Kritiek op Trump is niet genoeg

Koning Filip had eergisteren op één punt toch ongelijk over de nieuwe Amerikaanse president Trump en de Brexit. Niet in wat hij bekritiseerde, wel in hoe dat te interpreteren valt: dat beide fenomenen ingaan tegen ‘de loop van de geschiedenis’. Dat laatste is een hol begrip. De geschiedenis volgt nooit een van tevoren vaststaand traject of scenario. Wie dat toch denkt, eindigt in dezelfde vergissing als Francis Fukuyama toen die, in een optimistische versie van dat geloof, in 1989 zijn roemruchte ‘einde van de geschiedenis’ afkondigde. Ze zou met de val van het communisme haar vermeende doel hebben bereikt, de globale veralgemening van democratie en liberalisme. Níet dus, zoals we nu weten (en Fukuyama ook erkende).

Meer nog, het misplaatste geloof in een rechtlijnige historische ontwikkeling is een van de redenen waarom kon gebeuren wat de koning zo betreurde. Want het is zeer aannemelijk om de Brexit en de verkiezing van Trump, beide de uitkomst van democratische processen, te zien als een protest tegen dat verlammende geloof, dat mensen doemt tot machteloosheid over het eigen lot. Alsof alleen zou gebeuren wat moet gebeuren, alsof de geschiedenis een kwestie van vaste regels is en niet het resultaat van dagelijkse, concrete politieke en ideologische keuzen.

Het gevolg is wel dat de wereld nu een gigantische verspilling van tijd en energie tegemoet gaat. Zoals met dat trucje waartoe de Britse premier Theresa May zich vorige week bij haar bezoek aan het Witte Huis verplicht voelde. In de persconferentie achteraf zei ze dat president Trump haar had gezegd dat hij ‘voor honderd procent’ achter de Navo staat. Dat kon hij alleen maar bevestigen – wat het verder ook concreet mag inhouden. Nochtans had hij de Navo een week eerder nog ‘achterhaald’ genoemd. May had het trucje nodig om de Europese bondgenoten te sussen en om niet de indruk te wekken dat ze daar achter hun rug aan het smoezen was met de doodgraver van de alliantie. Zo ver is het dus gekomen: dat trucjes nodig zijn om de president on the record te dwingen.

De verspilling is deze: dat ook prominente politici als May nu moeten veinzen dat Trump er dan toch solide geostrategische inzichten op na zou houden. Dat het aantal toeschouwers bij de presidentiële inauguratie een onderwerp van politiek debat is, al is alleen Trumps ego ermee in het geding. Dat het nodig is om zich te buigen over Trumps weinig doordachte executive orders, die in het beste geval louter symbolisch zijn, in het slechtste geval ronduit contraproductief en gevaarlijk, maar in elk geval wel reëel. Dat folteren nu een te overwegen beleidsoptie is. Dat van de waarheid voortaan twee versies bestaan, een echte en die van de ‘alternatieve feiten’, ficties en complottheorieën die alleen aandacht krijgen uit diplomatieke beleefdheid omdat de machtigste man ter wereld er nu eenmaal in gelooft.

Wat dat slecht theater opsoupeert aan tijd en energie, zal ten koste gaan van dwingender problemen, zoals de klimaatverandering. Ook omdat het Witte Huis ‘schone steenkool’ al tot zo’n ‘alternatief feit’ heeft verheven. Iets analoogs geldt voor de Brexit. Die leidt nu al tot niets dan chaos en verwarring en zeker de onderhandelingen erover zullen ontzaglijk veel politieke energie eisen – en met welk praktisch resultaat? Dat het Verenigd Koninkrijk dan halfweg de Atlantische Oceaan wegdrijft?

Dit alles heeft niets te maken met ‘de loop van de geschiedenis’, des te meer met ideologische keuzen. Wat ook betekent dat als politici, van premier Charles Michel (direct en via de koning) tot Europees president Donald Tusk, nu ongezien forse kritiek uiten op Trump, ze pas geloofwaardig kunnen zijn als ze er consequent in blijven. Want het foute geloof in een vast historisch script vindt wel nog altijd een echo in hun ongestoorde geloof in ‘Tina’, het beginsel dat geen alternatief zou bestaan voor het beleid dat ze voeren – al leidde dat principe in de VS en Groot-Brittannië net tot het bekende resultaat. Het belooft weinig goeds dat Tusk alle kritiek op de EU zonder meer afwees als het werk van ‘demagogen’ (DS 1 februari) . Temeer omdat Hongarije of Polen in de EU inmiddels nog altijd wegkomen met hun illiberale praktijken.

Nog altijd zijn die politici wegkijkers, uit gebrek aan fantasie of uit ideologische en technocratische hardleersheid. Ze geloven dat het populisme slechts te bestrijden valt met nog meer van hetzelfde, maar dan beter ‘uitgelegd’ – alsof niemand al beseft wat neoliberale globalisering, groeiende ongelijkheid of de afbouw van de welvaartsstaat precies betekenen. Nee, zo schiet het niet op.


DS, 01-02-2017 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB