Klein pleidooi voor meer beschaving


Bart De Wever vindt een varkenskop op zijn oprit, daar achtergelaten 'door mensen die niet blij zijn met de verkiezingsuitslag'. Jan Fabre zegt dat hij slaag heeft gekregen en ziet daarin een N-VA-complot. Bart Cannaerts maakt een confronterend filmpje voor 11.11.11 en krijgt doodsbedreigingen. Het gaat er almaar harder toe, ruwer en ongenadiger. Wie stopt de neergang?


Het begint op verkiezingsavond: Bart De Wever snauwt een dj af met de memorabele zin: 'Zet die ploat af!' Patat. Die overspannen uithaal is nog altijd het beeld dat op het netvlies kleeft, meer zelfs dan de zorgvuldig geplande 'Mars op het Stadhuis' aan de kop van een triomferende stoet N-VA'ers.

Meteen ziet de Gentse burgemeester Daniel Termont (SP.A) in die optocht een gebeurtenis in het verlengde van 'de jaren dertig'. Ook al spreekt Termont het woord niet uit, iedereen begrijpt zijn verwijzing: Nieuw-Vlaamse Alliantie als een nieuwe Nieuwe Orde-partij. Patat.

Bart De Wever gaat in de tegenaanval. Als N-VA-voorzitter hakt hij in op het beleid van premier Elio Di Rupo (PS). Hij vreest dat de Vlaamse economie 'walloniseert' - dat is zowat het ernstigste verwijt dat een N-VA'er kan maken. In één woord balt hij al het Vlaamse misprijzen voor de Waalse economie met haar werklozen, haar gesubsidieerde inactiviteit, haar dienstbetoon, haar halve en hele corruptie, haar archaïsme, haar toekomstloosheid. Patat.

De reactie laat niet op zich wachten. SP.A-voorzitter Bruno Tobback vindt De Wevers woorden 'onjuist en ver erover' en 'beledigend voor Wallonië.' Jos Digneffe, ex-topman van ACOD Spoor, schuimbekt op Facebook tegen 'dat stukje ongeregelde haatzaaier': 'Mensen als De Wever moet verboden worden van aan politiek te doen.' (sic) Patat.

Dat debat krijgt een staartje wanneer Ford Genk dichtgaat. Le Soir constateert het einde van het Vlaamse groeimodel: 'La fin de Ford Genk est-ce la fin de la Flandre qui gagne?' Kringen van Vlaamse ondernemers, waar kort voor de verkiezingen nog een campagne op gang was getrokken tegen het 'marxisme' van Di Rupo, voelen zich gekwetst door die als al te cynisch ervaren commentaar. De Luikse metaalcentrale van het ABVV, adding insult to injury, kapittelt vervolgens Di Rupo omdat hij zich te veel bekommert om het werkvolk van Ford Genk. Patat.

De stoerdoenerij blijft niet beperkt tot de Wetstraat. Kunstenaar Jan Fabre krijgt na een filmopname in het Antwerpse stadhuis het stigma van 'kattenmishandelaar'. Hij krijgt naar verluidt 20.000 haatmails en wordt naar eigen zeggen tijdens het joggen in Park Noord in elkaar geslagen. Fabre legt de verantwoordelijkheid voor die 'haatcampagne' bij de N-VA.

Komiek Bart Cannaerts maakt dan weer een confronterend filmpje voor 11.11.11. Een deel van de doelgroep is boos en reageert zoals dat vandaag kennelijk usance is: Cannaerts' mailbox stropt van de gore mails. Mededelingen waarin zijn ouders een vreselijke dood wordt gewenst. Of: 'Als ik je tegenkom, maak ik je kapot.' Patat.

Het voetvolk echoot na wat het van de voormannen hoort. Sociale media als Twitter en Facebook krioelen van de scheldpartijen, de beledigingen, het misprijzen, de soms onverholen dreigementen. Als het maar raak is, als er maar klappen vallen. In die zin zorgen Facebook, Twitter en alle mogelijke internetforums voor maatschappelijke geluidsvervuiling. Links noch rechts laat zich onbetuigd, er is een permanente 'onderruis'.

Het zijn geknipte tijden voor politici die van 'er eens ongenadig op inhakken' hun doordeweekse leidmotief hebben gemaakt. Wie het voor minder doet, wordt immers niet gehoord. Zoals Bart Cannaerts in De Standaard poneerde: 'Die discussie wil ik best aangaan: moet je echt zo grof zijn om de aandacht te trekken?'

De vraag lijkt een positief antwoord te krijgen. Vorig jaar maakte diezelfde Cannaerts voor hetzelfde 11.11.11 rond hetzelfde klimaatthema een braaf filmpje. Het werd in één jaar tijd 15.000 keer bekeken op YouTube. Zijn omstreden filmpje van dit jaar werd al 150.000 keer bekeken, in één week. Trouwens: Cannaerts is een ervaringsdeskundige, als een van de gevierde bedenkers van Benidorm Bastards. Erg grappig, maar nooit overdreven subtiel.

Grof zijn helpt niet alleen, het lijkt vaak wel een voorwaarde om in het nieuws te komen. Bart De Wever haalde pas de nationale pers toen hij in 2005 met twaalf vrachtwagens vol namaakgeld naar de scheepslift van Strépy reed om de Franstaligen ter plaatse eens flink te tarten. De eerste verkiezingscampagne waarvoor hij tekende, in 2007, was ad hominem gericht tegen Elio Di Rupo: 'Laat Vlaanderen niet verstrikken.' De belediging, niet als ultieme maar als primaire vorm van politiek statement. Wie niet choqueert, wordt niet gehoord. Ongelooflijk, maar zelfs Filip Dewinter (VB) maakte er zijn beklag over. Toen hij een persconferentie gaf over de Antwerpse stadsfinanciën zag hij één correspondent en één camera. Toen zijn dochter in bikini en boerka verscheen, kreeg ze airplay tot in de Verenigde Staten.

De logische volgende stap is het bewuste gebruik van het beklijvende (en vooraf geregisseerde) beeld als politiek wapen. Zoals De Mars op Antwerpen. Dat dient voor extern gebruik, om te imponeren vooral: wij zijn er, wij blijven er. En het signaal werd opgevangen. PS-minister Paul Magnette wijdde een vrije tribune aan 'La marche sur Anvers'. Hij kreeg het koud bij de beelden van de optocht, 'met partijgenoten en fakkels'. Wie die avond mee opstapte zag niet één fakkel, trouwens niet één Vlaamse Leeuw (wel een enkele holebivlag). Maar zoals dat gaat: de N-VA mikt bewust op een beeldvorming, en die moest stoer en imponerend zijn. Maar vervolgens blijkt die mise-en-scène zo veel indruk te hebben gemaakt dat Magnette de werkelijkheid verwart met de historische parallel die hij meent te hebben gezien. En hij aankeek tegen 'de brutale metamorfose van een man'. Zo verandert de politieke tegenstander al snel in een vijand. Hetzij persoonlijk - Franstalig België ziet Bart De Wever als volksvijand nummer één, Vlaamse ondernemers schuimbekken bij Elio Di Rupo -, hetzij collectief - het wederzijds opzetten van 'de Vlamingen' tegen 'de Walen'.

Zeker, dat is vroeger ook gebeurd. Politiek was nooit een vak voor koorknapen. Als socialistisch oppositieleider noemde Louis Tobback (SP.A) eerste minister Wilfried Martens ooit 'erger dan Caligula'. In die tijd riep de jonge christendemocraat Eric Van Rompuy (CD&V) ook op tot een 'Kulturkampf' tegen de nihilistische mentaliteit die blaadjes als Humo propageerden. Van de socialist Jos Van Eynde tot de libertair Jean-Marie Dedecker: aan brulboeien nooit gebrek. Maar er was altijd een grens. Toen Dedecker een privédetective afstuurde op Karel De Gucht, was dat ook voor veel LDD'ers een fatale stap te ver. Roberto d'Orazio was niet meer welkom bij het ABVV nadat 'zijn' metallo's van Forges de Clabecq rake klappen toedienden aan curator Alain Zenner. Het politieke en publieke debat stopte met een aanval op of een bedreiging voor de persoonlijke integriteit. Precies die grens lijkt de laatste weken niet meer zo duidelijk. Soms lijkt er zelfs helemaal geen fatsoensgrens meer.

Ook dat is geen Belgisch fenomeen. Wie bij de presidentsverkiezingen van 1960 dacht dat Richard Nixon en John F. Kennedy al stevig op elkaar inhakten, had nog geen flauw vermoeden van hoe ranzig, hoe goor en hard het er in 2012 zou toegaan in de campagne tussen Barack Obama en Mitt Romney. Ook hier gaat het ad hominem: Republikeinen van de harde lijn schrijven boeken waarin ze uitleggen dat Obama en zijn beleid essentieel 'on-Amerikaans' zijn. Ze ontzeggen hem zijn identiteit, ze duwen hem buiten hun concept van wat Amerika mag en kan zijn: 'Amerika is niet voor A.'

Het is een politieke boodschap die in de Lage Landen met succes werd geïntroduceerd door wijlen Pim Fortuyn (1948-2002). Gezien de varkenskop op De Wevers drempel kan een vergelijking nuttig zijn. Natuurlijk zijn er veel verschillen tussen hen. Fortuyn was anti-Europees, De Wever is pro-Europees. Maar de parallellen zijn boeiender. Fortuyn en De Wever zijn academici die tot politici vervelden. Beiden forceerden op eigen kracht een plaats op het publieke forum door uitdagende columns. Hun boeken vertonen intrigerende gelijkenissen. Fortuyn schreef over 'de verweesde samenleving', De Wever over 'het kostbare weefsel': hun maatschappijkritiek heeft een bezorgde variant. En N-VA liet zich in de eerste jaren van haar bestaan woordelijk inspireren door de toen al succesrijke Pim Fortuyn. In 2002 gaf Fortuyn van jetje in De puinhopen van acht jaar Paars, in 2003 deed N-VA-voorzitter Geert Bourgeois hem na in zijn boek De puinhopen van Paars.

