Voordat de Iraanse bom valt


Tom Sauer hoopt dat de EU het dreigement van Iran serieus neemt. Als ze niet investeert in het land en er geen handel mee drijft, zal het conflict escaleren.


Goed begonnen is niet altijd half gewonnen. In 2003 deden geruchten de ronde dat Iran aan een geheim militair nucleair programma werkte. Het is dankzij de grote drie in Europa (Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk) dat toen niet naar de wapens is gegrepen. In datzelfde jaar had Irak minder geluk. De good cop/bad cop-strategie van die EU-3 en de VS wierp vruchten af, zij het nadat de EU voor het eerst in haar geschiedenis unilateraal zware economische sancties had opgelegd onder druk van de VS. Dankzij die sancties is de ‘gematigde’ Hassan Rohani als president verkozen in 2013.

De nucleaire deal tussen Iran en de meest invloedrijke landen in de wereld (VS, Rusland, China en de EU) volgde niet veel later. Alles in acht genomen was dat een win-win voor alle partijen: het Iraanse nucleaire programma zou worden gelimiteerd en permanent gecontroleerd door het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA). In ruil daarvoor zouden de (meeste) sancties komen te vervallen en zou de Iraanse economie zich kunnen herstellen. Iran hield zich aan het akkoord, wat ondertussen vijftien keer bevestigd werd door het IAEA.


Bang van de sheriff

President Donald Trump heeft het akkoord vorig jaar in de prullenmand gegooid, al was het maar omdat het Obama’s stempel droeg. Het meest opmerkelijke – en geen enkel land doet hen dat na – is dat de VS in één hegemoniale adem beslisten ook alle niet-Amerikaanse bedrijven die op de Amerikaanse markt actief zijn te beboeten als ze handel blijven drijven met Iran. Bijgevolg kozen alle (maar dan ook alle) Europese multinationals die in groten getale opnieuw de Iraanse markt waren opgegaan na 2015 eieren voor hun geld. De Amerikaanse markt brengt nu eenmaal meer op dan de Iraanse. Alleen blijft het merkwaardig dat één land bedrijven van zoveel andere landen dingen kan laten doen die ze liever niet zouden doen.

En onze regeringen en Europese instellingen? Die kijken ernaar en durven geen poot uit te steken, uit schrik dat de sheriff zijn revolver leegt. Doodsbang zijn we van de VS. Europa pruttelde wel wat tegen, en kondigde een speciaal economisch mechanisme aan dat onze bedrijven zou helpen om dat Amerikaanse dreigement te omzeilen. Maar een jaar na de terugtrekking door de Amerikanen en de daaropvolgende beloftes door Brussel, bestaat dat mechanisme nog steeds niet. Blijkbaar zouden vooral de Britten dralen. Ondertussen krimpt de Iraanse economie met zes procent op jaarbasis en stijgt de inflatie tot 40 procent. Protesten blijven niet uit.


Conservatieven rukken op

Iran heeft twaalf maanden geduld gehad met de Europeanen. Maar de binnenlandse druk in Iran stijgt gevoelig. De conservatieven ruiken de overwinning al bij een volgende verkiezing. De gematigden – Rohani en co. – worden in Teheran uitgelachen, omdat ze zich hebben laten vangen door de Amerikanen en de Europeanen. Moeten we dan verwonderd zijn dat Iran vandaag de spierballen laat rollen? President Rohani heeft met zoveel woorden aangekondigd dat Iran sommige van de verplichtingen uit de deal binnenkort naast zich neer zal leggen, waardoor het nucleaire programma opnieuw wordt uitgebreid en Iran weer dichter bij de bom komt. De eerste deadline valt vandaag, de tweede op 7 juli.

Als de Europeanen de beloofde economische voordelen geven, zullen die nucleaire maatregelen opnieuw worden teruggeschroefd. Indien niet, zal Iran om de twee maanden een andere verplichting aan zijn laars lappen in de hoop de druk te verhogen op de Europeanen en de rest van de wereld. Wat aandacht betreft is het alvast mission accomplished voor Iran. De incidenten met de tankers en de Amerikaanse drone kwamen uitvoerig in het nieuws. De ene na de andere Europese minister bezoekt dezer dagen Teheran. Maar ze komen allemaal van een kale reis terug, aangezien ze Iran niet op andere gedachten konden brengen.

Het is Teheran menens. Alle neuzen staan in dezelfde richting. Deze keer moet er boter bij de vis. Lees: drijf handel en kom investeren, zo niet stappen we uiteindelijk volledig uit het verdrag, en komt de Iraanse bom dichterbij. Dat laatste verhoogt de kans op een Amerikaanse aanval, zoals in 2003. De cirkel is rond. Laten we hopen dat de Europese leiders stilaan beseffen hoe ver de gevolgen van een oorlog in het Midden-Oosten kunnen reiken. De Europeanen zijn gewaarschuwd.

Tom Sauer, docent internationale politiek aan de UAntwerpen


DS, 27-06-2019