Waarom de Belgen boos zijn


Na een reeks van regionale stakingen gaat maandag heel België plat uit protest tegen het regeringsbeleid. Er is weerstand tegen verhoging van de pensioenleeftijd, maar de echte onvrede zit dieper.


Waarom doen die Belgen toch zo moeilijk?, zal menig Nederlander denken over de sociale onrust in het land, die maandag een voorlopig hoogtepunt krijgt met een nationale staking.

Kijk nou eens rustig naar de maatregelen van de nieuwe, centrum-rechtse regering van Charles Michel, waartegen de vakbonden zo te hoop lopen.

- De pensioenleeftijd gaat geleidelijk omhoog naar 67 jaar. Big deal, we moeten er in heel Europa aan geloven.

- De indexering (een automatische loonsverhoging om de jaarlijkse inflatie bij te houden) wordt tijdelijk opgeschort, een ingreep die de Belgen heel monter een 'indexsprong' noemen, alsof het iets leuks is. Het lijkt een logische ingreep. Er ís immers helemaal geen inflatie. De prijzen zijn stabiel en dalen zelfs hier en daar. Toch doet iedereen ontzettend ingewikkeld over die indexsprong.

- In de overheidsuitgaven wordt voor 8 miljard euro gesnoeid. Mag het? Het overheidsbeslag in België (het aandeel van de overheidsuitgaven in het bruto binnenlands product) is sinds de jaren tachtig weliswaar fors gedaald, maar ligt nog steeds boven de 50 procent en behoort daarmee tot de wereldtop.

- Er komt een zogeheten 'tax shift', inmiddels een gevleugeld begrip dat voor alles en nog wat wordt ge- en misbruikt. Het is de bedoeling om de hoge loonbelastingen, waar België eveneens berucht om is, te verlagen en te vervangen door andere belastinginkomsten, al is nog niet duidelijk welke precies.

Klinkt allemaal redelijk en aanvaardbaar, nietwaar? Omringende landen maken soortgelijke saneringsprocessen door. Bovendien vallen deze maatregelen in het niet bij wat de Grieken of de Ieren allemaal voor hun kiezen hebben gekregen.


Grootkapitaal

De sociale onrust in België kent echter diepere economische en politieke achtergronden, waar deze oppervlakkige verkenning aan voorbij gaat. "Het overheersende gevoel is dat de maatregelen onevenwichtig zijn", zegt Dave Sinardet, hoogleraar politicologie aan de Vrije Universiteit Brussel en columnist van de financiële nieuwskrant De Tijd. "De besparingen worden vooral op werknemers afgewenteld, het grootkapitaal wordt ongemoeid gelaten, zo is de gedachte. De actuele LuxLeaks-onthullingen over belastingontwijking versterken dat gevoel."

Naast de nieuwe golf LuxLeaks-onthullingen bleek deze week dat België ook al jarenlang zijn partijtje meeblaast als het gaat om dubieuze belastingafspraken met grote bedrijven. Dat is geen nieuws, maar de details die dagblad De Standaard publiceerde, zijn dat wel. Bedrijven worden met lage tarieven en de slogan 'Only in Belgium' naar het land gelokt. 'Invest in Belgium, increase your profits', zo werft de belastingdienst zonder met de ogen te knipperen.

Groot was vorige maand ook de ophef over de prominente Vlaamse ondernemer Marc Coucke, die zijn farmaceutische bedrijf Omega Pharma (bekend van de wielerploeg) verkocht aan een Amerikaanse concurrent en daaraan ruim 1 miljard euro overhield, grotendeels in aandelen. Te betalen belasting: € 0,00, want België kent geen 'meerwaardetaks' op aandelen.


Vermogensbelasting

Tel deze ophef op bij de al veel langer durende verontwaardiging over de exorbitante salarissen van topbestuurders bij (semi-)overheidsbedrijven en de arbeidsonrust wordt al een stuk begrijpelijker.

"Ik snap wel waarom de Nederlanders het niet snappen", zegt de befaamde Brusselaar en schrijver Geert van Istendael, die zich achter de stakers schaart. "Er zijn daar immers nauwelijks vakbonden. In België zijn de meeste werknemers lid van een bond. Wat nu door de regering is besloten, pikken ze niet. En ze hebben gelijk."

Steeds luider klinkt de roep om een vermogens(winst)belasting, bijvoorbeeld op alle soorten vermogen boven 1 miljoen euro, om vooral de superrijken tot een eerlijke bijdrage aan de staatskas te dwingen. Het is een roep die de klassieke vakbondsmantra's over onder meer de pensioenleeftijd en de indexsprong begint te overstemmen.

Van Istendael ziet hierin ook de heilzame invloed van Thomas Piketty, de Franse econoom wiens boek over toenemende ongelijkheid tussen kapitaalbezitters en werkenden internationaal zo aanslaat. "Dat de rijken ontsnappen, kan een maatschappij zich niet langer veroorloven", aldus Van Istendael.

Uit opiniepeilingen blijkt inmiddels dat de overgrote meerderheid van de Belgen vóór een rijkentaks is. De regering, die bestaat uit Vlaams-nationalisten, Vlaamse christen-democraten (CD&V) zowel Vlaamse als Waalse liberalen, houdt de boot af met het argument 'staat niet in het regeerakkoord'.


Socialistische fantasieën

"Nu we voor het eerst zonder socialisten regeren, gaan we die socialistische fantasieën toch niet invoeren?", zei vicepremier en minister van buitenlandse zaken Didier Reynders (MR, Waalse liberalen) vorige week zaterdag tegen De Tijd. "Ik heb vijftien jaar in de regering gezeten met socialisten. In die tijd heb ik telkens nee gezegd tegen een vermogensbelasting."

De rechtse partijen, de Vlaams-nationalistische N-VA voorop, willen volop gebruikmaken van de afwezigheid van de socialistische aartsrivalen, die voor het eerst sinds 1988 niet in de federale regering zitten.

De druk van de publieke opinie over die vermogensbelasting neemt echter dagelijks toe. Schrijver David Van Reybrouck, bekend van zijn bestsellers 'Congo' en 'Tegen verkiezingen', riep de regering-Michel deze week op tot flexibiliteit. "De nationale ebola-coördinator stond ook niet in het regeerakkoord", schreef hij op Facebook. "Maar de regering heeft er wel een aangesteld. Dat is nu eenmaal wat regeringen doen: flexibel inspelen op nieuwe uitdagingen."

De roep om een vermogensbelasting is daar één van, aldus Van Reybrouck. "Als deze ploeg het vijf jaar wil volhouden, zou ze beter wat meer dialoog zoeken met een betrokken, maar terecht verbolgen samenleving."


Werkloosheid

De discussie ontwikkelt zich razendsnel en zal ook na de staking van maandag doorgaan. "Het is opmerkelijk dat die vermogenswinstbelasting een half jaar geleden nauwelijks politiek draagvlak had", zegt politicoloog Sinardet. "De Vlaamse christen-democraten, die er nu binnen de regering voor pleiten, hadden dat niet in hun verkiezingsprogramma staan. De socialisten wel, maar die durfden er tijdens de verkiezingscampagne niet zwaar op in te zetten. Uitgerekend nu er een rechtse regering zit, wordt dat een serieus thema."

Het onbegrip in Nederland en andere landen over de Belgische onrust heeft nog een andere reden. Daar heerst het beeld dat het toch helemaal niet zo slecht gaat met de Belgische economie. De groei is mager maar in de afgelopen crisisjaren nooit onder nul gedoken, zoals in Nederland. De werkloosheid is wel iets hoger (ongeveer 8,5 procent dit jaar) maar niet dramatisch.

Alleen de hoge - en stijgende - staatsschuld van boven de 105 procent van het nationaal inkomen is een punt van grote zorg van de Europese Commissie, die de begrotingsafspraken in de eurozone in de gaten moet houden. Maar een diepe crisis, zoals die de Nederlandse huizenmarkt en bouwsector heeft getroffen, is in de reële economie van België uitgebleven.

Het is een constatering die de vakbonden juist sterkt in hun verzet tegen de bezuinigingen. "Er zijn inderdaad stemmen die zeggen: laat ons niet die foute weg opgaan van de Nederlanders, die hun economie kapot hebben bezuinigd", zegt Sinardet. "Nederland heeft aangetoond dat dit niet werkt, is de gedachte, en ook op Europees niveau komt men een beetje terug van de bezuinigingsdrift."


Actiebereidheid

De taalgrens lijkt geen rol te spelen in de stakingsgolf, die de afgelopen maandagen zowel Vlaamse als Waalse provincies in gelijke mate trof. "Toen de regering aantrad en de onrust begon, hielden velen rekening met een Noord-Zuidbreuk: Wallonië protesteert, Vlaanderen steunt de regering", zegt Sinardet. "Maar daar is niets van gebleken. Ook de Vlaamse actiebereidheid is groot. De relschoppers op de nationale betoging van 6 november in Brussel waren dokwerkers uit Antwerpen. Als dat metaalarbeiders uit Luik waren geweest, had iedereen gezegd: zie je wel."

De politieke spanningen in Brussel lopen intussen zienderogen op. Zal de regering-Michel deze sociale onvrede overleven? Al voor het aantreden in oktober werd gesproken van een 'kamikaze-coalitie', vooral bezien vanuit de Franstalige liberale MR-partij van de jonge premier Michel (38). Die waagde het in zee te gaan met drie Vlaamse partijen, waaronder de N-VA van Bart De Wever, in Waalse ogen de baarlijke duivel.


Vakbond aan tafel?

Maar de schijnwerpers staan dezer dagen noch op N-VA noch op MR. "CD&V is de instabiele factor", zegt Sinardet over de Vlaamse christen-democraten. "Zij zitten in de moeilijkste positie, omdat de christelijke vakbond (1,7 miljoen leden, red.) radicaal ingaat tegen de regeringsplannen. Dus de cruciale vraag is of de regering erin slaagt die vakbond weer aan tafel te krijgen. Lukt dat niet, dan is het de vraag hoe lang CD&V het volhoudt om tegen haar eigen achterban in te gaan."

Opmerkelijk is ook dat vooral christen-democraten warm lijken te lopen voor een vermogensbelasting en daarmee de meest linkse partij in de regering zijn. "De positie van CD&V is bijzonder boeiend", aldus Sinardet. "Een half jaar geleden zaten ze nog in de regering-Di Rupo, die rechts een 'marxistische belastingregering' noemde. Nu zijn ze onderdeel van de regering-Michel, die voor links geldt als 'ultra-liberale afbraakregering'. Beide karikaturen kloppen niet, maar het is opmerkelijk dat CD&V binnen een jaar in twee totaal verschillende posities zit en haar profilering daaraan moet aanpassen. Dat valt hen duidelijk zwaar."

Van Istendael durft geen voorspellingen te doen over een eventuele kabinetscrisis. "Alles hangt af van CD&V", zegt ook hij.


Weg met de lease-auto's

Behalve over de 'rijkentaks' zijn de Belgen druk aan het discussiëren geslagen over een andere fiscale kwestie: de lease-auto's, in Vlaanderen 'bedrijfswagens' genoemd. Het is een onderwerp dat wat taboe-gehalte betreft vergelijkbaar is met de hypotheekrenteaftrek-discussie in Nederland. "België is internationaal koploper in subsidies aan bedrijfswagens", zegt politicoloog Dave Sinardet, die het taboe aankaartte in zijn column in De Tijd. "Als een werkgever iemand opslag wil geven, is het voor beide partijen fiscaal gunstiger om dat in auto te doen en niet in euro", zegt hij. "Dat is absurd."

Bij zo'n bedrijfswagen hoort ook een tankkaart, zodat de gebruiker tijdens het tanken nooit hoeft te kijken naar de prijs, doorgaans van diesel. "Het zijn in feite salarisauto's", zegt Sinardet. "De boodschap is: hoe meer je in die auto rondrijdt, hoe hoger je loon."

Geen wonder dat Antwerpen en Brussel in de top-3 staan van Europese filesteden. Schaf die subsidies af en laat de opbrengst (2 à 4 miljard euro per jaar) ten goede komen aan verlaging van de loonbelasting, stelt Sinardet voor. Je slaat dan verscheidene vliegen in één klap op sociaal, fiscaal, mobiliteits- en milieugebied.

Zijn oproep is in vruchtbare bodem gevallen. Drie maatschappelijke organisaties, waaronder de Bond Beter Leefmilieu, zijn een petitie begonnen om de regering-Michel tot actie te bewegen.


Blog Trouw, 14-12-2014 (Christoph Schmidt)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB