Dovemansgesprek in de islamdialoog


Herman De Ley tackelt Benno Barnard en Geert van Istendael. Maar de blinde verontwaardiging die spreekt uit zijn tekst verhindert hem om het 'oude denkpatroon ten aanzien van de islam' te overstijgen, zegt JAN DE PAUW.


Het debat rond de islam zoals het in de pers wordt gevoerd, verloopt doorgaans volgens eenzelfde schema: iemand oppert kritiek of formuleert bedenkingen bij het leerstelsel van de islam en de repliek reduceert de criticus steevast tot verbitterde islamofoob en vreemdelingenhater. Omdat zo'n non-gesprek ad infinitum kan doorgaan, blijft het meestal beperkt tot een paar salvo's heen en weer, om dan stil te vallen en meteen daarna op een andere plaats weer opgevoerd te worden.

De communicatie tussen De Ley, Barnard en van Istendael is vergelijkbaar. Barnard en van Istendael formuleren een paar partiële, maar wel scherpe én rake bedenkingen bij de islam en De Ley verwijt hen prompt intolerantie en xenofobie. Bovendien stelt De Ley dat het 'perspectief volledig is verdraaid' wanneer islam en nazisme in koppel worden gezet, waarna hij, om de puntjes op de i en de kosmos terug recht te zetten, het Verlichte Europa verantwoordelijk stelt voor de judeocide van de Holocaust. Hij besteedt welgeteld 2,5 lijn aan de duiding van de islamconnectie met het nazisme, en vervolgens drie alinea's aan de christelijke verantwoordelijkheid terzake. Dit is niet wat men noemt, het debat ten gronde voeren.

Dan is er de kwestie van 'het wezen van de islam'. Ook hier weer tekent zich een terugkerend patroon af. Islamcritici richten hun pijlen doorgaans op één of andere veronderstelde essentie van het leerstelsel. Ter hulp snellende apologeten voeren dan weer ter weerlegging aan dat er niet zoiets is als één islam, of dé islam, maar enkel een veelheid aan belevingen van de geloofsovertuiging. In de woorden van professor De Ley heet het dat de heren intellectuelen Barnard en van Istendael niet alleen islamofoob zijn, maar bovendien ook slechts halve intellectuelen als ze zich permitteren om de inzichten uit die toch wel zeer verheven wetenschappelijke discipline van de godsdienstsociologie zomaar naast zich neer te leggen. De godsdienstsociologie wijst elk essentialisme af. Dat wil zeggen dat deze wetenschap niet één islam ziet, maar vele islams die allemaal gekenmerkt worden door individuele en gecontextualiseerde belevingen. Heeft er zich al iemand afgevraagd of en hoe die wetenschap dan wel wéét wat het voorwerp van haar studie is?

De volgehouden oefening van de islamdepartementen aan onze universiteiten om de kern van het leerstelsel te verhullen achter sluiers van contextualiteiten, kan niet verhinderen dat die contextuele verschillen worden gevoed door historisch, geografische en sociaal uiteenlopende interpretaties van eenzelfde bron, met name de koran, die als fundamenteel kenmerk in zich draagt dat de inhoud van het boek, en in vele interpretaties zelfs het boek als object, onaantastbaar blijft.

Niets van het bovenstaande is verbijsterend. De dialoog lijkt nooit eerder uit dat sjabloon te zijn geraakt. Maar dat dit ook nu niet lukt, is op zijn minst spijtig. De heren Barnard en van Istendael kan men bezwaarlijk rechtse sympathieën aanwrijven. Uit hun intellectuele traject totnogtoe blijkt geenszins enige vorm van etno-essentialisme, zuiverheidsnationalisme of welke andere vorm van maagdelijkheidswens ook. Dat professor De Ley aan dat traject voorbijgaat, markeert meteen ook dat hij niet inziet welk een belangwekkende verschuiving is opgetreden met het opiniestuk van beide auteurs. Dit is geen ruk naar rechts, maar een herclaimen van het midden. Althans, zo hoop ik het te mogen lezen. Belangrijker dan de snedigheid van hun woorden, is het feit dat ze worden geformuleerd ter linkerzijde van het maatschappelijke veld. Hiermee wordt alvast een aanzet geleverd om de prooi te onttrekken aan de klauwen en tanden van Vlaamse leeuwen. Niets van wat Barnard en van Istendael zeggen is niet al eens eerder gezegd door anderen. Nieuw is wel dat zij het zijn, die het zeggen. Dit is een boodschap eerst aan links, en pas dan aan de moslims. De verontwaardiging van De Ley is dan ook strategisch misplaatst.

Jan De Pauw is filosoof en docent aan de Erasmushogeschool


DS, 08-02-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB