De krachtmeting tussen Oekraïne en Rusland zal nog jaren duren


Westerse wapenleveringen helpen Oekraïne niet aan de zege, wel aan de niet-nederlaag, schrijft Luuk van Middelaar.


Het moment van de schok is voorbij. Niet langer beleven we de gebeurtenissen in uren, dagen, weken, zoals meteen na de invasie. Inmiddels duurt de oorlog in Oekraïne al bijna twee maanden.

Voor regelrechte gewenning is het te vroeg. Berichten van nieuwe gruweldaden – van ‘burgerslachtoffers’ naar ‘oorlogsmisdaden’ naar ‘genocide’ – verhinderen het bovendien. Elk van die overschreden grenzen werkt als een priemend nieuw begin, dat routine doorkruist.

Toch treedt onafwendbaar een vorm van gewenning op, alleen al door het verstrijken van de tijd. De oorlog is van 24 februari naar 20 april gekropen en een situatie geworden. De klap van het begin is verwerkt. Het gebeurt, hier en nu. Tegelijk wordt een slot steeds moeilijker voorstelbaar. In de mist van de toekomst zien we meer strijd en bloed, maar tekent zich geen helder eindpunt af.

Oorlog eindigt logischerwijs met de (aanvaarde) zege van één strijdende partij, of met een akkoord tussen beide om de wapens neer te leggen, voorlopig of definitief. Maar vanwege het grimmige verloop van dit conflict raken beide uitwegen uit zicht.

We kunnen zeggen: dat is goed nieuws. De vooraf verwachte afloop was een snelle Russische zege. Met zijn invasie gokte Vladimir Poetin op de val van Kiev, de verovering van het halve land en de installatie van een marionettenregering – en dat alles in drie dagen (een tijdframe dat ook de CIA hanteerde). Sprekend detail: Russische officieren die op 24 februari de grens met Oekraïne overstaken, hadden de uniformen voor een zegeparade in Kiev in hun bagage. Het einde van de oorlog zou in dat scenario in één beweging zijn voortgevloeid uit het begin.


Russische vernederingen

De verrassing is uiteraard het krachtig Oekraïense verzet en de door president Volodimir Zelenski vertolkte nationale overlevingswil. Die strijdlust spoort de Verenigde Staten en Europa aan om Oekraïne steeds zwaardere wapens te leveren, met nieuwe successen en Russische vernederingen tot gevolg (zoals vorige week de gezonken Moskva). Dankzij de Navo-steun komt zo een zege van Oekraïne in beeld. Dat was twee maanden geleden ondenkbaar, maar lijkt inmiddels het officiële doel van het Westen.

Wat er zelden met zoveel woorden bij wordt gezegd: dan moet Rusland verliezen. Niet alleen economisch bankroet gaan, het doel van de westerse sancties, maar ook een militaire nederlaag lijden. Heel voorstelbaar is dat niet, omdat Moskou onverminderd een nucleaire supermacht blijft, en omdat geen enkele Russische leider (ook een opvolger van Poetin niet) een capitulatie politiek zou overleven. Kortom: onze Navo-wapens helpen Oekraïne niet aan de zege, wel aan de niet-nederlaag. Ze verduurzamen de strijd.

Voor beide partijen, zo weten we na twee maanden oorlog, is een nederlaag politiek onaanvaardbaar én militair afwendbaar. Dus kan niemand klinkklaar winnen. Het drama is dat er evenmin nog een pad bestaat naar onderhandelingen over iets wat op een vredesakkoord lijkt.

De optie van neutraliteit voor Oekraïne, die Zelenski in de eerste oorlogsweken in de lucht hield, lijkt na alle gruwelen achterhaald. Maar de veiligheidsgaranties die hij – als onderdeel van een vredesakkoord met Rusland – van onder meer de VS, het Verenigd Koninkrijk en Turkije vraagt, krijgt hij evenmin.


Bevroren conflict

Alles wijst erop dat de krachtmeting zal voortduren. De partijen moeten het ‘uitvechten’. In het beste geval consolideert zich een frontlijn in de Donbas en/of aan de Zwarte Zeekust, waar de strijd in intensiteit afneemt zonder uit te doven – een ‘bevroren conflict’, zonder vrede. Maar zover zijn we nog lang niet.

Tegen Bild sprak Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, zich zondag uit voor snelle wapenleveringen door alle EU-lidstaten, want ‘Oekraïne kan de oorlog winnen’ en moet zich kunnen verdedigen. Op de vraag hoelang de oorlog zal duren, antwoordde ze, eerlijk maar toch ambigu: ‘We moeten er alles aan doen dat hij zo snel mogelijk stopt. Tegelijk moeten we ons erop voorbereiden dat de oorlog in het ergste geval nog maanden en jaren kan duren.’ Kennelijk houdt men op het hoogste niveau rekening met een slepend conflict.

Elk akkoord na een oorlog is een hartverscheurend compromis, waar belangrijke waarden botsen. Wat weegt zwaarder: vrede of rechtvaardigheid? Wat is het kleinste kwaad, voor bijvoorbeeld Zelenski: verlies van grondgebied of verlies van nog meer mensenlevens? En voor Poetin: gezichtsverlies of machtsverlies? Deze vragen zullen ooit terugkomen, maar zijn voorlopig onbeantwoordbaar. De oorlog zal eerst nog woeden.


DS, 22-04-2022 (Luuk van Middelaar)