Stereotieppiet

Michael Van Peel


Facebook, dat linkse clubje Californische PVDA-hippies, weert stereotiepe Zwarte Pieten van Facebook. Het nieuws kwam als … welja, Kerstmis in augustus. Het laatste en heel waarschijnlijk definitieve duwtje richting roetveegpiet kwam uit totaal onverwachte hoek. Laten we wel wezen, het schrappen van stereotieppiet was geen aparte powerpoint op een vergadering. Facebook geeft geen hol om de dwergstaten België of Nederland, behalve misschien om het geld dat de politieke partijen er spenderen – vorig jaar gaf Vlaams Belang alleen al meer dan 1 miljoen euro uit aan Facebookadvertenties. Van ons belastinggeld! Het was niet meer dan ‘collateral’, het gevolg van nieuwe voorwaarden tegen ‘historisch discriminerende stereotypen’. Die kwamen er na het verwijt van adverteerders (wellicht andere dan de hierboven vernoemde) dat Facebook niet genoeg optrad tegen hate speech. De daaropvolgende boycot en koersdaling hadden de roe stevig over de billetjes van de aandeelhouders laten gaan.

Ook de timing was even toevallig (#BlackLivesMatter) als effectief. Door de zomer konden we niet verder van de Sint afstaan en corona zet intussen alles even in perspectief. Het protest was daardoor beperkt. Eind dit jaar zal er een kleine heropflakkering zijn, maar tegen dan is het allang geschied. Wellicht de reden waarom Bol.com woensdag besloot om mee op de kar te springen en de figuur uit zijn assortiment te bannen. Facebook verdient daarvoor geen lekkers, maar het resultaat is een koddige, victimless crime. Vrije meningsuiting moet niet altijd de hoer zijn van de slechte smaak.

Kan ik begrijpen dat u Zwarte Piet niet racistisch vindt? Zeker. Decennia geleden heb ik zelf nog Piet gespeeld als studentenjob in de Gamma. Met een Marokkaanse collega als Sinterklaas. Dat vonden wij dan weer grappig. Schamen doe ik me daar niet voor, er zat geen greintje foute bedoeling in. Roetveegpiet bestond nog niet. (Hilversum 3 al wel.) Maar ik herinner me ook een eerste klein weerhaakje. Toen ik in vol Pietenornaat mijn kot buitenwandelde, botste ik op een zwarte vader met zijn kind. Ik speelde er even Zotte Piet tegen, de man lachte vriendelijk. Maar het voelde … raarrr. Ergens binnenin klingelde toen al de deurbel van de rede(lijkheid). ‘Hoort wie klopt daar, kinderen? ’t Is voortschrijdend inzicht, zeker.’

Dat de verzuchtingen nieuw zouden zijn, wordt omvergekegeld door een stukje Sesamstraat uit 1983 (!) dat te vinden is op Youtube. Pino wil zijn schoen bij Gerda zetten (gespeeld door de Surinaams-Nederlandse Gerda Havertong), want ‘Sinterklaas gaat toch niet zijn eigen Zwarte Pieten overslaan, hè, Gerda?’ – ‘Maar ik ben helemaal geen Zwarte Piet.’ – ‘Nou ja, je hebt dan wel geen Zwarte Pietenkleren aan, maar voor de rest … hè, Gerda?’ (O jawel, dames en heren, enkel de kinderlijke onschuld van de grote vogel behoedt hem hier voor een klap op zijn bek.) Gerda antwoordt verveeld maar geduldig, en wat opvalt: recht in de camera. Met een combinatie van vranke stoutmoedigheid én empathische zelfbeheersing die je sinds de eighties zelden nog ziet, legt ze Pino (en de kijker(tje)s thuis) uit dat ze best wel begrijpt dat het feest een oude traditie is, maar dat ze toch verzoekt om zwarte mensen niet voor Zwarte Piet uit te schelden. Een vraag zo vanzelfsprekend dat ze vandaag bruut binnenkomt. Havertong schreef de scène zelf nadat het haar kind weer eens was overkomen op school. Sesamstraat, het enige programma dat kinderen volwassen genoeg vond om normaal tegen hen te praten.

Referentiekaders verschuiven. Dat betekent niet dat je je plots moet schamen voor iets wat vroeger normaal werd gevonden. Wel dat je handelingen van vandaag worden getoetst aan het kader van vandaag. En dat verschuift gelukkig continu.

Op Youtube vind je ook een interventie in het Vlaams Parlement uit 2010 van die andere figuur uit Sesamstraat, Filip Dewinter. Die had op Wereldaidsdag (een week voor Sinterklaas) een gratis condoom in zijn schoen gevonden en vond dat maar niks, omdat ‘de meeste hiv-besmettingen homoseksuelen betreft’. ‘Dus,’ vond hij, en ik citeer even, ‘dat de beste preventie er niet in bestaat om condooms uit te delen (…) maar om te pleiten voor duurzame en heteroseksuele relaties.’ Werd dit tien jaar geleden nog onthaald op ogengerol van Jan Peumans (wat mis ik die kerel), vandaag klinkt het zo verbijsterend dat men wellicht de vergadering had stilgelegd. Ons referentiekader verschuift wel degelijk, zij het langzaam. Schrale troost voor wie vandaag slachtoffer is, maar tenminste toch een greintje hoop.

Stereotieppiet zal verdwijnen, het is slechts een kwestie van tijd. U hebt het volste recht dat jammer te vinden, maar de evolutie is ingezet. Facebook gaf zonet het laatste zetje. Dat daar geen ‘democratisch debat’ rond gevoerd werd, zal het bedrijf worst wezen. Facebook is geen democratie, maar een dictatuur. Er staat bij elke nieuwe voorwaarden dan ook het gebiedende ‘Klik op OK om te aanvaarden’. Er staat niet: ‘Laat ons weten wat u ervan vindt, dan koppelen we dat even terug!’ Het enige verschil met een dictatuur is dat u volledig vrij bent om er niet aan mee te doen. Vlaams Belang zou Facebook kunnen boycotten door er geen advertentieruimte meer te kopen, bijvoorbeeld. En wie wil protesteren, kan altijd zijn account deleten en terugkeren naar MySpace. Dubbele win!


DS, 22-08-2020 (Michael Van Peel)