Ook de inhoudelijke gelijkenis is frappant. Fortuyn en De Wever delen een conservatief wereldbeeld en een nationalistische staatsopvatting. Dat wil zeggen: beiden zijn fier op hun 'land', hun gemeenschap. Dat is 'niet de trots van de naar binnen gekeerde chauvinist, maar de trots van de kosmopoliet die weet waar zijn wortels liggen'. Dat citaat is al in 1994 geschreven door Fortuyn, maar zou nog altijd zo uit de pen van De Wever kunnen vloeien.

Ten slotte frappeert de persoonlijke positie van Fortuyn en De Wever. Als partijleiders belichamen ze als het ware 'persoonlijk' hun partij (al was Lijst Pim Fortuyn een efemere organisatie en is N-VA stevig ingebed in honderdvijftig jaar Vlaamse Beweging). Hun unieke positie, waarbij ze niet alleen dominant zijn in de eigen partij maar ook de concurrentie van de 'klassieke' partijen schijnbaar moeiteloos overklassen, brengt mee dat ze niet alleen zelf alle stoten geven, maar ook zelf alle klappen moeten opvangen. In het geval van Pim Fortuyn met de bekende dramatische gevolgen: de moordende pistoolschoten van Volkert van der Graaf.

Dat scenario is helaas niet beperkt tot Nederland. In de VS overleefde de Democrate Gabrielle Giffords in januari 2011 een aanslag van een schutter: in het dolle, gepolariseerde klimaat van die dagen werd het haar blijkbaar niet vergeven dat ze in het Huis van Afgevaardigden Obama's 'health care reform' had gesteund.

Wie er automatisch van uitgaat dat een verruwing van de politieke zeden onschuldig is en wel zal loslopen, zou zich dus kunnen vergissen. Een varkenskop voor De Wever: het lijkt misschien een misselijke maar onschuldige grap, maar het kan natuurlijk de voorbode zijn van erger. Zoals bij Pim Fortuyn.

De Nederlandse socioloog Dick Pels schreef in 2003 de beste biografie van Fortuyn: De geest van Pim. Het gedachtegoed van een politieke dandy. Pels is ook een geïnteresseerde waarnemer van het Belgische politieke debat, en hij volgt de ontwikkelingen rond Bart De Wever met enige bezorgdheid. 'Je kunt een aantal parallellen moeilijk negeren. Hoe ze allebei op intellectueel uitdagende wijze wisten en weten te provoceren. Hoe ze het land en het volk grondig verdelen, en hoe zij zelf centrum zijn van die controverse. Bij Fortuyn was het zoals bij De Wever: you love him or you hate him. Zijn confronterende stijl bepaalde ook de toon en zelfs de inhoud van het politieke debat. Zijn boodschap was: "Alles moet gezegd kunnen worden, ook al kwetst het." Dat merk ik ook wel bij De Wever. In Nederland heeft dat geleid tot de opkomst van de hufterigheid. Een site als geenstijl.nl gaat er prat op dat ze 'tendentieus, ongenuanceerd en nodeloos kwetsend' is. En dat zet de toon in het maatschappelijk debat.'

Zo gaat dat ook in Vlaanderen: dagelijks tonen Facebook en Twitter duizenden individuele pogingen tot Geen Stijl. Zelfs wie er eigenlijk niet aan wil meedoen, wordt er in de praktijk toch door beïnvloed. Pels: 'Neem de ophef van de Nederlandse middenklasse over de verhoging van de zorgpremie. Hoeveel beschaafde mensen ineens schelden op een maatregel die hen niet zint. De Wever wakkert dergelijk "patriottisme van de rijken" ook wel aan.'

Maar uiteindelijk was het niet Fortuyn die misbruik maakte van het verhitte klimaat dat hij zelf had opgepookt. Fortuyn werd het slachtoffer van een Van der Graaf. Sindsdien zegt Nederland, en niet eens onterecht: 'De kogel kwam van links.' Dick Pels: 'Politici hoeven niet fatalistisch af te wachten tot geweld zich feitelijk manifesteert. Als er weet is van dergelijke bedreigingen, is het goed dat politieke tegenstanders zich daar meteen héél ferm tegen opstellen. Zoals Femke Halsema (GroenLinks) en Alexander Pechtold (D66) dat van in het begin hebben gedaan. Geweld is niet onvermijdelijk. Er is ook een gek voor nodig die bereid is te schieten. Maar die zal er sneller zijn als politici de provocatie tot norm verheffen en met enig welbehagen een deel van de samenleving voortdurend choqueren.'

Conclusie van Pels: 'Ik pleit voor een "beschavingsoffensief". Wie zich nog wil manifesteren in het politieke debat, moet matigheid en zelfbeheersing prediken. Een alternatief is er niet: de hufterigheid tast de desem van onze beschaving aan.'


Knack, 14-11-2012 (Walter Pauli)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB