elkaar aanmoedigen

Bij de Nijmeegse Circle blijkt de uitgebreide ervaring van deelnemers juist van pas te komen. Als Ciska Rouw aan de groep voorlegt dat ze bepaalde diensten voor kwetsbare jongeren toegankelijker wil maken, geeft Herberts haar eerst inhoudelijke feedback. Vervolgens noemt hij enkele mensen die hij kent die haar misschien zouden kunnen helpen. Ook Mark Marijnissen (36), in het dagelijks leven consultant, komt gretig met enkele tips, zoals het ‘in kaart brengen van mogelijke obstakels’.

Zo laten de deelnemers zien waar de kracht van de Circle in lijkt te schuilen: elkaar aanmoedigen, kritisch bevragen, wijzen op mogelijkheden, de dingen praktisch maken. ‘Wat heb jij nodig voor een volgende stap?’ is vanavond de meest gebezigde uitspraak.

Maar over de richting van de volgende stap klinken binnen de Nijmeegse groep uiteenlopende geluiden. Ze staan voor allerlei dilemma’s, waar het programma ze overigens bij helpt. Want, wat is moreel ambitieus eigenlijk? Waar begin je? Ga je voor groots en meeslepend – waar Bregman toch op vrij Amerikaanse wijze voor pleit – of begin je met een zorgboerderij in Nijmegen?

Waar Boersma uiteindelijk een bestuursfunctie wil in de ouderenzorg, is Marijnissen naar eigen zeggen ‘redelijk radicaal’. Op het televisiescherm toont hij de grote thema’s waar hij op wil werken: het herstel van ecosystemen, de groeiende ongelijkheid, ‘actieve hoop’. Zijn wens is om ‘met iets kunstzinnigs mensen te raken zodat ze anders gaan denken’.

Het groepsgesprek komt vervolgens op de kwestie dat bedrijven voornamelijk winst willen maken. Iedereen lijkt het erover eens dat dat een probleem is. “Maar pakken we de kern van het probleem wel aan?”, vraagt Herberts aan de groep. “Daar ben ik wel meer van”, zegt hij. Ook Marijnissen pleit voor een systeemverandering en ziet wel iets in ontgroei van de economie.

Anderen bepleiten een minder rigoureuze aanpak. “Zo’n groot systeemprobleem ga je niet oplossen”, denkt Jan (53). “Daarvoor heb je op meerdere elementen tegelijk verandering nodig.” Hij raadt Herberts aan op zoek te gaan naar anderen binnen de Circle-gemeenschap die ook zoeken naar fundamentele verandering.

Dat Bregman zelf weleens twijfelt over de weg die moet worden ingeslagen laat hij zien in de epiloog van Morele ambitie. Rechtse mensen hebben soms weinig oog voor structureel onrecht, zegt hij. Maar linkse mensen, met hun nadruk op bijvoorbeeld het kapitalistische systeem, doen die juist niet ‘alles om maar niet in de spiegel te hoeven kijken?’

Bregmans antwoord op zijn eigen vraag is een citaat van Nelson Mandela. “De maatschappij veranderen is niet het moeilijkste wat er is. Het moeilijkste is jezelf veranderen.” Waar Bregman voor pleit – een moreel ambitieuzer leven – is dan ook geen eigenschap, schrijft hij. ‘Het is een manier van kijken.’

Aan die manier van kijken komt voorlopig geen einde, integendeel, in Berlijn is de eerste Circle-starter al te vinden. Bregman zelf verhuisde in september naar de Verenigde Staten om daar zijn evangelie verder te verspreiden.


Trouw, 18-10-2024 (Jelmer Mulder)