Zonder tegenmacht komt er onderwerping


De verkiezing van Donald Trump op 8 november 2016 luidde een nieuw tijdperk in voor Europa. De loyaliteit tussen de VS en de EU is beschadigd, stelt Bernard Bulcke vast.


De ongekende scherpte van wat Herman Van Rompuy en Donald Tusk begin deze maand over de VS van Donald Trump zeiden, is intussen wat afgeschuurd. In Malta hebben de Europese leiders geen olie op het vuur gegooid. De VS een ‘bedreiging’ noemen die op gelijke voet staat met Rusland en China, het is niet geloofwaardig om dat veel te herhalen. Maar het zal toch blijven hangen, omdat het bij nader toezien in de logica ligt van de geschiedenis. Eeuwige trouw, in goede en kwade dagen, slijt door gewijzigd eigenbelang en verwijten over bedrog.

De EU had het kunnen weten. De eerste die ervoor waarschuwde dat Europa zijn lot niet te veel in andermans handen moest leggen, was Charles de Gaulle. Tegen de politiek correcte mening van het naoorlogse Westen in, voelde hij met zijn militaire instinct zeer goed aan dat het niét vanzelfsprekend was dat de Europese landen hun defensie blindelings toevertrouwden aan de VS. Daar was veel Frans chauvinisme en wellicht zelfs zucht naar grandeur mee gemoeid. Maar de generaal kende de ijzeren dialectiek van de macht: zonder tegenmacht komt er onderwerping. Niet voor niets zat hij al in 1954 achter de Europese Defensiegemeenschap. Nadien trok hij als Franse president en op basis van dezelfde logica, zijn land weg uit de militaire tak van de Navo om een ‘force de frappe’ uit te bouwen.

Pas rond de eeuwwisseling werd een eigen defensie in EU-verband weer bespreekbaar. Uitgerekend de toenmalige Britse premier, Tony Blair, had kort na zijn verkiezing eind jaren 90, eerst in het Oostenrijkse Pörtschach en nadien in het Franse Saint-Malo, het machtige Britse leger ingezet om in het Frans-Duitse ‘hart van Europa’ te raken. Hij was daar uitgesloten omdat hij van de Murdoch-tabloids niet mocht meedoen aan de euro. Maar zijn tegenzet werd snel als een politiek schijnmanoeuvre ontmaskerd. Londen wrong immers tegen toen de EU een eigen diplomatieke dienst en een bescheiden eigen defensie bedacht. Blair holde bovendien, zonder om te zien naar de EU-partners, de VS achterna in de Iraakse oorlog. En nadien liet hij de directe Amerikaanse invloed op de Europese defensie, via de Navo, in de verdragen over de Europese Unie verankeren. Het was dat of geen verdrag. De huidige Belgische ambassadeur in Washington, Dirk Wouters, heeft tijdens de finale discussies daarover in december 2003, nog de euvele moed gehad om een A4’tje in de Belgische vergadermap te stoppen waarop hij zich de vraag stelde of het wel zo evident was dat te doen. Toch staat het nu bezegeld in het Artikel 42 van het verdrag dat de werking van de EU regelt. Dat zegt ietwat plechtmatig dat het veiligheids- en defensiebeleid van de Unie altijd ‘de uit het Noord-Atlantisch Verdrag voortvloeiende verplichtingen’ moet ‘eerbiedigen’ en met Navo moet ‘verenigbaar’ zijn. De Navo heeft dus via het EU-Verdrag altijd voorrang op de EU-defensie en dat betekent dat de VS en het Verenigd Koninkrijk, dat de Unie verlaat, alle defensie-initiatieven van de EU kunnen blokkeren. Ook Navo-lid Turkije kan dat.

De verwijten die Trump naar de Navo stuurt over de mindere bijdrage van de Europese partners, zijn lang niet nieuw. Maar de brutaliteit waarmee hij ze formuleerde, is een disproportionele afdreiging tegenover de door Europa getoonde loyauteit. Het bezoek van Defensieminister James Mattis aan Brussel deze week bracht misschien wat geruststelling. Maar dat de EU best niet langer blindelings op Washington vertrouwt om zijn belangen te verdedigen, is zonneklaar. De dubbelzinnigheid in de VS-agenda is blootgelegd: bescherming versus dominantie. Dat heeft in de loop der jaren al veel ergernis opgewekt die de EU-regeringen trouw hebben ingeslikt.


De ‘pralinetop’

De dag na de aanslagen van 9/11 in New York, gingen de Europese leiders ermee akkoord, om Artikel 5 van het Navo-verdrag over de collectieve defensie in werking te stellen. Het is de enige keer ooit dat dit gebeurde, en wel om de VS te beschermen. De Britse secretaris-generaal van de Navo, George Robertson, was toen via een achterdeur in de vergaderzalen van het Europese Justus Lipsiusgebouw geloodst om druk uit te oefenen op de regeringen. Maar enkele maanden later kregen de Europese regeringen een brandbrief van de Amerikaanse adjunct-minister van Defensie, Paul Wolfowitz, die hen met dreigende toon aanmaande zich te verzetten tegen Galileo, het systeem voor Europese satellietnavigatie. Dat was in de eerste plaats commercieel bedoeld maar het zou, aldus Wolfowitz, het Amerikaanse gps-systeem waarmee de Navo werkt, kunnen verstoren. In werkelijkheid wilden de VS hun strategisch monopolie op de geleiding van projectielen en raketten vrijwaren.

Later deelde Washington de EU op in het ‘oude’ en het ‘nieuwe’ Europa, omdat Frankrijk en Duitsland weigerden mee te doen aan de Irak-oorlog. En er kwam Amerikaans-Brits hoongelach toen de ‘pralinetop’ enkele woorden prevelde over een eigen Europees defensie-hoofdkwartier. Toen president George Bush in 2007 op de Navo-top in Boekarest schoorvoetend akkoord ging met ‘een Europese pijler’ in de Navo, haakten de Britten gewoon af.

Het zijn maar enkele voorbeelden van hoe de VS en de regeringen in Londen misschien zelf aan de basis liggen van de weke Europese inbreng in het Navo-bondgenootschap. De ‘geprivilegieerde relatie’ tussen de twee was – om overigens historisch verklaarbare redenen – altijd doorbakken met wantrouwen tegenover het Europese continent dat hun militair en politiek leiderschap zou kunnen aantasten.


Europese verdeeldheid

De verkiezing van Donald Trump en de Brexit zijn nu de merkpunten voor verandering. De ‘genereuze’ Amerikaanse steun is een verlengstuk, zo niet een chantagemiddel, in de ‘America first’-politiek. De teksten van de bij Republikeinen en Tea Party invloedrijke Heritage Foundation, laten weinig ruimte voor twijfel. Het staat er zwart op wit dat de Europese verdeeldheid best in stand wordt gehouden. We moeten de ergernis van de VS en het Verenigd Koninkrijk over de euro niet onderschatten. De twee hebben er veel voor overgehad om de Europese Unie niet te helpen een eigen defensie uit te rollen, omdat die haar groeiende economische macht zou onderbouwen.

Het wordt hoogst interessant om zien hoe hard Donald Trump en Theresa May het menen als de 27 eindelijk beslissen meer te investeren in defensie, maar tegelijk hun militaire lot in eigen handen nemen.


DS, 18-02-2017 (Bernard Bulcke)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB