Kunstenaars met een verfijnde techniek van prachtige penseelstreken, artiesten met een oog voor uitgekiende details en schilders waarvan de werken miljoenen kosten. Het klinkt alsof we het hebben over grootmeesters zoals Van Gogh, Rubens of Vermeer, maar niets is minder waar. Die beschrijvingen gaan ook op voor robots. Niet alleen in de toekomst, maar ook nu al zijn zij perfect in staat om zich de stijl van een bekende artiest eigen te maken en zelf nieuwe kunstwerken te produceren. Wij vroegen Ann Dooms, professor Wiskunde aan de VUB en experte in het gebied van digitaal forensisch onderzoek, om tekst en uitleg.

Een robot met een kwast en een elegante penseelstreek is nog geen kunstenaar. “We kunnen robots tegenwoordig al een heel fijne motoriek aanmeten. De evoluties op vlak van robotica zijn enorm, aangezien ze zelfs al ingezet worden tijdens heel precaire operaties. Waar wij ons vooral mee bezig houden, zijn de ‘hersenen’ van de robot. Dan kom je terecht bij artificiële intelligentie, in dit geval machine learning”, legt professor Dooms uit.

Leermeesters voor robotachtige grootmeesters

En dat begint allemaal met een goede leermeester. In de kantoren van professor Ann Dooms leren gespecialiseerde onderzoekers aan computers hoe ze uit gedetailleerde voorbeelden de stijl van bijvoorbeeld Van Gogh moeten herkennen.

“Wij laten in zo een geval heel scherpe digitale foto’s maken van een reeks schilderijen van één specifieke kunstenaar om tot in het kleinste detail een representatie van de werken te laten zien aan de computer. Het is daarbij heel belangrijk om telkens dezelfde instelling van de camera en het opzet van de opname te gebruiken, zodat de computer alle informatie op een correcte manier kan vergelijken. Het zijn echte huzarenstukjes en precisiewerk. Soms zeggen mensen: ‘Ik zal u eens een foto van mijn schilderij van op zolder doorsturen’. Dat werkt dus net niet goed genoeg”, lacht ze.

Hoe gedetailleerd hoort dat precies te zijn? Dat kan je zien op de website ‘Closer To Van Eyck’, waar je door de schilderijen kan scrollen en vliegen, omdat ze zo minutieus gefotografeerd zijn.

“Bovendien kunnen we de computer ook nog informatie meegeven over dingen die het blote oog niet kan waarnemen, zoals specifieke schetsen onder de verf dankzij een infraroodscan.” Met die minutieuze details kan de computer zelf aan de slag. De software ontdekt de randen van de afgebeelde objecten in het werk, de verhoudingen tussen de lijnen tot de opeenvolgingen van de penseelstreken om zo de specifieke artistieke stijl van een kunstenaar helemaal in kaart te brengen. Eigenlijk doorgronden ze zoals een echte kunsthistoricus de kenmerken van een Monet of een Van Gogh. Alleen praat de software niet in concepten, maar in nullen en enen.

“We kunnen nog een stap verdergaan, want op basis van die informatie kan de computer ook voorspellingen gaan maken, van hoe een ontbrekend stukje van het schilderij er zou moeten uitzien bijvoorbeeld. “Dat werkt een beetje zoals bij de ‘Deepfakes’ (de nieuwe technologie die toelaat om gezichten van bekende mensen over het gezicht van onder andere pornosterren te plakken, red.). De computer heeft geleerd uit de voorbeelden en kan iets gelijkaardigs creëren”, legt Dooms uit.

Of dat kunstwerk dan mooi en kunstig is? “Dat blijft een subjectief gegeven”, vertelt Ann Dooms.

Vacature: artistieke robots

Die artistieke robots zijn dus zeker geen toekomstmuziek. Hun hersenen werken nu al mee om belangrijke schilderwerken te helpen conserveren. “Dankzij die computersoftware kunnen wij ook kunstwerken dateren en bijvoorbeeld echte van vervalsingen helpen onderscheiden. Ook kan ons werk restaurateurs sterk verder helpen om de staat (craquelures, ontbrekende verf …) of restauratiegeschiedenis van een kunstwerk in kaart te brengen. De computer of robot vervangt de expert natuurlijk niet, maar geeft hem een extra digitaal hulpmiddel in zijn onderzoek of beslissingen.”

Bovendien ziet Dooms ook heel wat opties in de commerciële wereld. “Het is perfect mogelijk om hier een businessmodel van te maken. Stel dat bijvoorbeeld de binnenhuisarchitect een computer de kenmerken, kleuren, stijlen, look and feel van een bepaald huis aanleert, dan kan de computer kunst op maat en in dezelfde stijl creëren”, legt de experte uit. “En dat staat garant voor geautomatiseerde originaliteit, want je codeert het programma niet om een specifiek tekening te maken, maar net om iets nieuws te creëren uit een reeks voorbeelden of elementen.”

Blijven evolueren tot…

Combineer die software met de evoluties in de wereld van de 3D-printing en ook beeldhouwwerken à la Bernini worden mogelijk. En het blijft niet bij schilder- en beeldhouwkunst. “Ook op vlak van poëzie en literatuur staan we al ver, maar dat is een heel ander verhaal. Ook taalexperts staan ver in hun experimenten met machine learning, maar dat is uiteraard heel complex. In gedichten zet je niet zomaar wat woorden naast elkaar, je krijgt ook te maken met complexe zinstructuren en betekenissen. Waar onderzoekers wel al praktische mogelijkheden zien, is in de journalistiek. Daar krijgen we zo al newsbots, die automatisch nieuwsberichtgeving uittypen. Al loeren de gevaren van ‘fake news’ dan snel om de hoek.”

Volgens de professor is het ook mogelijk om de computer allerlei verschillende foto’s van verscheidene kunstenaars door elkaar te tonen, om het meer generieke concept van kunst aan te leren. Dan zouden robots inderdaad ook zelf creatief kunnen zijn en een eigen vorm van kunst kunnen creëren. “Maar de vraag blijft: wat is de waarde daarvan? Want al heel snel kom je terecht bij het principe van ‘l’art pour l’art’: kunst om de kunst. Het is niet omdat we het kunnen, dat we het moeten doen. Robots en computers kennen (voorlopig?) geen emoties en voor mij komt de mooiste kunst toch nog steeds uit het hart”, besluit professor Ann Dooms.

Bron: Het Nieuwsblad, https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20180517_03517448
Eigen mening: Ik vind het een beetje eng om te horen dat robots al zo ver zijn geëvolueerd. Ze kunnen tegenwoordig alles, maar ik weet niet of dat zo goed is voor de toekomst. De grote vraag die ik mij stel is: waar gaat het stoppen? Hoe ver zullen ze nog gaan met de robots en hun technieken? Als men binnenkort in staat is om alles zomaar te vervangen door robots, gaan veel mensen hun werk kwijt raken. Naar mijn mening is het wel stilaan genoeg geweest met al die vernieuwingen. Binnenkort is alles overgenomen door robots en gekke technieken, dan moeten we helemaal niets meer doen. Geen leuk vooruitzicht als je het mij vraagt.