‘Leef alsof elke dag je eerste is’

Roman Krznaric, Carpe Diem, Baarn: Ten Have, 2017.


Zinvol werk is vandaag een voorwaarde geworden voor een zinvol leven, zegt filosoof Roman Krznaric. Dus moeten we onze angst voor verandering overwinnen. ‘Experimenteer. Eerst doen, dan denken.’


Vrijheid, betekenis en flow: dat zijn de drie ingrediënten van een job die voldoening geeft. De Australische filosoof Roman Krznaric, medeoprichter van de bekende Londense School of Life, helpt al jaren mensen te zoeken naar zinvol werk. Ook in zijn nieuwe boek, Carpe Diem Regained, zoekt hij naar manieren om mensen meer zin uit hun leven en werk te helpen halen. Hij kwam deze week het boek in Brussel voorstellen.

‘Het is een moderne verzuchting’, zegt hij. ‘Mijn vader, een Poolse vluchteling in Australië, werkte 51 jaar lang voor hetzelfde bedrijf. Zijn leven draaide om veiligheid, niet om vrijheid. Vandaag verwachten we meer. In mijn lessen zie ik iedereen, van taxichauffeurs en neurowetenschappers tot leerkrachten en tv-producers. In zekere zin is het een luxeprobleem, maar het is echt niet alleen de hooggeschoolde elite die meer zin zoekt in haar werk.’


60 procent van de Europeanen zou een ander carrièrepad kiezen als hij of zij opnieuw kon beginnen. Toch zetten maar weinig mensen de stap naar een volledig nieuwe carrière. Wat maakt het zo moeilijk om van werk te veranderen?

‘Het menselijk brein. De afkeer van mensen voor verlies is twee keer zo groot als hun voorliefde voor winst. In een beroemd experiment wilden mensen het risico om 100 dollar te verliezen pas aanvaarden als ze kans maakten om 200 euro te winnen. Als we denken aan veranderingen, focussen we dus op alles wat er verkeerd zou kunnen gaan. Terwijl tegen je zin in dezelfde job blijven je ook wel wat kost. Voor mij persoonlijk werkt dat inzicht in de werking van ons brein al bevrijdend.’


Een loopbaancoach vertelde me dat slechts een klein aantal van zijn klanten van loopbaan verandert. En dat het dan ook al eens tegenvalt.

‘Carrièrecoaches zijn zelf een deel van het probleem. Sinds het eerste adviesbureau voor loopbanen opende in Boston in 1908 – voordien gaf men loopbaanadvies op basis van de grootte van je schedel – is er een model van carrièreadvies ontwikkeld dat vandaag nog steeds enorm dominant is. Je gaat langs met de klacht dat je niet gelukkig bent met je baan. En wat zegt de coach? Doe psychometrische tests – waarvan de accuraatheid ter discussie staat en erg afhangt van het moment – en doe veel research over je beoogde loopbaan. Studeer eventueel bij. Stuur je cv uit, en klaar is kees. Die methode zal je misschien aan een baan helpen, maar het zal hoogstwaarschijnlijk opnieuw niet de juist zijn.’

‘Wat je wel moet doen, is experimenteren. Doe vrijwilligerswerk, bel iemand met je droomjob op en vraag of je een paar dagen mag meelopen. Eerst doen, dan denken.’

‘Zelf was ik al drie jaar sociaal werker, maar ik verveelde me stierlijk. Ik wilde lesgeven over wat me boeide, maar wie zou ernaartoe komen, en hoe zou ik ervan kunnen leven? Mijn partner zei toen: stop met zeuren en geef een les bij ons thuis tijdens het weekend. Twee weken later zaten er acht mensen in onze keuken.’


Volgens diezelfde coach helpt verandering vaak niet, omdat mensen zichzelf mee nemen naar hun nieuwe job.

‘Ja, dat is een goed punt. Misschien ben je iemand die heel stressgevoelig is, en zal je zelfs in een boeddhistisch klooster nog gespannen rondlopen. Dan moet je proberen je verhouding tot je huidige werk te veranderen. Een manier is op zoek te gaan naar de ervaring van flow, een staat waarin je zo opgaat in je werk dat je besef van tijd verandert. Hoe raak je daar? De Hongaarse filosoof Mihaly Csikszentmihalyi zegt dat je jezelf taken moet opleggen die moeilijker zijn dan diegene die je gewend bent.’


Meer stress, dus?

‘Precies. Probeer niet gewoon om een makkelijke tijd te hebben, je zult je enkel maar vervelen. Niet alle jobs laten dat toe, dat besef ik. Dan is de tweede optie: focus op de kwaliteit van je relaties op het werk. In een macho-omgeving, zoals een investeringsbank, is het natuurlijk moeilijk om je emotioneel open te stellen. Maar een connectie krijg je pas door kwetsbaarheid te tonen. Je kan zelf al beginnen door je contacten als mensen te behandelen en niet als namen op een visitekaartje.’

‘Als dat allemaal niet helpt, probeer dan minder te werken (lacht). Dat is een interessante optie en zal noodzakelijk worden door de opkomende automatisering. Als je kijkt naar oorspronkelijke bevolkingen, de jagers-verzamelaars, dan moesten mensen vier tot vijf uur per dag werken. Zij hadden dus meer vrijheid dan wij. Ik heb dat zelf overgenomen: op gewone dagen werk ik zes uur per dag, heel intens. Veel mensen die langer aan hun bureau zitten, verspillen de extra uren toch maar.’


Is het niet gevaarlijk om te veel zin te zoeken in je job? Een te grote betrokkenheid bij je werk maakt je kwetsbaarder voor een burn-out, wordt vaak gezegd.

‘Nee, niet akkoord. We werken allemaal zo veel. Dus als je geen zin vindt in je werk, hoe leid je dan een zinvol leven? En wat is een burn-out, anyway?’


Dat was mijn volgende vraag.

‘Op het eerste zicht klinkt het vreselijk. Maar het is misschien ook gewoon een teken dat je met de verkeerde dingen bezig bent. Want om welke reden ook houdt het je niet op de been.’

‘Over het algemeen denk ik dat mensen die iets zinvols doen, geen burn-out zullen krijgen, hoe hard ze ook werken. Ik denk aan Marie Curie, die een complete workaholic was. Haar onderzoek hielp om de x-stralentechnologie te ontwikkelen, en dat besef hield haar gaande tot haar dood.’


Als je tegenwoordig mensen met een prestigieuze job hoort over hun droombaan, dan blijkt zowat iedereen stiekem een koffiebar te willen openen. Moeten ze dat serieus nemen, of is het puur escapisme?

(Lacht) ‘Ja, soms is het een fantasie. Maar je hoeft het daarom niet weg te lachen. Want wat zoeken die mensen? Autonomie. Vrijheid. Ze snákken ernaar.’

‘En ten tweede: vakmanschap. De typische koffie met een figuurtje in het schuim is op het eerste gezicht nogal oppervlakkig. Maar eigenlijk toont het heel mooi hoe mensen graag creativiteit leggen in alledaagse taken. Als je helemaal naar de top van een kathedraal klimt en dan naar beneden kijkt, dan zie je soms fantastische inkervingen en reliëfs in stenen die niemand ooit ziet. Hier in Brussel: zo veel fantastisch, maar compleet overbodig design in de architectuur, van ambachtslui die hun talent wilden gebruiken.’

‘Dus is het niet zo vreemd dat al die bankiers fantaseren over hun barretje. Maar veertien uur per dag rechtstaan, daar zouden ze misschien toch van schrikken.’


Ook uw nieuwe boek, Carpe Diem Regained, is een aanmoediging om een zinvol leven te leiden. Maar het idee van carpe diem, ‘pluk de dag’, is gekaapt, schrijft u.

‘Klopt. Carpe Diem staat voor veel mensen tegenwoordig voor de accumulatie van ervaringen. De yolo-cultuur heeft het idee, dat al tweeduizend jaar in allerlei vormen bestaat, vervormd. You only live once, en dus plukken we de dag aan de hand van bucket lists, die wel een lange advertentie voor een reisbureau lijken. Machu Picchu beklimmen, parachutespringen, enzovoort. Dat mag allemaal. Maar het hele idee is erg consumeristisch geworden. En net als wanneer je een McDonald’s-hamburger eet, kun je je nadien net erg leeg voelen.’


U heeft het ook niet zo voor mindfulness, dat nochtans vaak als een wondermiddel wordt gepromoot.

‘Ik vroeg ooit aan een boeddhistische monnik wat hij dacht over de moderne, seculiere mindfulness. ‘‘Wel, je hebt tegenwoordig ook mindful sluipschutters’’, zei hij. Want een goeie sluipschutter is gefocust, leeft in het moment, oordeelt niet over zijn handelen. Niet toevallig is mindfulness populair in het Amerikaanse leger en bij bankiers op Wall Street, om kalm en cool te blijven in moeilijke situaties. Het is mindfulness zonder moraal.’

‘Steeds meer mensen associëren Carpe Diem met het concept van ‘leven in het moment’. Terwijl het voor mij ook moet gaan over kansen grijpen voor politieke en sociale verandering. En hoe ga je dat bereiken als je blik altijd maar mindful naar binnen gericht is? Gaan we Trump bestrijden als mindfulness ons leert om te accepteren en niet te oordelen? Werken we aan onszelf, of aan de wereld?’


Hoe moeten we dan wel de dag plukken?

‘Het kan verschillende vormen aannemen. Maar belangrijk is dat je het doet op een manier die anderen niet schaadt, en dat je ook actief de kansen van anderen vergoot om de dag te kunnen plukken. De ene wereldreis na de andere: fijn voor jou, maar niet echt houdbaar als iedereen het doet.’

‘Vaak hoor je ook de slogan: Leef elke dag alsof het je laatste is. Maar dat is niet alleen onmogelijk, het moedigt ook aan tot hedonistische en impulsieve uitspattingen. Het is zinniger om te leven alsof het je laatste tien jaar zijn. Dat laat ruimte voor betekenisvolle projecten. Of wat ik ook mooi vind: waarom niet leven alsof elke dag onze eerste is? Met de verbazing en appreciatie van een kind.’


DS, 20-05-2017 (Goele De Cort)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB