Een moderne federatie


Premier Verhofstadt bezorgde gisteren een communautaire nota aan de partijvoorzitters. Marc Hooghe bekijkt alvast de sterktes en de zwaktes van dit document, dat de agenda van de Octopus-werkgroep moet gaan bepalen.


Tijdens zijn regeerverklaring eind december stelde Verhofstadt dat we moeten kiezen 'voor de weg die altijd al het fundament is geweest van onze welvaart: de weg van de dialoog'. De nota die de interim-premier gisteren heeft bekendgemaakt beantwoordt helemaal aan die verzuchting.

Ook als je de nota een paar keer leest, is het niet duidelijk wie nu uiteindelijk de winnaar is en wie de verliezer. De Vlamingen krijgen de splitsing van BHV, maar de Franstaligen krijgen tegelijk een federale kieskring. De federale kieskring is een belangrijk symbool: de Franstaligen krijgen de geruststelling dat Vlaanderen zich niet volledig wil afscheuren en zijn rijkdom voor zichzelf wil houden. De Franstaligen krijgen dan weer de ratificatie van het minderhedenverdrag, maar de Vlamingen worden gerustgesteld met de opmerking dat de Franstaligen in de Brusselse rand niet als minderheid erkend zullen worden. Het federale niveau wordt al evenmin vergeten: de gewesten krijgen hun zitje in de Raad van Beheer van de NMBS, maar van de weeromstuit eist het federale niveau een zitje op bij De Lijn. Wie bekommerd is om een betere coördinatie van het openbaar vervoer, kan daar toch moeilijk een bezwaar tegen hebben? Zelfs de Brusselaars worden niet vergeten: hun gewest wordt niet uitgebreid, maar Brussel krijgt wel alle troeven en een heus stadsgewest om zijn internationale ambitie waar te maken. Het is met andere woorden een heel doordachte compromistekst geworden: elke groep kan enkele overwinningen claimen, maar moet tegelijk ook wel ergens toegevingen doen. Echte winnaars of verliezers zijn er niet in deze nota.

Laten we echter meteen beginnen met het zwakste punt van de tekst: Verhofstadt blijft opvallend vaag over de financiering van alle plannen. De gewesten krijgen dan wel meer mogelijkheden om een eigen fiscaal en werkgelegenheidsbeleid te voeren, maar de premier gaat nauwelijks in op de financiële gevolgen. Als het Waals Gewest er minder goed in slaagt werklozen te activeren dan het Vlaams Gewest, dan zal iemand die factuur moeten betalen. De premier doet in dit verband geen uitgewerkt voorstel, en allicht zal dit de komende weken en maanden nog tot felle debatten leiden. Anderzijds: de ervaring van het verleden leert dat politici vooral geïnteresseerd zijn in de grote principeakkoorden. Hoe een en ander dan financieel moet worden opgelost, wordt meestal doorgeschoven naar later overleg. Het is immers vaak gemakkelijker een compromis te bereiken over de centen, dan over de 'Grote Principes'.

Maar de nota heeft ook vooral sterke punten. Verhofstadt vertrekt vanuit een consensusgedachte: homogene bevoegdheden moeten leiden tot een 'beter bestuur', en daar kan niemand iets tegen hebben. Ook het verdedigen van het subsidiariteitsprincipe ('zo dicht mogelijk bij de mensen') is een keurig omfloerste manier om te zeggen dat we naar een confederale staatsstructuur gaan. Dat de premier ervoor pleit om de bevoegdheid over ontwikkelingssamenwerking opnieuw naar het federale niveau te brengen, moet dan weer duidelijk maken dat het helemaal niet de bedoeling is de federale bevoegdheden volledig uit te kleden.

Verhofstadt past voorts een beproefd Europees recept toe door te schermen met de zogenaamde 'convergentiecriteria'. Ook binnen de EU doet zich vaak het probleem voor dat de lidstaten heus wel inzien dat ze beter af zijn met een regeling op een hoger niveau. Maar tegelijk bewaren ze heel jaloers hun soevereiniteit en willen ze zo weinig mogelijk bevoegdheden afstaan aan Brussel. De oplossing is dan dat de Europese Unie convergentiecriteria mag opstellen, maar dat elke lidstaat zelf mag beslissen hoe die worden ingevuld. Verhofstadt ontwerpt een soortgelijke open coördinatiemethode voor de Belgische constructie: het primaat ligt bij gewesten en gemeenschappen, maar 'Brussel' (in dit geval: de federale regering) mag wel de krijtlijnen vastleggen.

Tot slot kijkt Verhofstadt over de grenzen. Als je België vergelijkt met de andere federale systemen, dan hebben wij een zeer zwakke structuur om bevoegdheidsconflicten uit te klaren, of om een zekere mate van federale loyauteit af te dwingen. Nu zitten we nog vaak met de vage intentie dat als we allemaal eens samen gaan zitten, dat we er dan wel uitkomen. Andere federale systemen hebben wel duidelijke wettelijke regelingen voor de samenwerking van de verschillende beleidsniveaus, en die blijken ook goed te werken. Het is dan ook logisch dat Verhofstadt die voorbeelden uit het buitenland overneemt, om zo het Belgische federale model te versterken.

Deze sneuvelnota lost natuurlijk niet alle problemen op, en men zal Verhofstadt terecht verwijten dat hij de afgelopen acht jaar helemaal niets heeft gedaan om al die mooie principes zelf in de praktijk te brengen. Maar de nota levert wel een nuttige roadmap, zoals men dat noemt in internationale onderhandelingen. Enkele weken geleden vroeg Karel De Gucht zich nog af welke bevoegdheden men nu precies wou federaliseren. Wel, hij weet het nu. Nadat de politici maandenlang hun tijd hebben verloren met de borrelnootjes, staat nu het hoofdmenu op tafel. Het inhoudelijke debat kan beginnen.

Marc Hooghe doceert politieke wetenschappen aan de KU Leuven.


DS, 09-01-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Commentaar Le Soir


Hij heeft het gedaan. Daarvoor alleen moeten we hem dankbaar zijn. Bovendien is de nota van Verhofstadt geen document waarin alleen maar eisen worden opgesomd van de ene gemeenschap aan de andere, maar een tekst met een brede visie op de toekomst van België. Het is weer eens wat anders dan het gekrakeel van de voorbije zes maanden. Dat alleen is dus opmerkelijk. Verhofstadt is de enige politicus die dat risico kon nemen. Hij is ook de enige die nog de geloofwaardigheid heeft om zo'n oefening te maken, dankzij zijn ervaring en zijn imago van eerlijk politicus.


Niet alleen getuigt de tekst van visie, hij is ook realistisch. Verhofstadt herneemt enerzijds het idee van een sterke federale staat (een wens van de Franstaligen), en pleit tegelijkertijd voor een verregaande autonomie van de deelstaten (een Vlaamse wens).

We moeten er geen doekjes om winden: als Verhofstadt bepaalde bevoegdheden wil herfederaliseren, dan is dat grotendeels opsmuk en effectbejag: ontwikkelingssamenwerking en geluidsnormen, veel heeft het niet om het lijf. Hij bevestigt de federale staat vooral in zijn rol van de scheidsrechter die de grenzen van het aanvaardbare bepaalt, waarbinnen elke deelstaat zich vrij kan bewegen om aan te tonen dat zij de rijkste is. Zo zullen in het België van Verhofstadt werklozen, gepensioneerden, deeltijds werkenden en kinderen erg verschillende uitkeringen kunnen krijgen naargelang de regio waarin ze wonen.

Moeten we daar aanstoot aan nemen? Daarvoor is dit niet het geschikte ogenblik. Natuurlijk zal er druk onderhandeld moeten worden over sommige, vooral sociale voorstellen in de nota. En vanzelfsprekend is het laatste woord nog niet gezegd over de graad van regionalisering van sommige bevoegdheden. Maar het leidt nergens toe om de hele filosofie van deze nota in vraag te stellen.

In zijn communautaire nota herrekent Verhofstadt de werking van de Belgische staat en pleit hij tegelijkertijd voor verregaande loyauteit en diep vertrouwen tussen Franstaligen en Vlamingen op het federale niveau, om het evenwicht en de efficiënte werking van de federale staat te vrijwaren. Dat is een hachelijke, bijna onmogelijke opdracht. Maar het is waarschijnlijk de enige uitweg, want Verhofstadt loopt zo in een wijde boog om de heikele thema's die de boel zouden doen ontploffen - de uitbreiding van Brussel, de splitsing van de sociale zekerheid - en vraagt aan alle partijen om compromissen te sluiten. De recente gebeurtenissen laten er geen twijfel over bestaan: het is de enige manier om het land overeind te houden. Het zou zelfmoord zijn om dit document naar de prullenmand te verwijzen.


DS, 09-01-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB