De wereld waarin niemand wil leven, maar die toch werkelijkheid kan worden


De klimaatconferentie in Glasgow was geen groot succes. De opwarming onder de 2 graden houden is bijna onmogelijk geworden. Zelfs een wereld die 3 graden warmer wordt, blijft heel plausibel, denken klimatologen. Maar hoe ziet zo’n wereld eruit?


Begin juli kreunt India onder een verzengende hitte. De temperaturen lopen op tot 50 graden. In de stad Markapur wordt het zelfs 52 graden. Het ergst getroffen is Chennai, het vroegere Madras, aan de Golf van Bengalen. Tientallen mensen sterven terwijl ze aanschuiven voor de ziekenhuizen. Al sinds april heeft de hitte de stad in haar greep. Het kwik loopt er dan al op tot 41 graden, 7 graden boven het gemiddelde.

Toch is het niet zozeer de extreme temperatuur die levens eist, maar de combinatie met een zeer hoge luchtvochtigheid. Klimatologen spreken steeds vaker over de ‘natteboltemperatuur’. Vanaf een bepaalde waarde daarvan kan het lichaam niet meer afkoelen door te zweten. Als de hitte droog is, mogen de temperaturen oplopen richting 40 graden. Is de hitte vochtig, dan komt de mens veel sneller in moeilijkheden. Bij 32 graden natteboltemperatuur wordt fysieke inspanning al behoorlijk lastig, bij 35 graden is ze dodelijk. Dat is wat in Chennai gebeurt.

De eerste slachtoffers zijn arme mensen die op geen enkele manier verkoeling kunnen vinden. De beter gegoeden kunnen hun huis nog verkoelen met airco of een ventilator, maar al snel raakt het elektriciteitsnetwerk overbelast en zit de stad urenlang zonder stroom. De airco’s zijn nutteloos. Het totale dodental, gerelateerd aan de hitte, loopt volgens de officiële statistieken op tot meer dan 17.000.

Zulke onleefbare natteboltemperaturen zijn nog uitzonderlijk. Ze worden af en toe opgetekend in steden in India en Pakistan, aan de Perzische Golf en in de Golf van Mexico. Maar waarschijnlijk kwamen ze al vaker voor, alleen konden ze niet opgetekend worden omdat de weerstations er niet voor uitgerust zijn.

Tot die conclusie kwamen Amerikaanse wetenschappers vorige maand. Na een grootschalig onderzoek met nieuwe datasets stelden ze vast dat de blootstelling aan dit soort extreme vochtige hitte de voorbije veertig jaar drie keer vaker voorkomt in de stedelijke gebieden. ‘De steden die het snelst opwarmen, liggen in de vochtige tropen’, schrijft Cascade Tuholske, onderzoeker aan het Earth Institute van de Columbia University, in de Proceedings of the national academy of sciences.


Stedelijke kookpannen

Die steden trekken steeds meer mensen aan. Omdat de klimaatverandering het leven in deze regio’s almaar moeilijker maakt, trekken steeds meer mensen naar de steden in de hoop daar beter te kunnen overleven. Maar hun vlucht naar de stad zet een vicieuze cirkel in gang. Steden zijn sowieso al magneten voor hitte. Hoe dichter ze bevolkt raken, hoe meer ze de hitte vasthouden en hoe slechter hun infrastructuur opgewassen is tegen die dodelijke hitte. In zijn laatste rapport waarschuwt ook het VN-klimaatpanel (IPCC) dat vooral steden in gevaar zijn. ‘De combinatie van stedelijke ontwikkeling en de almaar vaker voorkomende hittegolven met meer hete dagen en warme nachten bezorgt de steden extra hittestress.’

Waarschijnlijk geven deze stedelijke kookpannen ons nu al het beste beeld van een wereld die over tachtig jaar misschien 3 graden warmer is. Wie daarmee rekening houdt, doet echt niet aan doemdenken. Op dit moment is de planeet ongeveer 1,1 graad warmer dan in de pre-industriële tijd. Maar dat is slechts een gemiddelde. Op sommige plaatsen gaat de opwarming veel sneller. Het Hoge Noorden is nu al 3 graden warmer. Dat leidt daar niet tot hittestress, maar tot smeltend ijs. Ook een kolossaal probleem, maar op de langere termijn.

Ook in regio’s en steden waar het altijd al bloedheet is geweest, gaat de opwarming hard. In Teheran is het nu al 2,3 graden warmer, in Calcutta 2,6 graden. Die snelle stijging komt niet alleen door de algemene opwarming van de aarde, maar vooral door de voortwoekerende verstedelijking. En de toekomst voorspelt niets goeds. Volgens het IPCC is de kans reëel dat Calcutta, gelegen in de delta van de Ganges, in 2080 4,5 graden warmer is.

Is die miljoenenstad dan nog leefbaar? Want niet alleen de hitte wordt problematisch, ook de overstromingen zullen erger worden. De verwachting is dat de zeespiegel in de Golf van Bengalen 60 centimeter gestegen zal zijn tegen 2100. Bij hoogtij komen delen van de stad onder water te staan. Bovendien neemt de extreme regenval met de helft toe. Dat is een dodelijke cocktail. Een stad die daar nog meer onder zal lijden, is Dhaka. De hoofdstad van Bangladesh bevindt zich in diezelfde delta. Alleen ligt ze nog lager en is ze nog dichterbevolkt. Nu al moet ze tienduizenden klimaatvluchtelingen opvangen.


‘Waarschijnlijk desastreus’

Of de aarde echt 3 graden warmer wordt, hangt af van de snelheid waarmee de uitstoot van broeikasgassen naar beneden gehaald wordt. De bedoeling is nog altijd de opwarming te beperken tot ongeveer 1,5 graad. Dat staat zo in de slottekst van Glasgow, maar alleen onverbeterlijke optimisten willen het nog geloven. Veelzeggend was een rondvraag van Nature bij de 233 nog levende wetenschappers die de voorbije dertig jaar hebben meegewerkt aan de rapporten van het IPCC. Het wetenschappelijke tijdschrift wou weten wat zij denken over de opwarming van de aarde. Hoeveel warmer zal het in 2100 echt zijn? Van de 98 auteurs die reageerden, zei bijna de helft dat we rekening moeten houden met 3 graden. The Economist, toch geen sensatieblad, wijdde in juli een nummer aan het scenario van 3 graden. ‘Een opwarming van 3 graden is best plausibel en waarlijk desastreus’, luidde de titel.

En opnieuw: die 3 graden is een gemiddelde voor de planeet. Klimatologen gaan ervan uit dat de oceanen en delen van Latijns-Amerika minder opwarmen, maar in het Hoge Noorden, Rusland, China en India zal de temperatuur nog meer stijgen, mogelijk tot 5 graden.

Ook de toekomst van Noord-Afrika en het Midden-Oosten oogt somber. Zelfs als de uitstoot van broeikasgassen teruggedrongen wordt, zal tegen 2100 de helft van de inwoners in die regio – dat zijn 600 miljoen mensen – blootgesteld worden aan extreme hitte, blijkt uit een studie in Nature. De temperatuur kan er oplopen tot 60 graden en de hittegolven kunnen weken aanhouden. ‘Tijdens de warmste maanden worden sommige delen bijna onleefbaar’, is de conclusie.

Dat de opwarming de wereld nog meer in winnaars en verliezers opdeelt, komt ook naar voren in een grootschalig onderzoek, gepubliceerd in Science, onder leiding van VUB-onderzoeker Wim Thiery. ‘Bij een opwarming met 3 graden zal een kind van 6 jaar tweemaal meer met bosbranden en tropische cyclonen te maken krijgen, driemaal meer met overstromingen van rivieren, viermaal meer met mislukte oogsten, vijfmaal meer met droogtes en 36 keer meer hittegolven beleven.’

‘Dat is het wereldwijde gemiddelde. In Sub-Sahara Afrika, het Midden-Oosten en Noord-Afrika is de situatie veel erger. Kinderen daar gaan vijftig keer meer extreme hittegolven meemaken. Daarbij is de definitie van een extreme hittegolf strikt: een hittegolf die een keer in de 100 jaar voorkomt, als er geen klimaatverandering zou zijn. Dit soort hitte maakt deze regio’s zo goed als onleefbaar. Zelfs gezonde mensen kunnen dit soort hitte niet overleven.’

En dan is er nog de droogte. Twee derde van de mensheid zal sowieso met meer droogte te maken krijgen. Bij het 3-gradenscenario zal de extreme droogte die nu eens in de 100 jaar voorkomt, om de twee tot vijf jaar plaatsvinden in Afrika, Australië, Zuid-Europa en grote delen van Noord- en Latijns-Amerika. De grote droogte die deze zomer Californië in zijn greep had, geeft een voorproefje van de ellende die veel armere delen van de wereld dan zal treffen.

Zeker voor de landbouw zijn de gevolgen groot. Om die een beetje in te schatten, wordt vaak verwezen naar de grote droogte (en hitte) die Rusland in 2010 trof. Wekenlang was het 40 graden en meer. Gevolg: de graanopbrengst daalde met een derde en Rusland stopte de export. De prijzen schoten de hoogte in. De Arabische Lente wordt nog altijd gelinkt aan die hoge graanprijzen, want vooral die regio werd getroffen door het exportverbod.


Pompen installeren

En dan is er nog de stijgende zeespiegel. Zullen kleine eilandstaten als Vanuatu, Tuvalu of Kiribati echt volledig onder water komen te staan, zoals enkele leiders in Glasgow beweerden? Als de aarde in 2100 met 3 graden opwarmt, stijgt de zeespiegel met ongeveer 80 centimeter. Dat lijkt nogal mee te vallen. We kunnen ons daar nog min of meer tegen wapenen.

Thiery: ‘Maar de stijging van de zeespiegel is een traag proces. De zwaarste gevolgen zullen we pas vanaf de 22ste eeuw zien. Het probleem is dat die stijging eeuwenlang doorgaat. Bij 3 graden worden sowieso kantelpunten overschreden. De Groenlandse ijskap zijn we helemaal kwijt. Dat betekent een onomkeerbare zeespiegelstijging van 7 meter, gespreid over vele eeuwen. Dan kom je bij scenario’s uit waarbij steden als Londen en Antwerpen verplaatst moeten worden. Dijken zullen niet volstaan. Ook het water van de rivieren geraakt nauwelijks nog in zee. Nederland denkt al na over de installatie van pompen om dat te doen.’

Voor Thiery is het helder: ‘Het wordt bijzonder lastig voor de mens om zich aan te passen. Niemand wil in zo’n wereld leven.’


DS, 20-11-2021 (Dominique Minten)

Bijgesloten Plaatje(s)