‘Op deze grondwet kun je geen democratie bouwen’


Erdogans voorstel voor een nieuwe grondwet brengt de macht terug bij één persoon, zegt professor grondwettelijk recht Selin Esen: de president.


Brussel Zondag stemt Turkije in een referendum over een nieuwe grondwet die de Turkse president Recep Tayyip Erdogan meer macht zal geven. De spanningen lopen hoog op in het land. Selin Esen (45), professor grondwettelijk recht in Ankara, voelt dagelijks de sfeer van intimidatie. Zoals toen haar rector haar verbood om een debat over de nieuwe grondwet te houden voor vijftig studenten. Ze deed het dan maar in de les van een collega, voor tienduizenden online kijkers.

‘Ik weet niet of ik binnenkort mijn job kwijtraak of gearresteerd word. Weinig collega’s durven nog praten als vakspecialist. Ze schrijven niet over deze grondwet, gaan niet naar congressen, ze willen op één of andere manier verdwijnen.’ (lacht)

Volgens voorstanders is er weinig verschil met het Amerikaanse systeem. Akkoord?

‘Absoluut niet. Het kernidee van de Amerikaanse democratie ontbreekt: het evenwicht tussen de drie machten. In deze grondwet is de uitvoerende macht superieur aan de anderen. En de uitvoerende macht is dan nog teruggebracht tot één persoon: de almachtige president. Hij benoemt in zijn eentje topambtenaren, ministers, ...’

Hebben de verkozen parlementsleden nog een rol?

Het parlement mag de regering niet meer controleren (artikel 6 en 16 van de nieuwe grondwet, red.). Eigenlijk heeft het niets meer te zeggen. Er zijn geen tussentijdse verkiezingen zoals in de VS. Het volk kan nog één keer om de vijf jaar stemmen en wie dan wint, heeft op alle niveaus vrij spel.’

De president mag volgens het nieuwe artikel 7 partijleider blijven. Is dat een probleem?

‘In de meeste Turkse partijen is er gebrek aan interne democratie. Er is meestal één sterke leider, veel discipline en weinig afwijkende standpunten. Grondwetten moeten rekening houden met die cultuur. Een partijleider die de kandidaten voor het parlement selecteert, moet niet bang zijn om tegenover diezelfde mensen te staan als president.’

En wat met de rechters?

‘Het Grondwettelijk Hof zou onder de nieuwe regels meteen Erdogans gerechtshof zijn. De president benoemt verder ook mensen in de Raad van Rechters en Procureurs, die rechters benoemt, promoveert en controleert. Als die raad niet onafhankelijk is, heb je ook geen onafhankelijke justitie.’

Is dit dan een soort permanente noodtoestand?

‘Het gaat ernaar toe. Maar zelfs in Zuid-Amerika, waar presidenten bij een noodtoestand bepaalde decreten mogen maken, zal het Grondwettelijk Hof die nog controleren. In dit Turkse voorstel is dat zelfs verboden. Onder deze voorwaarden kun je geen democratie hebben. Je kunt de president niet controleren. Zelfs in het geval van een impeachment kan hij nog steeds in functie blijven onder bepaalde voorwaarden. Onaanvaardbaar!’

Wat zullen de gevolgen zijn?

‘Het eerste voorstel om de uitvoerende macht in te perken, dateert uit 1839. In 1876, nog onder de sultans, had Turkije al een parlement, gekozen door de bevolking. Democratie in Turkije is nooit perfect geweest, maar we hebben enorm hard geprobeerd. Ik vrees dat we die traditie nu kunnen kwijtraken.’

Erdogan noemt het parlement traag en instabiel. Waarom gaan zoveel mensen akkoord met hem?

‘Democratie is een moeilijk regime. Als je erin wil leven, moet je vertraging bij de besluitvorming aanvaarden. Mensen moeten de tijd hebben om hun mening te vormen. Dit voorstel voor een autoritair regime biedt geen alternatief voor die moeilijke zoektocht.’

Begrijpt u Turken in Europa die de hervormingen steunen?

‘Ik vind dat onverklaarbaar. Zij genieten hier zoveel rechten en vrijheden, maar willen hun landgenoten niet helpen om die vrijheid te behouden. We zitten nu in een noodtoestand, dus de regering kan veel beslissen zonder het parlement. Er zijn noodwetten die winterbanden verplicht maken. Wat heeft dat nog met de noodtoestand te maken?’

Wat staat er nog in de nieuwe grondwet?

De president wordt niet alleen staatshoofd, maar ook hoofd van de regering. Hij kan naar believen ministers benoemen of ontslaan. De functie van premier vervalt.

De president kan het parlement ontbinden en kan desgewenst per decreet regeren. Bij nieuwe parlementsverkiezingen moet hij ook zijn eigen functie neerleggen.

De president mag twee termijnen blijven zitten. In 2019 gaat de grondwetswijziging in en begint het tellen opnieuw. Erdogan kan daardoor in principe tot 2029 aanblijven.

Een presidentieel veto kan worden weggestemd door het parlement, met een absolute meerderheid van stemmen.

De leeftijd voor het passieve kiesrecht (het recht om verkozen te worden) wordt verlaagd van 25 tot 18 jaar.

Verkiezingen voor het presidentschap en het parlement worden gelijktijdig gehouden, om de vijf jaar. Het aantal parlementsleden stijgt van 550 tot 600.


DS, 14-04-2017 (Giselle Nath)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB