Haast en spoed


DE dood is sneller dan het leven. Dat laatste verliep, zeker gedurende de voorbije maanden, voor Johannes Paulus II tergend traag. Hij was nog helder, zo heette het. Moe doch mentaal paraat. Drukdoende met het bestuur van de wereldkerk. Maar tegelijk wachtte iedereen op nieuw leven na zijn dood. Vreemd eigenlijk. Het leven zorgt voor verstilling, de dood voor beweging.


Toen de paus zaterdagavond overleed, was er plotseling haast. Haast bijvoorbeeld om het definitieve, soms negatieve, vaak positieve oordeel te vellen. De schitterendste paus uit de kerkgeschiedenis. De grootste figuur van de twintigste eeuw. Waarom en waarin hij beter was dan anderen, niemand zei er wat over. Zo gaat dat. Voor de vergrotende trap zijn vergelijkingspunten nodig. De overtreffende trap daarentegen vergt geen enkele verantwoording.

Maar goed, op het eerste gezicht lijkt het mooi om als de schitterendste en de beste te worden beschouwd. En toch: superlatieven zijn niet altijd positief, achter hun façade schuilt iets verraderlijks. Eens zij worden uitgesproken, verstomt het gesprek. De ultieme lofprijzing houdt tegelijk het afsluiten van de discussie in. Iemand uitbundig prijzen verleent het recht voortaan over hem te zwijgen.

Het pausschap zoals het nu functioneert, werkt dat mechanisme in de hand. De tijd die traag verstrijkt zolang de paus ziek is, wordt opeens kostbaar wanneer hij sterft. Er moet immers dringend een nieuwe paus komen en het is nog niet duidelijk wie dat wordt. Daarom is er nauwelijks tijd om bij de dood van de leider stil te staan en zijn begrafenis te organiseren, zonder dat het nakende conclaaf zijn slagschaduwen over de gebeurtenissen werpt. Zaterdagavond in de televisiestudio siste iemand tussen zijn tanden, net voor we op antenne gingen: schandalig, nu al over opvolgers spreken, een uur na de dood van de paus! Maar zo werkt het systeem nu eenmaal. Het leven van een paus is lang, zijn dood daarentegen kort en krachtig.

Ooit was het de gewoonte dat, na het overlijden van de paus, het curiepersoneel zijn appartementen plunderde, ,,een traditie die inmiddels in onbruik is geraakt'', meldt een pausboek laconiek. De drang om met het verleden komaf te maken, overschaduwt in dat geval het respect voor iemand die toen hij nog leefde paus was.

De haast van de kerk bij de dood van de paus bestaat ook vandaag, zij het subtieler, in de apostolische constitutie Universi Dominici Gregis, uit 1996. Daarin legt paus Johannes Paulus II de normen voor het interregnum en de pauskeuze vast. De regeling van de begrafenis en de organisatie van de verkiezing staan allebei, kriskras door elkaar, van meet af aan op de agenda van het kardinalencollege. Voor het conclaaf aanvangt, moeten twee standvastige en wijze clerici de kiezers een meditatie aanbieden over de problemen van de kerk en het belang van een lucide pauskeuze. Kortom, in een systeem waarin leiderschap pas eindigt met de dood, is er geen tijd om over die dood zelf na te denken. De leider sterft in het zadel: dat principe maakt de dood onbarmhartig. Vandaag is het trouwens, anders dan vroeger, een zeldzaam verschijnsel. Voor premiers en presidenten is er doorgaans leven na de macht. Voor constitutionele monarchen niet altijd, maar hun opvolging is tenminste vooraf geregeld.

Hans Küng schreef ooit dat zelfs een oude paus best niet aftreedt. Het loutere feit dat hij nog leeft, ontneemt de kardinalen tijdens het conclaaf hun mentale vrijheid. Juist, vond ik altijd. Maar het sterven van Johannes Paulus doet mij nadenken. Een paus verdient meer dan een bliksemsnelle dood. Dat kan alleen als het leven en de macht van elkaar worden losgekoppeld. Slechts dan is er tijd om de dood volledig ernstig te nemen. Om haar zuiverheid te erkennen. Een mens heeft het recht om machteloos te sterven. Alleen dan bewaart de dood haar intimiteit. De macht daarentegen ontneemt de dood haar mysterie.

Lukt het, vandaag, op de dag van zijn begrafenis, te midden van de dreiging en de schoonheid van het bijkomstige, al was het maar een ogenblik, aan de paus te denken alsof hij nooit paus is geweest? Wat verlangde hij toen hij nog niet wist wie hij ging worden? Waaraan dacht hij de laatste jaren als hij nergens aan dacht, ook niet aan de Kerk? Wat raakte zijn ziel volkomen onverwacht op een wijze die hij zelf niet kon verklaren? Wanneer was hij heel even alleen maar mens? Intimiteit. De aandachtige omgang met het onbelangrijke.

Rik Torfs is hoogleraar kerkelijk recht. Dit is een extra aflevering van ,,Het hellend vlak'' .


08/04/2005 Rik Torfs

©Copyright De Standaard

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB