Echt anders: de Homo islamicus

Bart Brandsma: De hel, dat is de ander, uitgeverij Veen Magazines, 144 blz., ISBN 9085710324, 19,95 euro.


’Ik denk dat ieder weldenkend mens zich niet kan neerleggen bij de tweedeling tussen moslims en niet-moslims. Ik wil de kloof overbruggen en weten wie de ander is”, zegt Bart Brandsma, filosoof en schrijver van ’De hel, dat is de ander’.


„Vanwege mijn geboorte en mijn opvoeding ben ik een niet-moslim maar als ik door de media in die positie word gedrukt, dan weiger ik. We zijn bang voor de ander geworden. Dat is in het licht van de aanslagen niet vreemd, maar we hebben de angst te ver laten komen. We moeten elkaar recht in de ogen kijken, heel wat dieper dan we tot nu toe gewend zijn, om het met elkaar goed te hebben.”

Brandsma werkt als journalist en documentairemaker voor de Nederlandse Moslimomroep en Amnesty International, en spreekt met moslims over de hele wereld.


Uw ervaring is dat ze anders denken dan niet-moslims. Wat is het verschil?

„De kern is het onderscheid tussen waarheid en waarachtigheid. Seculiere niet-moslims zijn waarheidsdenkers. Ze wisselen met elkaar argumenten uit en komen zo tot overeenstemming. Bij moslims gaat het om waarachtigheid. Ze proberen niet door argumenten tot een opstelling in het leven te komen maar door het aanleren van een oprechte, waarachtige houding.”

„Als een niet-moslim naar de positie van de islamitische vrouw kijkt, stoelt zijn denken op de grondbeginselen van de rechten van de mens. Hij vraagt zich af wat haar rechten zijn en kan concluderen dat ze wordt onderdrukt. Bij een moslim ligt dat anders. Hij beroept zich op een openbaring, namelijk de profetieën via Mohammed, en komt tot de conclusie dat de waarachtigheid van de westerse vrouw wordt aangetast. Ze leeft niet als een vrouw maar als een man, en haar lichaam wordt geëxploiteerd in de media. Hij vindt dat die vrouwen worden onderdrukt.”

Als je uitspraken over elkaar wilt doen, heb je een filosofisch kader nodig, vindt Brandsma. Hij ontwikkelde daarom de termen Homo islamicus en de Homo secularis.

Brandsma: „De Homo islamicus helpt je om aan de stereotyperingen over moslims te ontsnappen. Dat lukt niet als we ons blindstaren op de extreme vorm van islam. Maar ook niet als we zeggen ‘er zijn wel één miljard moslims dus ook één miljard variaties op de islam’.

Met de Homo islamicus neem je precies de afstand in die nodig is om de kenmerken van moslims te beschrijven, zonder dat je daarbij individuen geweld aandoet.

Ik kwam op zeven punten uit. De Homo islamicus is bijvoorbeeld een plichtsdenker, heeft een verliezersmentaliteit en kampt met het spook van ‘de zuivere islam’.”

De Homo secularis daarentegen is rationeel, kent rechtsbesef en een winnaarsmentaliteit. Hij vindt dat je over moraliteit kunt onderhandelen en is een geluksdenker.

Brandsma: „Ik vergelijk hem en de Homo islamicus met de Homo universalis uit de Renaissance. Leonardo da Vinci was een Homo universalis omdat hij aan alle kenmerken van dat menstype voldeed. Dat betekende nog niet dat alle Italianen uit zijn tijd dat deden.”


Wat kun je in het dagelijkse leven met de Homo islamicus en de Homo secularis?

„Tijdens een workshop in Brussel nam een moslima het woord. Zij vertelde dat ze niet alleen Homo islamicus is, ze herkende ook elementen van de Homo secularis in zich. Vervolgens benadrukte een niet-moslima dat waarachtigheid ook een grote rol in háár leven speelt. Een andere Belgische dame van Marokkaanse komaf vertelde dat ze in Marokko goed uit de voeten kan met dat waarachtigheidsdenken. Maar dat ze in België sterk is gericht op het waarheidsdenken. Ze voelt precies op dat niveau een spanning in het dagelijkse leven. Ik denk dat die vrouwen ’s avonds naar huis gingen met het idee dat ze iets van de ander in zich hadden. Op dat moment zit je al niet meer gevangen in de hokjes moslim en niet-moslim. Je bent in feite een brug aan het bouwen en daar wachten we al veel te lang mee.”


Trouw, 13-03-2007 (Mariska Jansen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB